Gül Mete Yavuz’un yazdığı ‘Modern Türk Edebiyatının Fransız Kaynakları’, edebiyatımızda Tanzimat ile başlayan o büyük arayışın izlerini takip edip bugüne de dönüşler yapılmasına imkân vermesi açısından güzel bir çalışma.
Sağlıklı ve sağlam kurulmamış bir geçmiş bugüne taşırdığı meselelerle sürekli güncellenir, yeni tartışmalar açılır, hesaplaşmaların ardı arkası kesilmez. Genel kabul gören bir düşünce vardır ki, bir toplumu en berrak şekilde edebiyatında bulabiliriz. Hatta bir toplum edebiyatı varsa toplumdur. Tanzimat’la başlayan ‘batılılaşma’ maceramızın edebiyattaki iz düşümleri de bu sebepten hep çok önemlidir. Edebiyatımız nasıl bir ‘batılılaşma’ çizgisi izlemişse, aslında toplumda öylesi bir karaktere bürünmüştür. Bu bağlamda Ahmet Hamdi Tanpınar’ın kullandığı ‘düalizm’ kavramı özgünlüğünü hâlâ korumaktadır. Bu ikilik, yaratıcı atılımlar üretebilecekken yazık ki uzun sürmüş bir kimlik/ kişilik sorununa dönüşmüştür.
Gül Mete Yuva’nın yazdığı ‘Modern Türk Edebiyatının Fransız Kaynakları’ edebiyatımızda, Tanzimat ile başlayan o büyük arayışın izlerini takip etmek ve bugüne de dönüşler yapma imkanı vermesi açısından dikkate değer bir çalışma. Eser özgünlüğü bakımdan olmasa da toplumsal karşılık yönünden ilk güçlü ve belirgin aktörü Şinasi’dir bu dönemin. Ve Şinasi, belki de Paris’te bulunmuş olmasının da etkisiyle bir edebiyatın ilerlemesinde ‘tercüme’nin kritik rolünü sezmiş ancak doğru tercihler yapamamıştır. Sırf çeviri yönünden baktığımızda, kaybedilen zamanın ve kaçırılan fırsatın ne denli büyük olduğunu görebiliriz. Madem ki yöneldiğimiz batının merkezi Paris ve Fransız edebiyatıdır, çoktan modernlik hamlelerini yapmış böylesi bir edebiyat birikimi karşısında bizim seçimimiz ne yönde olur?
‘Fransız edebiyatına modernlik yolunu açan Baudelaire’in Kötülük Çiçekleri (Les Fleurs du Mal) Türkçeye çevrilmek için 1927, Flaubert’in Madam Bovary’si 1939’ yılını bekler’. Bana göre bir yenilik asıl çeviri ile gelir. Türkçe, Divan şiirini çevirme gücünü taşıyabildiği için 15’inci yüzyıldan sonra tam bir kişiliğe kavuşabilmiştir. Tanzimat dönemin yüksek politik ateşi, en çok Namık Kemal’de görüldüğü şekliyle, edebiyatın amacı kadar içini estetik olanın dışında gerçekleşmesine yol açmıştır. Ne var ki, şair / yazarın zaman üstü ve büyük kurucu vasfı da tam bu kritik eşikte ortaya çıkar. Bu bakımdan ‘batılılaşma’ maceramız sadece düalist değil, zayıf, talihsiz ve yorucu ve yaratıcı dehadan mahrumdur.
Batılı / modern(henüz tam olamasa bile) ilk eserlere baktığımız zaman Gül Mete Yuva yerinde bir tespit yapar: “Düzyazıdaki arayışlar, ortaya konulan yenilikler toplumu ve bireyi şekillendirme hizmetindeyken, şiir daha içsel olanda gelişir.” G. M. Yuva her ne kadar bu cümleyi ilerletmiyor olsa da nesir üzerinden ilerlemenin çağın şartları gereği daha kolay bir yol olduğu unutulmamalıdır. Bu kolay (cı)lığın zaten toplumsal karşılığı da mevcuttur. Şiirde ise daha poetik ve felsefi dikkatler gerekmektedir. Bu tutum, gazete ve dergilerin vasıtasıyla nesirde bir yığılmayı beraberinde getirir. Nesirde gelen/ aranan yenilik politik bir çerçeve de bulur Namık Kemal’in önderliğinde. ‘Namık Kemal için edebiyata yenilik getirme, eğer bu yenilik politik bir projeye hizmet ediyorsa anlamlıdır.’ Dünden bu güne güncelliğini yitirmeyen tartışmalarımızı belki de en iyi bu cümleler izah eder.
Değişimin, dönüşümün son derece, zorluklar, sancılar taşıdığı muhakkak. Hatta güçlü istek bile tek başına yeterli değil. ‘Osmanlı toplumunda resmi sansür dışında yazarların bizzat kendilerinin ahlakçılığı’ göz önünde bulundurulduğunda, modern edebiyatın ilk başyapıtı ‘Mai ve Siyah’a kısa zamanda hiç de kolay varılmadığı anlaşılacaktır. Tıpkı şiirde ilk iki büyük modern kurucu Yahya Kemal ve Ahmet Haşim’in belirmesinde olduğu gibi. Zaten tartışmalar da hâlâ bu yöndedir. Edebiyat olanla olmayanın çelişkisi. Vatan’ı yaratıcı dilde değil hamaset çölünde arayışın bitmez kısır döngüsü.
Modern Türk
Edebiyatının Fransız Kaynakları
Gül Mete Yuva
İletişim Yayınları
416 sayfa / 34,50
