Özbekistan’ı 26 yıl demir yumrukla yöneten İslam Kerimov, 78 yaşında hayatını kaybetti. En çok ‘diktatör’ olmakla eleştirilen Özbek lider, ülkesini yönetirken, konjonktürel gelişmelere bağlı olarak bazen Batı, bazen Rusya’ya yakın oldu.
Özbekistan Cumhurbaşkanı İslam Kerimov (78) yaşamını yitirdi. Kerimov, 27 Ağustos Cumartesi günü geçirdiği beyin kanamasının ardından hastaneye kaldırılmıştı. Diplomatik kaynaklar, sağlık durumu ağır olduğu duyurulan Kerimov’un öldüğünü bildirdi. Özbekistan hükümeti de yaptığı açıklamada, Kerimov’un sağlık durumunun son 24 saat içinde kötüleştiğini ve durumunun kritik olduğunu belirtmişti.
1938 yılında Semerkant’ta dünyaya gelen İslam Kerimov, yetiştirme yurdunda büyüdü. Başkent Taşkent’te makine mühendisliği ve İktisat bölümlerini okuyan Kerimov, 1989’da Sovyetler Birliği lideri Mihail Gorbaçov tarafından Özbek Komünist Parti Genel Sekterliği’ne getirildi.
Sovyetler Birliği’nin dağılmasının ardından 1991’deki seçimleri kazanarak Özbekistan’ın ilk cumhurbaşkanı oldu. O tarihten bu yana Orta Asya’nın nüfus bakımından en büyük ülkesini demir yumrukla yönetti. İnsan hakları örgütlerine göre, onun liderliğinde Özbekistan, polis devleti haline geldi.
Muhalifler bastırıldı, hapse atıldı ve işkence gördü. Çok sayıda muhalif yurtdışına kaçmak zorunda kaldı. İnsan hakları örgütleri, Kerimov’un özellikle radikal militanları tehdit olarak göstererek sert güvenlik önlemleri aldığını söylüyor. Batılı kaynaklar, Özbek liderin, ülkenin önemli gelir kaynağı olan pamuk hasadında halkı zorla çalıştırdığını da belirtiyor.
UNUTULMAYAN KATLİAM
Kerimov’un en unutulmayacak ‘mirası’ Andican olayları olarak tanımlanıyor. 2005’te Andican kentinde güvenlik güçlerinin, gösteri düzenleyen halk üzerine ateş açması sonucu yüzlerce kişi yaşamını yitirdi. Bazı kaynaklar ölü sayısının bini bulduğunu söylüyor. İnsan hakları örgütleri, bunu, 1989 Tiananmen Meydanı olaylarının ardından devlet eliyle gerçekleştirilen en büyük katliam olarak niteliyor. Kerimov yönetiminde Özbekistan’ın dış dünyayla bağlantısı da oldukça sınırlıydı. İslam Kerimov, çok nadir yurtdışı seyahatine çıkıyordu ve sınırlı sayıda lideri ülkesinde ağırlıyordu.
DÜNDEN BUGÜNE TÜRK-ÖZBEK İLİŞKİLERİ NE BİR ARADA NE AYRI
Özbekistan’la Türkiye arasındaki siyasi ve ekonomik ilişkiler, inişli-çıkışlı oldu. Başlangıçta, Kerimov da Türkiye ile yakınlaşmak istedi. Ancak, Kerimov’un baskıcı yönetimi, Türkiye’nin buna karşı çıkması gibi nedenlerden ilişkiler beklenen düzeye çıkamadı.
Özbekistan 1 Eylül 1991’de bağımsızlığını ilan ettiğinde ilk tanıyan Türkiye olmuştu. Aynı yılın aralık ayında ülkenin ilk cumhurbaşkanı seçilen Kerimov’un ilk ziyaret ettiği ülkelerden biri de Türkiye idi. Bu ziyaretten dört ay sonra dönemin Başbakanı Süleyman Demirel, bir yıl sonra da Cumhurbaşkanı Turgut Özal, Özbekistan’a gitti. İki ülke arasında işbirliği anlaşmaları imzalandı.
Her şey olumlu başlamış, 1999’a kadar Kerimov çeşitli nedenlerle 10 kez Türkiye’ye gelmişti. Ancak ilişkiler 1993’ten itibaren bozulmaya da başlamıştı. Nedeni, Özbekistan’ın muhalif lideri Muhammed Salih’in Türkiye’de bulunmasıydı. Salih, 1991 Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde aday olmuş, resmi rakamlara göre %12,7 oy almıştı. Seçimlerden sonra Salih’in partisine baskılar başladı. Salih bir süre gözaltında tutuldu. 1993’te dönemin Cumhurbaşkanı Turgut Özal’ın davetiyle Türkiye’ye geldi. Kerimov, Salih’in Türkiye’de bulunmasından rahatsızdı. Salih, bir süre sonra Taşkent’in baskısıyla Türkiye’den ayrılmak zorunda kaldı.
RÜZGAR TERSİNE DÖNDÜ
2003’te dönemin Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan bozuk ilişkileri onarmak amacıyla Özbekistan’ı ziyaret etti. Ne var ki bu ziyaret ilişkileri düzeltmeye yetmedi. Zira, o dönem Özbek muhalif lideri Muhammed Salih’in bir kez daha Türkiye’de ağırlanması, 2005’te Özbekistan’da gerçekleşen Andican Katliamı’nda Türkiye’nin BM’de Kerimov yönetimini eleştiren rapora imza atması ve kınaması, bozulan ilişkileri düzeltme çabalarını başarısız kıldı.
Diplomatik girişimler 2012’de yeniden hız kazandı. Eylül ayında dönemin Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu, New York’ta BMGK temasları çerçevesinde Özbekistan Dışişleri Bakanı Kamilov ile görüştü. 2013-2015 dönemini kapsayacak işbirliği planında mutabakata varıldı. Böylece kesilen ilişkiler yeniden başladı.
Erdoğan başbakanlığı döneminde Özbekistan’la ilişkileri iyileştirmek amacıyla 2014’te yeni bir adım attı. Soçi-2014 Kış Olimpiyat Oyunları’nın açılışı için Rusya’nın Soçi kentine giden Erdoğan, burada Özbek lider ile bir araya geldi. 10 yıl aradan sonra iki ülke arasında üst düzeydeki bu ilk temasın ardından, Türkiye Taşkent’e yeniden büyükelçi atadı.
