Serebral palsi (beyin felci) nedir, nasıl tedavi edilir?

Serebral palsi, yani beyin felci insan vücudundaki kasların hareketlerini veya vücudun duruşunu etkileyen bir grup fiziksel engel durumuna verilen isimdir. Serebral palsi çoğunlukla doğumdan önce olmak üzere olgunlaşmamış beynin gelişmesi sırasında meydana gelen hasardan kaynaklanır.

Bu nedenle serebral palsinin belirti ve semptomları bebeklikte veya okul öncesi yıllarda ortaya çıkar. Genel olarak hareket bozukluklarına ve bunlarla ilgili anormal reflekslere, uzuvların ve gövdenin gevşekliğine veya sertliğine, anormal pozisyonda durmaya, istemsiz hareketlere, kararsız yürümeye neden olur.

ETKİLERİ, KİŞİDEN KİŞİYE DEĞİŞİKLİK GÖSTERİYOR

Serebral palsi geçiren bireyler yutma problemleri yaşayabilir ve genellikle göz kaslarındaki bir dengesizlik nedeniyle gözlerini aynı nesneye doğru odaklamakta güçlük çekebilir. Ayrıca kaslardaki kasılmanın sertliği nedeniyle bireyin vücudunun çeşitli eklemlerinde hareket aralığını azalmış olabilir.

Serebral palsinin günlük faaliyetler üzerindeki etkisi bireyden bireye büyük farklılıklar gösterir. Bazı vakalarda bireyin normal yürümesi mümkünken, diğer vakalarda yardım gerekli olabilir. Bazı bireylerde normal veya normale yakın zihinsel gelişim gözlemlenirken, diğerlerinde zihinsel engellerin çıkması mümkündür. Eş zamanlı görülen diğer durumların arasında epilepsi, körlük veya sağırlık da olabilir.

SEREBRAL PALSİ NEDEN OLUR?

Serebral palsi, çoğunlukla çocuk doğmadan önce beyin gelişiminde ortaya çıkan bir anormallik veya bozulmadan dolayı meydana gelen hasardan kaynaklanır. Birçok vakada bu hasarın tam nedeni bilinmemektedir. Beyin gelişimi ile ilgili sorunlara yol açabilecek çeşitli faktörler mevcuttur:

• Annede görülen enfeksiyonların gelişmekte olan fetüsü etkilemesi.
• Anormal gelişime yol açan kalıtsal gen mutasyonları.
• Beynin içinde veya çevresinde iltihaplanmaya neden olan bebek enfeksiyonları.
• Bir kaza veya düşmeden kaynaklanan kafa travması.
• Fetal inme, yani gelişmekte olan beyne kan akışında bozulma.
• Rahimde veya yenidoğan olarak beyin kanaması.
• Zorlu bir doğum nedeniyle beyne giden oksijende eksiklik, ani asfiksi.

Bunlarla birlikte bir takım faktörler serebral palsi riskini artırabilir. Bunların arasında öncelikle anne sağlığı bulunmaktadır. Hamilelik sırasında bazı enfeksiyonlar veya toksik maruziyetler, bebekte serebral palsi riskini önemli ölçüde artırabilir. 

SEREBRAL PALSİ NASIL ÖNLENİR?

Serebral palsi vakalarının çoğu ne yazık ki önlenemez, fakat çeşitli risk faktörlerini azaltmak mümkün olabilir. Hamile olan ve hamile kalmayı planlayan bireyler, hem sağlıklı kalmak hem de hamilelik komplikasyonlarını en aza indirmek için çeşitli önlemler alabilir.

• Aşılanmak önemlidir. Tercihen hamile kalmadan önce kızamıkçık gibi hastalıklara karşı aşılanmak, fetal beyin hasarına neden olabilecek bir enfeksiyonu önleyebilir.
• Birey kendisine iyi bakmalıdır. Hamilelik dönemine ne kadar sağlıklı girilirse, serebral palsi ile sonuçlanan bir enfeksiyon geliştirme olasılığı o kadar düşük olur.
• Doğum öncesi bakıma erkenden başlamak ve sürekli  devam ettirmek önemlidir. Hamilelik sırasında doktora düzenli ziyaret yapılması hem ebeveyn hem de bebek için sağlık risklerini azaltmanın en iyi yollarından birisidir. Düzenli doktor ziyaretleri, erken doğum, düşük doğum ağırlığı ve enfeksiyon gibi komplikasyonları önlemeye yardımcı olabilir.
• Güvenlik önlemlerini aksatmamak gereklidir. Araçlar için özel çocuk koltuğu, bisiklet kaskı, yatak çevresine emniyet parmaklıkları gibi önlemlerin yanı sıra ve çocuğa uygun gözetim sağlayarak kafa yaralanmalarının önüne geçmek mümkün olabilir.
• Hamilelik öncesinde, süresince ve sonrasında alkol, tütün ve yasa dışı uyuşturuculardan kaçınmak zaruridir. Bu faktörlerin hepsi serebral palsi riskiyle doğrudan ilişkilendirilmiştir.

