Evrim insanı önce bir arada yaşamağa mecbur kılmış. Bunu sağlayacak lisan doğmuş, bağlılık-asabiye doğmuş. Ancak böylelikle hayatta kalabilmişiz. Sonra topluluklar kalabalıklaşmış ve sonunda millete uzanmışız.
Bu birliktelik gayret istiyor, tahammül istiyor, eğitim, hoşgörü, anlayış istiyor. Bunlar doğru.
HILDEBRAND: ZEKA ÖNEMLİ MİDİR?
Ya tek başına kalmak? Tek başına kalabilmek de marifet ve eğitim istiyor aslında. İnsanlık zor zenaat. Beraber olmak için de yalnız kalmak için de gayret etmelisiniz.
Çok zaman önce, ünlü bir kimyacının, Joel Hildebrand’ın, Zeka Önemli Midir? (Is Intelligence Important?) kitabını okumuştum. Hildebrand, uzun yıllar Kalifornia Üniversitesi’nin meşhur Berkeley yerleşkesinde hocaydı. Gerçekten uzun yıllar. Atatürk’le aynı yıl doğdu ama 1983’te, 102 yaşında vefat etti. Emekli profesör unvanıyla 100 yaşına kadar ders verdi. Çoğu emekli hocanın yaptığı gibi master ve doktora öğrencilerine değil, lisans öğrencilerine! Alanında ve alanı dışında, bir bilim adamının, Nobel hariç, alabileceği bütün ödülleri almış, bütün üyelikleri kazanmıştı. Buna rağmen, dönüp geriye baktığında, en değerli başarım öğretmenliğimdir, diyor ve devam ediyor: İyi hocalık öncelikle bir sanattır. Tarif edilemez, standardize edilemez… İyi hocalar hem doğar hem de yetişirler; bunlardan ikisi de ihmal edilemez.
İKİ İSYAN
Zeka Önemli Midir? kitabı, kıdemli, tecrübeli ve mesleğine adanmış bir hocanın isyandır. İki şeye isyanı.
Basitinden başlayayım: Eğitimin nasıl yapılacağını hocalara öğretmeye kalkan “eğitim uzmanları”na. “Hayatlarında bir öğrenciye bir saat ders vermemişler. Ama doktora yapmışlar. Doktoranın konusu, mesela, ‘Bir sınıfta kaç metrekare pencere olmalı?’ İşte bu uzmanlar, eğitimin nasıl yapılacağını, nasıl yapılmayacağını, müfredatın nasıl planlanacağını bize dikte ediyor!”
Fakat Hildebrand’ın asıl isyanı, o zamanlar ABD’de pek moda bir söyleme karşı: Gençlerin topluma uyum sağlamış bireyler olarak yetişmesi temel hedeftir. Zekâ, başarı, bilgi abartılıyor.” Sınıfta kalınmasın, çocukları not delisi yapmayın diye başlayıp, bırakınız geçsinlere kadar uzanan bir politika zinciri. ABD, milletlerarası ölçümlerde, özellikle Pasifik ülkelerinden geri kalmaya başlayınca bu eğitim politikalarından çark etti. Önce Japonya’nın, sonra da daha ciddî bir rakip olarak ortaya çıkan Çin’in yükselişi, bu düşünceleri değiştirdi. Yarışa, rekabete küfür gözüyle bakan eğitim politikalarının yerini tekrar başarı aldı.
TONTON KRALIN TAHSİLLİ TEBAASI
Bu değişim henüz bizim sahillere ulaşmadı. Eski öğrencim bir profesör, yaş haddi dolmadan emekli olmuştu. Sebebini sordum: “Hocam”, dedi, “çarpım tablosunu bilmeyen öğrenciler mühendis olmaya geliyor!”
Bizim hiç rakibimiz yok herhalde. Dünya bizi kıskanıyor ya. İlk yüze, ilk iki yüze, ilh. giren üniversite sayılarımız sıfır, sıfır diye gidiyor ama bundan pek rahatsız değiliz. 15 yaşındaki öğrencilere uygulanan PISA ve yetişkinlere verilen PIAAC testlerinde OECD ülkelerinin dibindeyiz. (Neyse, örneklemeyle biraz oynadık da son PISA bir çıt daha iyi çıktı.) Öğretimin kalitesini düşürecek her değişiklik, “öğrencilere müjde” diye veriliyor! Çok sevdiğim ve tekrarladığım sevimli tonton kral karikatürü geliyor aklıma. Hani sarayının balkonundan halka hitap eder: Sevgili halkım, dün gece düşündüm: Benim tebaam, dünyanın en tahsilli tebaası olmalıdır. İrade buyuruyorum, bugünden itibaren her vatandaşıma bir diploma verile! Müjde ki ne müjde!
ÇOKLUK MU ZOR, YOKLUK MU ZOR?
Bunun pandemi ile ne ilgisi var? Şu ilgisi var ve ilgiyi yine Hildebrand kurmuş: Eğitimin hedefi öğrencinin sosyalleşmesi. Bu doğru doğru olmasına. Fakat eğitimin bir hedefi daha var diyor: Eğitim, insanın kendi kendine yalnız kalabilmesini de sağlamalı. Hayat eve sığar ama kitaplarla, İnternet’le, düşünerek, okuyarak, araştırarak sığar. Televizyonu saymıyorum. Çünkü televizyona seyircinin hiçbir katkısı yoktur. Kitap okurken durup düşünürsünüz. Yazarla tartışırsınız. Onun fikirlerinden çıkarak kendi fikirlerinizi üretirsiniz. İnternette neyi arayacağınız, nereye gideceğiniz de sizin elinizdedir. Televizyonda değil. Orada pasifsiniz. Hani sofraya oturup yemeğin keyfini çıkarmak, yediğinizin ve sohbetin lezzetini hissetmek yerine serumla beslenmek gibidir televizyon.
Eğitim, insana yalnız kalmayı, okuyarak, düşünerek, araştırarak yaşayabilmeyi de öğretmeli. Maalesef PISA ve PIAAC sonuçları, bırakın yabancı dili, çocuklarımızın Türkçe’de okuduğunu anlayamadığını gösteriyor. Ben daha da beterini gözledim. İnsanlar bazen alt yazılı filmleri izleyemiyor. Alt yazı olmasa da hikâye fazla karmaşıksa onu da takip edemiyor. Ya düşünmek? Hani imal-i fikr dediğimiz. Düşünmek bir slogan kapıp bağırmak değildir. Düşünmek, büyük çapta yalnız yapılır.
Toplum olmak zor. Yalnız kalmak daha da zor. İnsan olmak hiç kolay değil.
