1999 yılında gösterime giren ilk Matrix filminin zihnimize kazınan repliklerinden biri şöyleydi:
Yapı (construct) denilen sanal gerçeklikte yere düşüp “uyandığında” ağzından kan geldiğini gören Neo: - “Gerçek değil sanmıştım.”
Morpheus: - “Zihnin onu gerçek yapıyor.”
Neo: - “Matrix’te ölürsen, burada da ölür müsün?”
Morpheus: - “Vücudun zihin olmadan yaşayamaz!”
Sanal gerçeklikte “yaşayan” ve “yaşatılan” insanlar metaforu, 2000’li yılların başından itibaren iyice ete kemiğe büründü.
Gelişen iletişim teknolojileriyle birlikte sanal aleme göç başladı.
İnsanlar gün geçtikçe paralel siber gerçeklikte daha çok vakit geçirir oldular.
Sanal cemaatler oluştu. Sohbetler, tartışmalar, eğitim, resmi işlemler, yardımlaşma ve alışveriş gibi bir çok sosyal faaliyet dijital platformlara taşındı.
Ve ilk Matrix filminin gösterime girmesinden yirmi üç sene sonra, en başta aktardığım repliğin gerçek hayatta bir karşılığının olup olmadığını test etme fırsatı doğdu.
Dünya üzerindeki hemen her ülke gibi Rusya da sanal alemde yerini almıştı.
Fakat Ukrayna’yı işgal etmeleri üzerine dünyanın pek çok ülkesi Rusya’ya karşı ağır yaptırım kararları aldı.
Bu kararlardan önemli bir kısmı Rusya’nın sanal âlemde sağlanan hizmetlerin önemli bir kısmına erişiminin kısıtlanması yahut kesilmesiyle ilgiliydi.
Kabaca özetlersek:
Büyük Rus bankaları uluslararası finansal mesajlaşma sisteminden (SWIFT) çıkarıldılar.
Dünyanın önde gelen uluslararası internet altyapısı sağlayıcısı Cogent, Rus müşterilerine verdiği hizmeti sonlandıracağını açıkladı. Cogent hem Rus devlet telekom şirketi Rostelecom'a hem de Rusya'nın diğer milli fiber omurga operatörü Transtelecom’a hizmet veriyordu. Rusya mobil pazarının üç büyük GSM şirketi olan MTS, Megafon ve VEON'un (eski adıyla Vimpelcom)’dan ikisi Cogent’in müşterisiydi.
Rusya’da reklam çalışmalarını durdurduğunu açıklayan Google, banka hesapları Rus otoritelerce dondurulunca resmi olarak ofislerini kapatıp Rusya’dan çıkma kararı aldı.
Microsoft tüm yeni ürün ve hizmet satışlarını dururdu.
Apple Rusya’daki tüm ürün satışlarını durdurdu.
SAP firması Rusya ve Belarus’ta tüm satışlarını durdurdu.
Dünyanın en büyük yarı iletken üreticisi TSMC, Rusya’ya ve Rusya’ya ürün sağladığı bilinen üçüncü parti şirketlere çip satışlarını durdurdu.
Netflix ve Amazon’un video servisi Twitch, Rusya’daki hizmetlerini ve projelerini askıya aldığını açıkladı.
Rusya’nın kendisi de bir tepki olarak, yaptırımlara iştirak eden “düşman” devletlerin, Facebook, Instagram, TikTok sosyal medya uygulamalarına erişimi engelledi.
Yasakla birlikte Instagram’da sayıları milyonlara varan takipçilerini kaybedeceklerini gören Rus internet “fenomenleri” kameralar önünde gözyaşları döktükleri videolar çektiler.
Buna karşılık birçok ülke, sahte haberleri yaydıkları gerekçesiyle Rusya’nın RT (Russia Today) ve Sputnik gibi İngilizce yayın yapan resmi haber kanallarını popüler sosyal medya platformlarında engelledi.
Hulasa, günümüzün Matrix’i sayılan siber âlemde “Rusya’nın fişi çekildi”.
Bu durum, Rusya’da olan bitenlerle ilgili sağlıklı, sansürsüz, doğrudan haber alma imkanlarını iyice azalttı.
Rusya bu kez demir değil ama dijital bir perde arkasında kaldığı için yaşanan bu durumun insanlar, sosyal ilişkiler, ekonomi ve siyaset üzerine etkilerini ölçmek, tespit etmek zor.
Rus medyası, milli gururlarına leke sürdürmemek için “acımadı ki” temalı haberler yayıyor.
Buna mukabil Amerika ve Avrupa ülkeleri ise Rusya’nın yaptırımların ağırlığı altında tükendiğini, teslim bayrağını çekmek üzere olduğunu ileri sürüyorlar.
Rusya’nın da, Rusya’ya yaptırımlar uygulayan ülkelerin de verdiği “haberlere”, propaganda ve manipülasyon amacıyla üretildiklerini bilerek azami temkinle yaklaşmak gerekiyor.
Fakat yalancının mumu yatsıya kadar yanar demişler!
Bir müddet daha sabredersek, bir noktadan sonra en güçlü propaganda cihazlarının bile saklayamayacağı gerçekleri öğrenebileceğiz.
Göreceğiz bakalım, Matrix’te ölen gerçek dünyada da ölüyor mu?
Yoksa sanal âlemdeki yeni hayat, bize anlatılan diğer bir peri masalı mı?