SEREBRAL PALSİ BELİRTİLERİ NELER?

Serebral palsinin belirti ve bulguları, beyindeki hasarın konumuna ve ağırlığına göre büyük ölçüde değişebilir. Serebral palsi ile bağlantılı hareket ve koordinasyon problemleri  şunlardır:

• Aşırı salya akıtma veya yutma problemleri.
• Ayak parmakları üzerinde yürüme, çömelerek yürüme, dizleri çaprazlayarak yürüme, geniş adımlarla yürüme veya asimetrik yürüme gibi yürüyüş zorlukları,
• Denge ve kas koordinasyonu eksikliği (ataksi).
• Düğme iliklemek veya eşya almak gibi ince motor becerilerinde zorluk çekmek.
• Emme veya yeme sırasında güçlükler.
• Hareket sırasında vücudun bir tarafını tercih etmek, örneğin hep aynı el ile uzanmak, veya emeklerken bir ayağı sürüklemek.
• Havale ve titreme nöbetleri.
• Kas tonusunda çok sert veya çok yumuşak olma gibi değişiklikler.
• Kolları yukarı itme, oturma veya emekleme gibi motor becerileri kazanmada gecikme.
• Konuşma gelişiminde gecikmeler veya konuşma güçlüğü.
• Normal refleksleri olan, ancak sürekli sert kaslar (sertlik).
• Öğrenme zorlukları.
• Sert kaslar ve abartılı refleksler (spastisite).
• Titreme veya istemsiz hareketler.
• Yavaş, kıvranma şeklinde hareketler.

Serebral palsi bireyin tüm vücudunu etkileyebilir veya vücudun bir tarafına ya da tek bir uzva odaklanmış etki gösterebilir. Serebral palsi oluşturan beyin bozukluğu zaman içerisinde değişiklik göstermez. Bu nedenle semptomlar genellikle ilerleyen yaşla birlikte daha ağır bir hal almaz.

Bununla birlikte, bazı vakalarda çocuk büyüdükçe, bazı belirtiler daha belirgin bir hal alabilir veya daha hafifleyebilir. Kas kısalması ve kas sertliği durumları aktif bir şekilde tedavi edilmezse daha ağır bir hal alabilir. Serebral palsi ile ilişkili beyin anormallikleri çeşitli nörolojik sorunlara da neden olabilir:

• Ağız hastalıkları.
• Anormal dokunma veya ağrı algıları.
• Çeşitli zihinsel engel türleri.
• Görme ve duyma güçlüğü.
• Havale ve titreme nöbetleri.
• İdrar kaçırma.
• Ruh sağlığı sorunları.

Çocuğun gelişimindeki gecikmeler veya hareketlerindeki bozukluklar için hızlı bir teşhis konulması önemlidir. Eğer çocuğun çevresiyle ilgili farkındalık kaybı, bedensel hareketlerinde bir anormallik, anormal kas tonusu, koordinasyon bozukluğu, yutma güçlüğü, veya göz kaslarında uyumsuzluk gözlemlendiyse veya bunlarla ilgili endişeler mevcutsa mutlaka bir çocuk doktoruna danışılması gereklidir.

SEREBRAL PALSİ NASIL TEDAVİ EDİLİR?

Serebral palsi olan çocuklar ve yetişkinler, bir tıbbi bakım ekibiyle uzun süreli bakım ihtiyacı duyarlar. Çocuğun tıbbi bakımını sağlayacak ekibin içinde durumun ağırlığına göre bir çocuk doktoru veya psikiyatrist ile muhtemelen bir çocuk nöroloğunun yanı sıra, çeşitli fiziksel ve ruhsal terapi uzmanları da bulunabilir.

Serebral palsinin tedavi sürecinde asıl hedef, bireyin semptomlarının en aza indirgenmesi ve hayat kalitesinin en yukarıda tutulmasıdır. Bunun için kas gerginliğini azaltabilen ilaçlar, işlevsel yetenekleri geliştirmek, ağrıyı tedavi etmek için kullanılabilir.

İLAÇLARIN YAN ETKİLERİ OLABİLİR

Doktor tarafından sürekli kasılan belirli bir kası tedavi etmek için kas ve sinir enjeksiyonu uygulanabilir. Yan etkileri arasında enjeksiyon bölgesinde hissedilen ağrı ve hafif grip benzeri belirtiler olabilir. Daha ciddi yan etkilerin görüldüğü vakalarda ise nefes alma ve yutma güçlüğü gözlemlenebilir.

Kasları gevşetmek için oral kas gevşeticiler sıklıkla kullanılır. Ancak bu amaçla kullanılan ilaçların bir kısmı bağımlılık riski taşıdığı için uzun süreli kullanılmak üzere önerilmez. Bu ilaçların yan etkileri arasında uyuşukluk, tansiyon değişiklikleri ve karaciğer hasarı riski bulunur.

