Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), 2017 yılına ait ‘Hanehalkı Tüketim Harcaması’ sonuçlarını açıkladı. Buna göre 2017 yılında en yüksek harcamayı yüzde 24,7 ile konut ve kiraya yapmışız. İkinci sırada ise yüzde 19,7 ile gıda ve alkolsüz içecekler geliyor. Üçüncü sırada da yüzde 18,7 ile ulaştırma harcamaları yer alıyor. Bu üç harcama kalemi, toplam harcamalarımızın yüzde 63,1’ini oluşturuyor. 2002 yılında ise bu üç harcamanın toplam payı yüzde 62,7 oranındaydı.

2002 yılına göre bu üç kalem harcama payı çok değişmemiş olmasına rağmen, kendi içlerinde büyük değişim gösterdi. Mesela 2017 yılında gıdaya yapılan yüzde 19,7 oranındaki harcama, 2002 yılında yüzde 26,7 pay alıyordu. Hatta konut ve kiraya yapılan harcamanın payı da 2002 yılında yüzde 27,3’den 2017 yılında yüzde 24,7’ye geriledi. Ama bunun yerine ulaşıma yapılan harcama artışı geldi. Türkiye’de 2002 yılında ulaşıma yapılan harcama, toplam harcamalarımızın yüzde 8,7’sini oluşturuyordu. Ama geçen yıl bu oran yüzde 18,7’ye çıkmış oldu.

Ulaşım mı pahalılaştı da yapılan harcama oranı arttı?

İşte bunu da yüzde 20’lik gelir gruplarının harcama dağılımından görüyoruz. En alt gelir grubunun (İlk yüzde 20’lik dilim) ulaştırma harcaması sadece yüzde 1,9 artış gösteriyor. Buna karşılık toplumun en üst gelir grubunun ulaştırma harcaması tam yüzde 11,4’den yüzde 29,8’e çıkıyor. Üst gelir grubunun harcama ağırlığı da dikkate alındığında, ulaştırma harcamalarının ağırlığı toplamda 8,7’den 18,7’ye çıkmış oluyor.

Üst gelir grubunun ulaştırma harcaması otobüs bileti, ya da sadece otomobil fiyatı ve yakıt parası ile açıklanamayacak kadar hızlı yükselmiştir. Mesela 2017 yılında gıda harcamasında toplam harcamanın yüzde 12,8’sini en alt gelir grubu gerçekleştiriyor. Buna karşılık en üst gelir grubunun gıda harcaması da yüzde 27,4 pay alıyor. Yani gelir grupları arasında gıda harcama farkı nerede ise sadece iki kat oluyor.

Ulaştırma harcamasında ise durum hiç öyle değil. En alt gelir grubunun ulaştırma harcaması toplam ulaştırma harcamalarının içinde sadece ve sadece yüzde 4,8 pay alıyor. Oysa ulaştırma harcamasının yüzde 47,2’sini en üst gelir grubu gerçekleştiriyor. Nitekim benzer eşitsizlik eğitim harcamalarında da yaşanıyor. En alt gelir grubu eğitim harcamasının sadece ve sadece yüzde 2,8’lik kısmını gerçekleştiriyor. Buna karşılık en üst gelir grubu eğitim harcamasının yüzde 63,6’sını gerçekleştiriyor.

FAKİRİN KONUT DERDİ BİTMEZ

Nasıl ki, gelir artışı ile üst gelir grubunun ulaştırma giderleri hızla artıyor, aynı durum maalesef alt gelir grubu için söylenemiyor. Üst gelir grubunun ulaşıma harcadığı pay aşırı artışla (Sanırım bu artışı ancak çok özel araçlar, özel uçaklar veya yatlar açıklayabilir) yükselirken, alt gelir grubu sadece gıda yerine artık konuta ve kiraya para harcamaya başlayabildi. 2002 yılında gelirinin yüzde 41,4’ünü gıdaya harcayan en alt gelir grubu, artık zorunlu gıda harcamasının üzerinde bir gelire eriştiği için, gıda harcamasının oranı yüzde 30,7’ye geriledi.

Bunun yerine alt gelir grubu artık harcamasını konut ve kiraya yönlendirdi. 2002 yılında harcamasının yüzde 33,4’ünü konut ve kiraya yapan toplumun en fakir kesimi, artık konut ve kira harcamasını yüzde 39,2’e çıkartmış oldu. Toplamda konut-kira harcaması düşmüş olsa da (2002-%27,3; 2017-%24,7) bu sonuç alt gelir grubu için tam tersi olmuştur.

HARCAMADA EŞİTLİK ARTTI

Harcama dağılımında dikkat çeken bir başka nokta ise, gelir grupları arasındaki değişimdir. Örneğin en zengin üst gelir grubu 2002 yılında yapılan harcamaların yüzde 38,2’sini gerçekleştiriyordu. Oysa aradan geçen 15 yıl sonra en üst gelir grubunun harcamadaki payı 1,2 puan azalarak yüzde 37,0’ye gerilemiştir. Aynı gerileme en alt gelir grubunda da yaşanmıştır. En fakir kesimin harcama payı da yüzde 9,3’den yüzde 8,9’a gerileme göstermiştir.

En zengin kesimin harcama payındaki 1,2 puanlık düşüş ve en fakir kesimin harcama payındaki 0,4 puanlık düşüş, toplumun orta sınıfının harcama payını artırmıştır. En fakir kesimin bir üst dilimi olan yüzde 20’lik kesimin harcama payı 0,6 puan artışla 13,9’a yükselirken, en zengin üst dilimin bir altı olan yüzde 20’lik kesimin de harcama payı 0,7 puan artışla yüzde 22,7’ye yükselmiştir.

TÜİK’in “Gelir ve Yaşam Koşulları” araştırmasında orta sınıfta görülen gelir azalışı, harcama dağılımında kendini tam tersi göstermektedir. Orta sınıfta oluşan gelir azalmasına karşılık, harcama tarafında orta sınıfta bir artış gözlenmektedir.