2023, Türkiye'de ve dünyada büyük travmalarla geçti; Şubat'ta 11 ildeki yıkıcı deprem ve Ekim'deki İsrail-Filistin çatışması gölgesinde sanat dünyası, yaraları sarmak için çaba gösterdi. Sinema, tiyatro ve edebiyat büyük ustaları kaybetse de, teknoloji ve sanatı birleştirerek adından söz ettiren Refik Anadol, "Inner Portrait" projesiyle 2024'e damgasını vurdu.
Şubat 2023’te 11 ilimizde meydana gelen acı depremin, 7 Ekim 2023’te işgalci İsrail’in Filistin halkına başlattığı soykırımın ardından gelen 2024 travmaların gölgesinde geçti. Sanat dünyası bu yıl da yaraları sarmak için çabalasa da, sinemada, tiyatroda, edebiyatta büyük ustaları yitirdik. Yüzümüzü güldüren en önemli sanat olayı ise özellikle pandemi döneminde adı bütün dünyada duyulan, 2023’te Las Vegas’taki dünyanın en büyük led küresinde eseri yer alarak Türkiye’ye büyük gurur yaşatan Refik Anadol’dan geldi. 2024’e de damga vuran Anadol, bu kez ‘Inner Portrait’ adlı projesiyle sanat ve teknolojiyi harmanladı, yılın bütün dünyada ses getiren en yenilikçi eserlerinden birine imza attı. Sanatçının Türk Hava Yolları ile iş birliğiyle hayata geçirdiği proje, Art Basel’de sergilendi. İlk kez seyahat eden dört kişinin biyolojik verileri, yapay zeka aracılığıyla etkileyici bir görsel şölene dönüştürüldü. Kalp atış hızı, EEG çıktıları gibi veriler, seyahatin dönüştürücü gücünü sanatsal bir anlatıya dönüştürdü. Bu yenilikçi eser, sadece teknolojik bir deney değil, aynı zamanda insan duygularının sanata nasıl taşınabileceğini ortaya koydu. Anadol, sanat ve bilimi bir araya getirerek hikaye anlatıcılığında yeni bir çığır açtı. Dünyanın saygın koleksiyonerlerinin, galerilerinin eserlerine rağbet ettiği Anadol’un başarısı yaralı ruhlarımıza ilaç gibi geldi.
BÜYÜK USTALARI UĞURLADIK
2024 kültür sanat dünyasında her alanda ustalara veda yılı oldu. Yaklaşık 10 yıl boyunca komada kalan usta tiyatrocu Kenan Işık ‘uyanamadı’, tiyatro sahnesi Ayla Algan, Genco Erkal, Ayten Gökçer gibi büyük ustalarını da yitirdi. Yeşilçam ve sinema dünyası Türker İnanoğlu, Sevda Ferdağ, Tuncay Akça, Ahmet Uğurlu, Bahar Öztan, Arif Keskiner, Prof. Dr. Sami Şekeroğlu, Sadık Battal, Şerif Gören gibi önemli değerlerini kaybetti. Edebiyat dünyasının acı kayıpları Füruzan, D. Mehmet Doğan, Üstün İnanç, Ersin Nazif Gürdoğan, Ferit Edgü, Süreya Berfe ve Afşar Timuçin gibi kuşakları etkileyen usta kalemler oldu. TRT ekranlarının usta sunucusu Erkan Yolaç, sanat tarihçiliğimizin duayeni Necdet Sakaoğlu da 2024’te bize veda ederken, müzik dünyası ise Fırat Kızıltuğ gibi bir ustayı uğurladı. Yılın son gününde ise Türk sanat müziğinin usta sesi Gönül Akkor sevenlerine veda etti.
2024’e 6 Şubat depreminin yaraları ile giren kültür sanat sektörü yıl boyunca bir yandan da ekonomik krizle savaştı. Sektöre resmi destekler artsa da, enflasyonla tırmanan bilet fiyatları salonları, fuarları boş bıraktı. Dünya sanat kurumları ise Filistin’deki soykırıma destekle sınandı. Özetle, travmalarla dolu bir yıl geride kaldı.
KÜLTÜR SANAT BÜTÇEMİZDE YÜZDE 36 ARTIŞ
2024’te Almanya, İngiltere gibi Avrupa ülkeleri kültür bütçesinde yaptıkları kısıtlama ile gündem oldu. Berlin’de sanatçılar ‘önce kültürden kısan’ hükümete yönelik protestolar düzenlerken, Türkiye’de ise şaşırtıcı bir şekilde kültüre ayrılan bütçede artış yaşandı. Bu artışta 2024’te 15 şehire yayılan Türkiye Kültür Yolu Festivalleri’nin olumlu etkisi gözlendi. Kültür Bakanlığına bağlı tiyatro, opera ve bale seyircilerinde de artış kaydedildi. Bu artışın ardından derinleşen ekonomik krizin gölgesinde özel kurumların tırmanan bilet fiyatları da etkili oldu. Türkiye, 2025’e ise kültür bütçesinde yüzde 36’ya varan bir artışla girdi.