FİZİK TEDAVİYLE KAS EGZERSİZLERİ YAPILIR

Bazı vakalarda omuriliğe bir tüp ile ilaç pompalanması mümkündür. Bu pompa cerrahi bir müdahale ile karın derisinin altına implante edilir. Çocuğun salya akıtmasını kontrol altına almak için ilaç verilmesi mümkündür.

Serebral palsi tedavisinde ilaçların yanı sıra çeşitli terapiler de önemli bir rol oynar. Öncelikle fizik tedavi sürecinde yapılan kas eğitimi ve egzersizler çocuğun kas gücünün, esnekliğinin, dengesinin, motor gelişiminin ve hareketliliğinin artmasına yardımcı olabilir. Bu esnada ebeveyn çocuğun evde yıkanması ve beslenmesi gibi günlük ihtiyaçlarını nasıl güvenle sağlayabileceğini de öğrenebilir.

TEKERLEKLİ SANDALYE GEREKLİ OLABİLİR

Hem fiziksel hem de mesleki terapistler doğumdan sonraki ilk 1-2 yıl boyunca, baş ve gövdede hareket kontrolü, emekleme, yuvarlanma ve kavrama gibi konularda destek sağlar. Daha sonra, her iki terapist de tekerlekli sandalyenin gerekliliğinin değerlendirmelerini gerçekleştirir. Çocuğun yürümesine ve kas gelişimine yardımcı olması için diz bağları, ya da ateller önerilebilir.

Mesleki terapistler, çocuğun evde, okulda ve toplumdaki günlük aktivitelerde ve rutinlerde bağımsızlık kazanmasına yardımcı olmak için çalışır. Çocuk için önerilen adaptif ekipmanların arasında yürüteçler, dört ayaklı bastonlar, oturma sistemleri veya motorlu ve tekerlekli sandalyeler bulunabilir.

İLETİŞİM ZORLUĞU YAŞANABİLİR

Konuşma dili patologları, çocuğun açıkça konuşmasına veya işaret dilini kullanarak iletişim kurma yeteneğini geliştirmesine doğrudan yardımcı olabilir. Eğer iletişim zorluğu halen mevcutsa bilgisayar ve ses sentezleyici gibi iletişim cihazlarının kullanımını da öğretebilirler. Konuşma terapistleri ayrıca yeme ve yutma ile ilgili zorlukları da ele alabilirler.

Bazı vakalarda terapötik ata binme veya spor gibi düzenli veya uyarlanabilir rekreasyonel veya rekabetçi spor aktiviteleri serebral palsi olan bireye fayda sağlayabilir. Bu tür terapi çocuğun motor becerilerini, konuşmasını ve duygusal refahını geliştirmeye yardımcı olabilir.

ORTOPEDİK CERRAHİ GEREKEBİLİR

Kas gerginliğini azaltmak veya spastisitenin neden olduğu kemik anormalliklerini düzeltmek için, özellikle de ciddi kontraktürleri veya deformiteleri olan çocukların kollarını, kalçalarını veya bacaklarını doğru pozisyonlarına yerleştirmek için kemikler veya eklemler üzerinde ortopedik cerrahi müdahale gerekebilir.

Cerrahi prosedürler ayrıca kontraktürlerle kısaltılmış kasları ve tendonları uzatabilir. Bu düzeltmeler sayesinde bireyin hissettiği ağrı azalabilir ve hareket kabiliyeti artabilir. Bu sayede bir yürüteç, atel veya koltuk değneği kullanımı kolaylaşabilir.

Seçici dorsal rizotomi yani sinir liflerinin kesilmesi, diğer tedavilerin yardımcı olmadığı bazı ciddi vakalarda spastik kaslara hizmet eden sinirlerin kesilmesiyle kasların gevşemesi ve ağrının azalması mümkün olabilir. Ancak bu prosedür uyuşmaya neden olabilir.

SEREBRAL PALSİ İLE YAŞAM

Bir çocuğa serebral palsi gibi bir engellilik teşhisi konulduğunda, tüm aile yeni zorluklarla karşı karşıya kalır. Bununla başa çıkmak için çeşitli adımları atmak önemlidir. Öncelikle çocuğun bağımsızlığı teşvik edilmelidir. Ne kadar küçük olursa olsun bağımsızlık konusunda her türlü çaba teşvik edilmeli ve desteklenmelidir.

Ebeveyn çocuğun sağlık bakım ekibinin en önemli parçasıdır. Ebeveyn çocuk adına konuşmaktan çekinmemeli ve doktorlarınız, terapistlere ve öğretmenlere sorular sorup bilgi edinmekten korkmamalıdır. 

Bir destek çemberi bireye ve ailesine serebral palsinin etkileriyle başa çıkmada büyük fayda sağlayabilir. Doktor, toplumdaki destek gruplarını, organizasyonları ve danışmanlık hizmetlerini bulmaya yardımcı olabilir. Bu sayede benzeri durumdaki diğer bireylerin deneyimlerinden faydalanmak mümkün olabilir.