Alaattin Karaca
Günlüklerdeki Tanpınar
Dönüp dönüp durdum Tanpınar’ın günlükleri üzerinde bir hafta boyu. Sonunda ne buldum? Net bir kişilik, aydınlık bir yüz, disiplinli bir...
İkinci Yeni ve atonal müzik
"Türk Edebiyatı” dergisine yazacağım bir makale için “Pazar Postası”nı yeniden tarıyordum. Edebiyatla ilgilenenler bilir, “Pazar Postası”...
Melâli bir şair İhsan Deniz
İhsan Deniz, Mehmet Solak’la yaptığı söyleşide; “Her şeyin yolunda gittiği bir dünyada şairin eli, şiir yazmaya çok nadir giderdi…”...
Cemil Meriç’te kadın problemi
Cemil Meriç, asabi bir yazar. Asabi, pervasız, çoğu kez saldırgan ve huzursuz… Farkında çırpınışlarının. Sık sık boğuluyorum der, uçurumun...
Cemil Meriç’in öfkesi ve bedbaht bir çocuk
İnsan, dünyayı önce organlarıyla idrak ediyor. Bu aşamaya ‘nesnel idrak’ ya da idrakin sıfır noktası diyebiliriz. Ama ikinci aşamada her...
Necip Fazıl ve babası
Kişiliğin çekirdeği çocukluktadır bence. Sezai Karakoç “Köpük” adlı şiirinde der ya; “Bir insanı al onu çöz çöz çocuk olsun.”...
‘Aylak Adam’da eksik olan
Her edebî eser, bir zamanın, çevrenin; dolayısıyla bir kültürün ürünüdür. Metin, doğduğu kültürün izlerini yansıtır. Meselâ Tanpınar’ın...
Türk’ün mektebi türkü
Hep şöyle düşündüm: Modern şiir, tabiattan kopmuş, teknolojinin, kentin ve birbirine yabancı kalabalıkların ortasında kalmış insanın şarkısı,...
Balzac’ın asıl gücü
Bazı romanlar vardır, entrikayla, şaşırtıcı, beklenmedik olaylarla çekerler okurları. Roman değil ama meselâ Ömer Seyfettin’in öyküleri...
Tarık Buğra’nın ‘Firavun İmanı’nda gördüğü tarih
Kurt Kanunu” ile “Firavun İmanı”nı (Kervan Yay., İst. 1976) peş peşe okudum. Önce şunu söylemeliyim: Tarihî bir olayı anlatmada roman...
Bulgakov’un insana dönüşen köpeği
Sanat, esas itibarıyla zihinde zaman, mekân, eşya ve insanın iç içe girdiği bir dünya kurgulamaktır. Zordur bu! Çünkü böylece insan, evren...
Kemal Tahir’in tarihe bakışı ve “Kurt Kanunu”
Devletler, dünyanın en güçlü toplumsal organizasyonlarıdır. Sahip oldukları organlar itibarıyla büyük bir organize güç!.. Tarih ise devlet...
İdeolojik eleştirinin Karakoç’un şiirinde gördüğü ve göremediği
Kanaatimce şairleri ‘ben’ ve ‘biz’ şairleri olmak üzere ikiye ayırabiliriz! Meselâ Ahmet Haşim, bir ‘ben’ şairidir. Çünkü kâinata...
Susmanın ve öfkenin estetiği: Ömer Erdem’in şiiri
İnsan, daha çok sustuklarındadır bence! Sükûtun derinliklerindedir asıl söylemek istediklerimiz; arzularımız, umutlarımız, öfkelerimiz, aşklarımız…...
Haşim’in hayal havuzuna yansıyan dünya
Şairler genelde dünyayı olduğu gibi değil de kendi ruhlarındaki gibi görürler. Aslında eşya iki türlü görünür; ya kendisi olarak ya da başkasının...
Sezai Karakoç’un şiirini tahrik eden cevher
Sanki her şairin ruhunda doğuştan bir cevher, bir ana eğilim var, doğduktan sonra içindeki bu nüveyi besleyip büyütüyor ve bir gün bu tele basıldığında...
