Cemal Süreya’yı, özellikle “Üvercinka”daki şiirleriyle hep şehre düşmüş bir XX. yüzyıl Karacaoğlan’ı gibi görürüm. Uçarı, çapkın, yer yer nüktedan ve hercai… Nedim de uçarıdır ama onda şehirli, saraylı bir eda var, Süreya’nın şiirlerine ise bir bozkır çocuğu cesareti, hovardalığı ve laubaliliği sinmiş gibidir. Şarkıya değil türküye, Nedim’e değil Karacaoğlan’a yakın. Karacaoğlan gibi şehrin güzellerine tutkun, ama şehirli değil, mahcup ve lirik. Günlüklerinde “utangaç bir adamım ben” (999. Gün, Üstü Kalsın, Broy, s. 282) diyor.

İstanbul onda âdeta bozkırın çocuğunu tensel zevklere, yasak meyvelere çeken bir eğlence âlemidir. Bu bezm’in ortasında daima şuh kadınlar yer alır.

“İstanbullar geminin altında

Kadınları sorarsan onlar da öyle

Şişeler de geminin altında, Güzin de

Allah’tan beni kimsecikler görmüyor

Canımın istediğini yapıyorum” (Sevda Sözleri, YKY, 2006, s. 14)

şeklindeki mısralarda bu şehri, bu kadınları, -bir Karacaoğlan edasıyla- o çiçekten bu çiçeğe koşan o bozkır çocuğunu -ama utangaç, gizleniyor- görürüz. “Türkü”deki şu mısralarda da o hovarda bozkır çocuğu yok mu?

“Bir sürü çiçek ama saydırmaya kalkma

Ayrı ayrı kadınlardan koparılmış” (Sevda Sözleri, s. 24)

Kadın bedenini tasvir eden imgeler bu şiirlerin omurgasını oluşturuyor. Hayat, Süreya için kadının, cinselliğin ve aşkın merkezde olduğu bir eğlencedir. “1994 Eliyle, Samanyoluna” başlıklı şiirindeki “Ama kadınlar, Tanrım/ Öyle sevdim ki onları” (Sevda Sözleri, 208) mısraları şiirlerinde bu olgunun ne kadar geniş bir yer tuttuğunu özetler.

Karacaoğlan’a benzetmiştim Süreya’yı. Turgut Uyar’daki modern kent duyarlığı, yalnızlığı ve sıkıntısı yoktur onda. Uyar, kentte kirlenmiştir, arınmak, kaçmak ister, doğa saflığın, kaybolan insanî cevherin sembolüdür. İnsan arınmak için geyikli gecelere, göğe sığınır, toprağın altındaki saf sulara koşar:

“ben koşarım aşağlara koşarım
yıkanacak boğulacak su bulsam…”

Süreya her ne kadar “Folklor Şiire Düşman” dese de türkülerin çocuğu bence. Genlerinde suyun yüzüne pek vurmayan bir Karacaoğlan var. Karacaoğlan edası, kimi kez şiirine vurmuyor da değil, “Yunus ki Sütdişleriyle Türkçenin…”, “Kalın Abdal”, “Karacaoğlan”, “Hükümet” adlı şiirlerinde belli belirsiz bu izleri görüyoruz. Şiirlerindeki o uçarılığı ben Karacaoğlan’a bağlıyorum.

Bir de Alevilik var tabii, anneden tevarüs edilen Alevilik. Süreya’nın şiirlerine çekingen bir tavırla bir kimlik öğesi olarak arada bir gelip konuveriyor. Mesela “Vakit Var Daha”da “Deve, devenin üstünde tabut, biri çekiyor deveyi/ Üçü de Ali: deve, deveyi çeken ve tabutun içindeki” (Sevda Sözleri, s. 101), “Ortadoğu”da “Çünkü Ali’yi dirilten iksir de saklı/ Hasan’a sunulmuş ağuda” (Sevda Sözleri, s. 112) mısralarında görüldüğü gibi.

Cemal Süreya’nın türkülerle bağını çok açık biçimde “999. Gün” de gördüm. Bazı günler, sadece türkülerden mısralar yazıyor. Mesela 3. Gün’de Seyraniden iki mısra; “Toprağın Habil’i kabul ettiği/ Şüphesiz yüzünün yumuşaklığından” (s. 7), 126. Gün’de Pir Sultan’dan “Ben bir yol oğluyum yol sefiliyim” (s. 74), 256. Gün’de “Gerçekler bilinmez azlanmayınca” (s. 139), 269. Gün, bir ağıt: “Ata biner at oynadır/ Bağçada kuzu kaynadır/ Yaşı küçük ince Beyim/ Kaymakama söz anladır” (s. 145), Dadaloğlu’ndan “Ben dünyayı Al Osman’ın sanırdım/ Meğer dünya dört sultanlık yer imiş” (s. 224), Karacaoğlan’dan “Benim dostum karşımızdan geliyor/ Yenisi de eskisine gülüyor” (s. 284)…

Günlüklerde türkülere, halk hikâyelerine, cenk kitaplarına dair birçok görüş dile getiriyor şair. Mesela 598. Gün’de “Düşündüm ve kendi kendime yinelemeden edemedim: Halk türkülerini ve alaturka şarkıları hiç sevmeyen kişi şair olamaz.” (s. 290-91) diyor.

Şiirlerinin diplerinde uçarı bir Karacaoğlan, çekingen bir Pir Sultan geziyor Cemal Süreya’nın...