GAZZE SINAVINI BATILI SANATÇILAR GEÇTİ
Türkiye’de köklü festivaller, ünlü sanatçılar İsrail’in Gazze’deki soykırımına çıt çıkarmazken, vicdanların sesi Batılı sanatçılar oldu. Venedik’ten Berlinale’ye, Oscar’dan Cannes’e her platformda Cate Blanceth gibi pekçok sanatçı Filistinliler için önden koştu, takdir topladı. New York, Noguchi, Modern Tate gibi birçok müze İsrail’le bağları nedeniyle protesto edilirken, Avrupa sanatına yön veren isimlerden olan Yahudi kökenli Candida Gertler gibi İsrail destekçileri yönetim kurullarından istifa etmek zorunda kaldı. Gazze’yi görmezden gelen organizasyonlara tepkiler sonuç verdi, Oscar kısa listesine bu yıl üç Filistin yapımı girdi.
FAHİŞ BİLET FİYATLARI CEP YAKTI
Ekonomik krizin derinleştiği 2024’te sanatseverlerin en çok şikayet ettiği konu bilet fiyatları oldu. 2019’da 18-25 TL arasında olan sinema biletleri 2024’te IMAX teknolojisi olan salonlarda 300 TL’yi buldu. 2024’te her hafta 10’dan fazla film vizyona girse de izleyiciyi salonlara çekilemedi. Pandemi öncesinde 70 milyonun üzerinde olan seyirci sayısı, bu yıl 32 milyonu aşamadı. 2023’te biletleri öğrenci 300, tam 450 lira olan Contemporary İstanbul sanat fuarının bu seneki giriş fiyatları tam 1.250, öğrenci ise 850 liraya çıkarılması ise, sanatseverlerden büyük tepki topladı. Türk sanatsever 2024’te bilet fiyatlarındaki enflasyonla ezildi.
KARAR’IN HABERLERİ YİNE SES GETİRDİ
Karar’ın haberleri 2024’te de ses getirmeye devam etti. Haziran’da Türk hat sanatının kurucusu Şeyh Hamdullah’a ait 16’ıncı yüzyıl el yazması Kur’an-ı Kerim’in Fransa’da açık artırmaya çıktığı haberimizin ardından eser Türkiye’den bir koleksiyoner tarafından satın alındı. Kasım’da Yunus Emre Divanı’nın nadir Karaman nüshasının açık artırmaya çıktığı haberimizin ardından ise Kültür Bakanlığı eseri satın almak için girişim başlattı. Aralık 2024’te İstanbul’daki Yahya Kemal Müzesi’nin hazin halini sayfamıza taşıdığımız haberimiz de kamuoyunda geniş yankı buldu. Müzenin ev sahibi Fetih Cemiyeti, müzede restorasyon başlayacağını duyurdu.
TÜRK SİNEMASININ YÜZÜ YURT DIŞINDADA İÇİNDE DE GÜLDÜ
BEYAZPERDEYE 381 MİLYON DESTEK: Son yıllarda özellikle diziler üzerinden yurt dışında kendisine büyük bir pazar payı elde eden Türk sineması yıl boyunca Kültür ve Turizm Bakanlığı’ndan önemli destekler aldı. Bakanlık 2024’te sinema sektörüne toplamda 381 milyon lira destek sağladı. 56 projeye; 256 milyon TL destek verilirken, ‘Yerli Film Gösterim Desteği’ kapsamında 108 sinema salonuna; 28 milyon TL katkıda bulunuldu. 2024 yılı boyunca 522 filmin tescili yapıldı.
POLEMİK ‘MUKADDERAT’ OLDU: Yılın en çok konuşulan filmi Nadim Güç’ün ilk uzun metrajı ‘Mukadderat’ oldu. Antalya Altın Portakal Film Festivali’nde ‘En İyi Film’ dahil üç ödül alan filmin gündemde kalışının ardında başrol Nur Sürer’in açıklamaları da vardı. Filmde güçlü bir kadın karaktere hayat veren Sürer, festivalde ‘En İyi Kadın Oyuncu’ ödülünü alırken önce kadına şiddete karşı mesaj verip, ardından ödülünü Nebahat Çehre’ye uyguladığı şiddet ile de tanınan Yılmaz Güney’e adayınca kıyamet koptu. Sürer, 2019’da perdede Bergen’e hayat veren Farah Zeynep Abdullah gibi birçok kadın sanatçıdan tepki gördü.
VENEDİK’TEN ÖDÜL OSCAR’DAN RED: Türk sineması yurt dışında bu yıl da ilgi gördü. Murat Fıratoğlu imzalı ‘Hemme’nin Öldüğü Günlerden Biri’ filmi 81. Venedik Film Festivali’nde Jüri Özel Ödülü’nü kazandı. 49. Toronto Uluslararası Film Festivali’nde ise, Belkıs Bayrak’ın yazıp yönettiği ‘Gülizar’ filmi hem prömiyer yaptı hem de festivalin Discovery Bölümü’nde gösterildi. Kötü haber ise geçtiğimiz günlerde Oscar’dan geldi, Zeki Demirkubuz’un ‘Hayat’ filmi kısa listeye giremedi.