’Bir Tereddüdün…’ yazarı Peyami Safa
Peyami Safa’nın “Bir Tereddüdün Romanı”nda (Ötüken Neşriyat, 1980) romanın başkahramanı “yazar”a Vildan;“- Evet, kendimde en iğrenç...
Peyami Safa’yı özgün kılan ne?
Kanaatimce Peyami Safa, Türk edebiyatında mutlakçı bilim anlayışını, ruh-beden çatışmasını deşeleyen, bu bağlamda psikoloji ve felsefeyle...
Ulus-devlet, entelektüeller ve kültür
Özellikle bizim gibi çok dinli, çok dilli ve çok uluslu ‘imparatorluk’ların ulus-devlete geçişi sancılı olmuştur. Çünkü kültürün; tarihin,...
Necip Fazıl şiirinin asıl kaynağı ve gücü
Aslında sorum şu: Necip Fazıl’ın şiiri bir ‘dava’ şiiri mi? Ya da şöyle sorayım; onun şiirinin asıl vasfı ‘dava’ mı? Meselâ “Sakarya...
Körleşme
Şöyle bir şey düşünün!.. Doğal olaylar sonucunda dünya ile irtibatı kesilmiş, ulaşılması neredeyse imkânsız hâle gelmiş bir vadi. Orada,...
Medeniyet akıl ve gözler…
Medeniyet, doğayı –insan doğasını da- gözetlemek, denetlemek ve biçimlendirmek isteyen bir çabalar bütünüdür. Hatta doğayı, doğal gelişimi...
Doğal kültür, bahçe kültürü ve avlak bekçileri
Zygmunt Bauman, “Yasa Koyucular ile Yorumcular” (Çev. Kemal Atakay, Metis Yay., 207) adlı eserinin “Bahçıvanlara Dönüşen Avlak Bekçileri”...
Müphemlik kültürü
Bugünlerde İslâm dini ve Arap dili-edebiyatıyla ilgili çalışmaları bulunan Şarkiyatçı Thomas Bauer’in “Müphemlik Kültürü ve İslâm”...
Mağduriyet dilinden kekemeliğe…
Cumhuriyet dönemi Türk edebiyatında dindar kesimin en önemli politik sesi, hatta bu sesin kurucusu Necip Fazıl’dır. Nasıl bir dildi bu? Etkili...
Sanatta iç gereksinim
İsmet Özel, “Şiir Okuma Kılavuzu”nda; “şiir hoşumuza giden değil, boşumuza gelen bir şeydir” der. Önce şaşırıyor insan değil mi?...
Sanatta hâl ve kâl…
İlk okumalarımda Ece Ayhan’ın şiiri beni çarpmıştı. Ama yıllar geçtikçe o şiirden başlangıçtaki hazzı alamaz oldum, hatta artık ‘şiir...
Sufi idrakten modern idrake…
Ian Watt, “Gerçekçilik ve Romansal Biçim” (Roman ve Gerçek Etkisi, Çev. Mehmet Sert, 2002, s. 7) başlıklı yazısında, roman yeni bir tür...
Fikir ve sanatta özge temaşa mı cemaat perspektifi mi?
Her bir insan kendine özgüdür; kendine özgü bakar, kendine özgü idrak eder… Kendi iradesi; dolayısıyla kendi tercihleri, kendi hayalleri, arzuları,...
Mesnevîden romana geçiş
Borges’in “Öteki Soruşturmalar” (Çev. Peral Bayaz Charum, Türker Armaner, İletişim Yay., 2015)’nda “Alegorilerden Romanlara” başlıklı...
Kıvılcımı söndürmeyen ateşi zapt edemez!..
Zor günlerden geçiyoruz! Mutsuzuz, umutsuzuz, asabiyiz, birbirimizi sevmiyoruz… Toplum, birbirine zıt iki kutba ayrılmış, ortak noktalar aşınmış,...
Râyegân dinleyelim bülbülü İstinye’ye gel!
Arka arkaya çıkan yangınlarla Antalya ve Muğla’da ormanlar kül oldu. Yakıldıysa vahşilik! İnsanoğlu üç kuruşluk maddî çıkarı için yaşadığı...
