Afganistan'da faaliyet gösteren silahlı örgüt Taliban, kendini 'Afganistan İslam Emirliği' olarak tanımlıyor. Temelleri Pakistan'da atılan Taliban, 1989 yılında ortaya çıktı ve Afganistan'da merkezi hükümetin zafiyet gösterdiği yerlerde hakimiyet kurdu. 2021 yılında başkent Kabil'i ele geçirdi. İşte, Taliban hakkında bilgiler...
11 Eylül 2001 tarihinde ABD'nin New York kentine düzenlenen terör saldırısının ardından Afganistan'daki Taliban güçlerine operasyon düzenlendi. Büyük oranda güç kaybeden silahlı örgüt, ABD'nin bölgeden çekilmesiyle kademeli olarak yeniden hakimiyet kurdu. Son 1 yıldır Afganistan'da askeri karakolları, kasabaları, köylerini ve çevresindeki büyük şehirleri işgal ettiler.
TALİBAN AFGANİSTAN'IN BAŞKENTİ KABİL'İ ELE GEÇİRDİ
Afganistan'da ilerleyişini sürdüren Taliban, başkent Kabil'e girdi. Taliban yetkilisi Kabil'den çıkmak isteyenlere güvenli çıkış hakkı verileceğini açıklarken Taliban Sözcüsü Mücahid, başkent Kabil'in merkezinin güç kullanılarak ele geçirilmeyeceğini duyurdu. Dışişleri Bakanlığı ise Afganistan'dan ayrılmak isteyen Türk vatandaşların Türkiye'nin Kabil Büyükelçiliği ile iletişime geçmesi çağrısında bulundu.
TALİBAN NEDİR?
Afganistan'da yönetimi ele geçiren Taliban, Peştunlar'dan oluşan sünni İslamcı gruptur. Grup üyeleri kendilerini 'Afganistan İslam Emirliği' olarak tanımlıyor.
TALİBAN NE ZAMAN VE NASIL KURULDU?
Taliban, Sovyetler Birliği'nin Afganistan'a müdahalesinin ardından Sovyet güçlerinin 1989'da geri çekilmesinden sonra Afganistan'daki merkezi hükümetlerin zayıflıklarından yararlanarak iktidara geldi ve ülkenin büyük bölümünü kontrolü altında tuttu. Temellerini Pakistan'daki medreselerde eğitim görmüş, savaştan kaçan Peştun mülteciler oluşturuyor.
Arapça talib (öğrenci) kelimesinin çoğulu Taliban (öğrenciler) adını benimseyen örgüt, ülkenin güneyinde Molla Ömer Ahund liderliğinde yaklaşık 50 medrese öğrencisiyle birlikte 1994 yılında kendini gösterdi. Aslen Kandaharlı olan Molla Ömer, bir süre Pakistan'da ardından da Kandahar'ın kuzeyindeki Meyvend ilçesinde medrese eğitimi aldı. Sovyet işgaline karşı savaştı.
Gelenekçi bir yapıya sahip Afgan toplumu içerisinde hızla taraftar toplayan ve yükselen grup, amacını, Sovyet savaşı ve akabinde patlak veren iç savaşlar sırasında ortaya çıkan savaş ağalarından kurtulmak olarak, kuruluş felsefesini de Afganistan'da İslam'a dayalı bir yönetim getirmek olarak tanımladı.
Kurulduktan birkaç ay sonra çoğunluğu medrese ve şeriat okulu öğrencileri olmak üzere savaşçı sayısı 20 bini buldu. Kısa süre sonra Pakistanlı Peştun etnik kökenden Mevlana Samiul Hak liderliğindeki Darul Ulum Hakkaniye medresesi öğrencilerinin önemli bir kesimi de yine örgüte dahil oldu. Öğrenciler hareketinin mensuplarının çoğu ülkenin güneyindeki Peştun kökenli kişilerden ve Pakistan'daki medreselerde eğitim gören mülteci ailelerin çocuklarından oluştu.
