Yaprak neyin nesidir, yaprağa niçin yaprak diyoruz? Bu kelimeyi biraz daha iyi algılamak için yapışmak kelimesini de düşünmenizi sizlerden rica edeceğim. Yapışmak ile yaprağın bir alakası olduğunu düşünüyorum. Bunu nasıl düşünüyorum? Kelimeyi şöyle zihninizde belirginleştirmeye çalışayım: Yaprak nereye bağlıdır? Dala bağlıdır. Dala yapışmış şekildedir, dala eklemlenmiş bir görüntüsü vardır. Dolayısıyla yaprağı dala yapışmış olan nesne diye düşünebiliriz.

Yapağı diye bir kelimemiz var. İlkbaharda kırpılan koyun tüyüne yapağı diyormuşuz, zamanla yün anlamına da kullanmaya başlamışız. Yapmak, yapışmak kelimelerine Kökses teorisiyle baktığımızda, yani kelimenin köküne gitmek için sadece sondaki ekleşmiş sesleri kaldırmakla yetinmeyip kelimenin başındaki ünsüz sesi de kaldırdığımızda, yani “y” sesini kaldırarak baktığımızda “-ap-” kökü ile karşılaşıyoruz.

“–Ap-” sesi tek başına bir kelime olarak, anlam olarak belirmiyor zihnimizde hemen fakat aparmak, apar topar dediğimizde hızlıca gerçekleşen eylemlerle ilgili anlamları görüyoruz. Apansızın dersek o hızı yine görmüş oluruz fakat “ap”ın başına bir “k” sesi getirecek olursak orada o hızı daha da artmış şekilde göreceğiz: “kapmak”.

“-ap-” köksesi, apışmak, apışıp kalmak; hızlıca ne yapacağını bilemez hale gelmek manasında kullandığımız apışmak ve “k” sesi ile birlikte düşündüğümüzde de kapmak; yani hızlı bir şekilde yakalamak diye tarif edebileceğimiz bir anlamı görmüş oluyoruz. Burada kelimede hem bir hız anlamının bulunduğunu hem de bir birleşme, yapışma anlamının bulunduğunu düşündürebilecek bir yapıya sahip.

Ap kökünde hız anlamı varken yap sesinde yavaş anlamının bulunduğunu görüyoruz. Yapça, yapçan kelimeleri yavaş, yavaşça anlamına geliyormuş.

Yaprak anlamına gelen bir kelimemiz daha varmış: “yapıldırak”. Yere dökülmüş yaprağa ise “yapırdak” deniyormuş. Yapkın zengin, varlıklı demek iken yaplak ödlek, korkak anlamına geliyormuş.

Yapı işlerinde kullanılmak için hazırlanan tomruğa “yapacak” deniyormuş. Divanü Lugati’t Türk’ten öğrendiğimize göre başının tüyünün keçeleşmesinden dolayı baykuşa “yapakulak” da deniyormuş. Bugün yapılı, iri yapılı diyerek kullandığımız ifadeyi “yapalak” şeklinde söylediğimizde hem gürbüz anlamına geliyormuş kelime hem de Ali Şir Nevayi’nin zikrettiğine göre büyük bir cins baykuş için kullanıyormuşuz bu kelimeyi.

Yapan kelimesi kumlu, batak yer anlamına gelen bir kelimemiz. Yaparlu Oğuzların 24 boyundan birinin adıymış.

“Yaprak” kelimesinin sonundaki “rak” eki nedir acaba? “rak” ekini “toprak” kelimesinde görüyoruz. Toprak, toplanmış, toparlanmış anlamında. Yaprak kelimesindeki “rak” ise yapışmış anlamında diyebilirim. Tabii yaprağının yeşil olmasını hatırımıza getirelim. Yeşil yaprak. Çiçeklerde farklı renklerde yapraklar da oluyor ama yeşil kelimesi neyin nesi onu bu vesile ile söylemiş olayım. “Yeşil”i “yaşıl” şeklinde görüyoruz sözlüklerde. Yaş olan yani içinde su, sıvı bulunan. Yaprakta eğer su kalmazsa yaprak kurumuş oluyor, sararıyor ve soluyor ama içinde su varsa yaprağımız yeşil yani yaş, yani hayat dolu olmuş oluyor. Böyle diyerek yaşamakla yaş olmak ve su arasındaki münasebeti sizlere hissettirmeye çalışmış olayım.

Bin bir yapraklı güzel Türkçemizin güzel kelimelerinden birinde yine buluşmak ümidi ile.

* Dil Evi Etimoloji Topluluğumuzun Yunus Emre Divanından Etimoloji dersi pazartesi günleri saat 18.00’de Üsküdar Uncular’da FİKSAD’da yapılıyor.

- Sadeleştirilmemiş metinden Dede Korkut Okumalarımız her Çarşamba 18.00’de Baraka Kültür Evi’nde

- Saltukname dersimiz her Çarşamba 19.00’da Baraka Kültür Evi’nde.

- Baraka Kültür Evi Mimar Sinan Mh. Bektaş Sk. No:2/3 Üsküdar

Topluluğumuza ve derslere katılmak için [email protected] a kendinizi tanıtan kısa bir mail atabilirsiniz. Dersler ücretsizdir. Bazen güzel kitaplar hediye edilir.