Aramak mı iz sürmek mi?
İsmet Özel, “Eskiler iz sürerdi. / Biz muttasıl arıyoruz yeni insanlar” (s. 77) der “Bir Yusuf Masalı” (Şule, 2000)’nda. Bir başka mısrada...
Beyitler, kelimeler ve nükteler arasında…
Tahirü’l-Mevlevî’nin “Divan Edebiyatı Yazıları, İkinci Kitap”ını (Haz. Hasan Çelik, Büyüyen Ay, 2021) okudum da neler buldum neler…...
Yalnızız ruhun romanı
Yalnızız” (Ötüken Neşriyat, 2000), Peyami Safa’nın en başarılı romanlarından biri bence. Neden? İnsanın arzu ve ihtiraslarının ruhtaki...
Physiognomonia ya da ilm-i sîma
Muğla’da sıcaklar bastırdı, benim okuma hızım da yavaşladı. Peyami Safa’nın “Yalnızız”ı hakkında bir yazı yazacaktım. Kitabı bitiremedim,...
Mafyanın kadim tarihinde külhanbeyleri…
Bugünlerde yine ortalık allak bullak! Yer altı dünyasının babaları, mafya-bürokrasi ilişkileri şu bu!.. Karanlık işler!Mafyanın tarihi çok...
Tahsin Yücel’in Temel Diker’i gerçek oldu…
Tahsin Yücel’in romancılığını pek başarılı bulmam. Dili kekremsidir, bir türlü eğilip bükülmez, incelmez, raks etmez, koşmaz, oynamaz…...
Yunus’un aşkından Namık Kemal’in aşkına
Yunus’un varlığı ve âlemi idrâki dinîdir. Dünya fânidir, vatan ‘mülk-i ezel (ezel ülkesi)dir. Âleme bir ‘tekke’den bakar, şiirine tekke...
Yunus’un vatanından Namık Kemal’in vatanına…
Yunus’un, daha doğrusu sufî şiirin, varlığı ve dünyayı idraki ile modern şairin varlığa ve dünyaya bakışı farklı. Bunda elbette tarihî,...
Yunus’un dünyasından İsmet Özel’in dünyasına…
Hüseyin Cöntürk, Turgut Uyar’a ilişkin yazdığı küçük ama çok değerli kitabında (Turgut Uyar, de Yayınevi, 1961) bir şairin dünyaya kendine...
Modern şiirin atası
Harold Bloom, “Etkilenme Endişesi” (Çev. Ferit Burak Aydar, Metis, 2008) adlı kitabında Şeytan’ı modern şairin atası olarak görür (s. 59)....
Modern edebiyat Tanrı’dan, seleften kopuştur!..
Modern şiir, huzursuzluktan beslenir, gıdası huzursuzluktur. Daima Godot’yu bekler! Bekleyiş de bir huzursuzluk değil midir? Modern insan, modern...
Modern Türk edebiyatının idrak ve endişesi
Modern insanın asıl amaçlarından biri, içine doğduğu dünyayı ve nesneleri bilmek istemesidir. Modern idrak, bu yolda sadece aklı ve beş duyuyu...
Filibeli, görmek mi, olmak mı?..
Filibeli’nin, “A’mâk-ı Hayâl”inde (Haz. Fatih Altuğ, Turkuvaz Kitap, 2019) Aynalı Baba adlı bilge kişiyle sohbetleri esnasında rüyalara...
Ötelerin şairi Rilke
İnsan, zaman ve mekânla sınırlı bu dünyaya düşmüş bir varlıktır. Ezelî, ebedî ve tam olanın sınırlı ve dar bir parçasıdır dünya;...
Sanat bir imalar silsilesidir ama…
Gizlemek, bir hünerdir, bir zekâ gösterisidir bence. Sanat eserini cazip kılan o örtük, imalı dilidir. Mana incisini -ki olmalıdır- o inciyi ima...
Gogol’e, Müfettiş’e ve mizaha dair…
Gogol’un “Müfettiş”i (Çev. Koray Karasulu, Türkiye İş Bankası Kültür Yay., 2017) başarılı bir oyun değil bence. Çünkü daha başta...