Analistlere göre, örgütün kuruluşundan itibaren en büyük destekçisi ve yol göstericisi kuşkusuz Pakistan İstihbarat Teşkilatı (ISI) oldu. Uzmanlar, hem askeri eğitimin hem de maddi desteğin doğrudan ISI tarafından sağlandığını belirtiyor.
TALİBAN AFGANİSTAN'DA DARBE YAPTI
Kuruluşundan kısa süre sonra, Afganistan'ın ikinci büyük kenti Kandahar'a saldırdı. Talebeler örgütü 3 Kasım 1994 tarihinde ciddi bir direnişle karşılaşmadan Pakistan sınırındaki kentin kontrolünü ele geçirdi. Bu aynı zamanda zayıf durumdaki Kabil merkezi hükümetine de ilk darbe oldu. Taliban, 1995 yılında ülke genelinde 12 kentte kontrolü sağladı. Yolsuzluklara ve rüşvete savaş açan grubun popülaritesi günden güne arttı. Ele geçirdiği şehirlerde kanunsuzluklar ortadan kaldırılmaya ve emniyet tesis edilmeye başlandı.
Ülkenin güneyindeki Peştun nüfusun yoğunlukta yaşadığı kentleri ciddi bir direniş görmeden bünyesine katan Taliban, 1995'te Kabil'e dayandı. Başkentin kontrolünü ele geçirebilmek için Kabil'i 3 ayrı koldan bombaladı. Ancak Sovyetler Birliği'ne karşı verdiği direnişle adını duyuran Ahmet Şah Mesut liderliğindeki güçler Taliban'ı burada ağır bir yenilgiye uğrattı.
Pakistan'dan ve bazı Körfez ülkelerinden para ve silah desteği aldığı belirtilen Taliban, 1996 yılının eylül ayında Kabil'e saldırmak üzere hazırlık yaptı.
Kanlı sokak savaşına girmek istemeyen Tacik komutan Ahmet Şah Mesut, kendine bağlı tüm güçleri 26 Eylül 1996'da Kabil'den çekti.
TALİBAN KENDİ HÜKÜMETİNİ KURDU
Otorite boşluğundan faydalanan Taliban savaşçıları 27 Eylül 1996'da Kabil'e girdi. İlk olarak BM binasına sığınan eski Devlet Başkanı Muhammed Necibullah Ahmedzay ile kardeşi Şahpur Ahmedzay idam edildi.
Başkentin ele geçirilmesi zamanına kadar milis bir yapı olan Taliban, bu tarihten itibaren kendi hükümetini kurduğunu açıkladı. Adını Afganistan İslam Emirliği, kurucu lider Molla Ömer'i de Emirel Müminin (Müminlerin emiri) olarak ilan etti. Bayrak değiştirildi. Molla Ömer adına camilerde hutbe okundu.
Afganistan'ı yakından takip eden uzmanlara göre Taliban, bu tarihten sonra Pakistan'ın bölgedeki çıkarları için vekalet savaşı veren bir örgüt haline dönüştü.
Pakistan, Birleşik Arap Emirlikleri ve Suudi Arabistan, Taliban'ı resmen tanıdı.
TALİBAN'IN UYGULAMALARI
Önceleri nispeten yumuşak bir görünüm veren örgüt Kabil'in ele geçirilmesinin ardından çok katı kurallar uygulamaya başladı.
Şeriata dayalı anayasal sistem yürürlüğe girdi. Hanefi mezhebi ön planda tutuldu.
Şeriatın gündelik hayatta uygulandığını takip etmek için Emr-i bil Maruf (iyiliği emretme) Bakanlığı oluşturuldu.
Hayatın her alanından soyutlanan kadınların çalışması, kız çocuklarının okula gitmesi ve eğitim alması tamamen yasaklandı.
Kadınlara peçe zorunluluğu erkeklere ise takke ve sakal mecburiyeti getirildi.
Sakalını kesenler için 6 aydan başlamak üzere hapis cezası verildi. Yüzü görülen kadınlar kırbaçlandı.
