Nobelli Türk bilim insanı Prof. Dr. Aziz Sancar’ın açtığı yoldan ilerleyen araştırmacılar uykusuzluk genini keşfetti. Bilkent ve ABD’deki Rockefeller Üniversitesi tarafından yapılan araştırmada ‘gece kuşu’ olarak bilinen kişilerde ‘CRY1 mutasyonu’ geni tespit edildi.
Bilkent Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Tayfun Özçelik ve Rockefeller Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Michael Young’ın önderliğinde yürütülen bilimsel araştırmada, halk arasında ‘gece kuşu’ olarak bilinen uykuya dalamama rahatsızlığına yol açan gen keşfedildi.
Çalışmada, keşfedilen ‘CRY1 mutasyonu’ geninin kişide var olup olmadığının tespiti için tanı testi de geliştirildi.
Prof. Dr. Özçelik, bazı kişilerin geç saatlere kadar uyuyamadığı ve erken kalkmakta zorlandığının bilindiğini söyledi. Özçelik, araştırma sonuçlarına göre, geç vakitlere kadar uyuyamayanların biyolojik saatlerinin, genetik olarak yavaş çalışmaya programlandığını belirtti.
Bunun nedeninin ‘Kriptokrom 1-CRY1’ olarak adlandırdıkları gende mutasyon olduğunu keşfettiklerini anlatan Özçelik, bu gen mutasyonunu taşıyanların biyolojik saatlerinde yaklaşık 2-2,5 saatlik gecikme yaşandığını dile getirdi. Özçelik “Mutasyon taşıyıcılarının bir günü, dünyanın bir günüyle kıyaslandığında biraz daha uzun olmakta ve bu nedenle tüm yaşamları uyku düzeni üzerinden bir kovalamacaya dönüşmekte” dedi. Bu kişilerin, halk arasında ‘gece kuşu’ olarak da bilinen, gerçekte ‘gecikmiş uyku fazı’ veya kısaca DSPD (Delayed Sleep Phase Disorder) olarak adlandırılan bir hastalıktan etkilendiğini belirten Özçelik, şöyle devam etti: “DSPD gibi uyku bozuklukları genellikle anksiyete, depresyon, dikkat eksikliği, kalp-damar hastalıkları, obezite ve şeker hastalığıyla birlikte görülebilir. DSPD’den etkilenen kişiler, aynı zamanda çalışma hayatına ve sosyal ortamlara uyumda da önemli zorluklar yaşayabilir. Öyle ki bu mutasyonu taşıyan kişiler, sanki sürekli bir jet-lag yaşıyor gibi hissedebilir, sabah olduğunda yeni günü karşılamaya henüz hazır olmayabilir.”
Özçelik, kriptokrom genlerinin ilk olarak 70’li yıllarda Nobel ödüllü Türk bilim insanı Prof. Dr. Aziz Sancar tarafından bakterilerde tanımlandığını ve biyolojik saatle ilişkisinin gösterildiğini kaydetti. Rockefeller Üniversitesinden Dr. Young’ın ise meyve sineğinde yürüttüğü araştırmalarla, bu genlerin bozulmasıyla uyku sorununun ortaya çıktığının gözlendiğini belirten Özçelik, araştırmanın insan uyku bozukluklarıyla ilişkilendirilmesinin ise Bilkent Üniversitesi’nin desteğiyle gerçekleştiğini söyledi. Özçelik, uykuya dalamama rahatsızlığı olanlar için güneş ışıklarının ve doğru dalga boyunda ışığın tedavi edici özelliklerinin, moleküler düzeyde ortaya konulduğunu ifade etti. Araştırma bilim dergisi Cell’de yayımlandı.
TÜRKİYE’DE 1 MİLYON KİŞİ TAŞIYICI
Prof. Dr. Tayfun Özçelik ‘CRY1’ geninde tanımladıkları mutasyonun, aralarında Türkiye’nin de bulunduğu Avrupa toplumları ve Akdeniz coğrafyasında her 75-100 kişiden birinde görüldüğüne dikkati çekti. Mutasyonun toplumun önemli bir kısmını etkilediğini belirten Özçelik “Buna göre ülkemizde yaklaşık 1 milyon, Avrupa’da 10 milyon ve dünya genelinde 100 milyon kişi, CRY1 mutasyonu taşıyıcısı olabilir” dedi.