Afganistan Televizyonu'nun yayını durduruldu. Fotoğraf dahil her türlü görsel yayın ve müzik yasaklandı.
Erkeklere, evine en yakın camide 5 vakit namaz kılma mecburiyeti getirildi.
Emri bil Maruf görevlileri camilerde yoklama aldı.
Mazeretsiz camiye gitmeyenlere ağır yaptırım uygulandı.
Namaz surelerini bilmeyenler kırbaçlandı.
Bütün okullar medreseye dönüştürüldü. Ders kitaplarındaki görseller yok edildi.
'Medreselerde' 3. sınıftan itibaren tüm öğrencilere en az 3 metre olmak üzere sarık sarma mecburiyeti getirildi.
Ele geçirilen tüm bilgisayarlar TV kabul edilerek kırıldı.
'İslam devletine karşı gelenler' hain ilan edilerek doğrudan idam edildi.
Özellikle farklı mücahit gruplara mensup kişiler, yakalandıklarında şer ve fesat hükmü ile idam edildi.
Çok sayıda kişinin çeşitli sebeplerle eli kesildi.
İdamların ve el kesmelerin birçoğu cuma namazlarından sonra gerçekleştirildi ve halka izlettirildi.
Kesilen eller, şehrin merkezinde sergilendi.
Resmi kurumlarda Peştu dili mecbur edildi.
Toplu taşıma araçlarındaki aynalar, kadınlara bakılabileceği gerekçesiyle kaldırıldı.
TALİBAN TERÖR ÖRGÜTÜ MÜ?
Afganistan'da İslami bir devlet kurmayı amaçlayan silahlı örgüt Taliban, bazı ülkeler tarafından 'terör örgütü' olarak kabul edilirken, bazı ülkeler tarafından Afganistan'da hak arayışında bulunan legal bir örgüt olarak görülüyor.
Türkiye, Taliban'ı terör örgütü olarak görmüyor. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, "Türkiye'nin Taliban'ın inancıyla alakalı ters bir yanı yok. Daha iyi anlaşabileceğimize ihtimal veriyorum" dedi. Erdoğan, 11 Ağustos 2021 günü yaptığı açıklamada ise, "Taliban ile bazı görüşmelere varıncaya dek şu an da ilgili kurumlarımız çalışıyor. Hatta belki ben bile onların lideri durumunda olacak olanı kabul etme durumum olabilir" ifadelerini kullanmıştı.
Eylül 2007'deki bir rapora göre, yıl başından itibaren en az 379 Afgan polisi Taliban tarafından öldürüldü. 2006 yılında öldürülen polis sayısı 257 idi. 2006 yılında Taliban saldırıları sırasında ölen sivil insan sayısının en az 756 olduğu tahmin ediliyor. Bir diğer kaynağa göre ise bu sayı daha fazlaydı ve 2007 yılında öldürülen polis sayısı 1200 idi. Afganistan İçişleri Bakanlığı tarafından desteklenen veriye göre 2007 yılında Taliban tarafından öldürülen polis sayısı 900'den daha fazladır. Başka bir kaynakta ise sadece 2007 yılının ilk dört ayı içerisinde 1700 polis öldürüldü.
TALİBAN'IN AMACI NE?
Taliban'ın Afganistan'daki amacı, afyon üretim alanlarını ele geçirmek ve dünyadaki eroin kaynağının yüzde 90'ını sağlayan bu kaynağa sahip olmak istediği bilinmektedir. Örgüt, başkent Kabil’i ele geçirmeden önce biraz daha yumuşak kurallar uyguluyordu. Başkenti ele geçirdikten sonra çok katı kurallar uygulamaya başladılar.
TALİBAN ORDUSU KAÇ KİŞİ?
20 yıldır NATO'dan eğitim alan 300 bin kişilik Afgan ordusu karşısında 60 bin kişilik Taliban ordusu bulunuyor. Taliban büyük şehirleri ele geçirdiğinden kağıt üstünde Afgan ordusundan güçlü bir Taliban var.
TALİBA LİDERİ KİM?
