Uluslararası Adalet Divanı'ndaki Hereke halımızın Sultan Abdülhamid tarafından hediye edildiği bilgisinin yanlış olduğunu söyleyen Dr. Mehmet Tütüncü: “Haberlerde, konuşmalarda halının Abdülhamid tarafından hediye edildiği bilgisinin verilmesi yanlış. Halıyı Sultan Reşat hediye etmiştir. 2016'da belgeselime konuşan merhum tarih profesörü Haluk Dursun da bunu söylemiştir. Halımızın Adalet Divanı'nda yer alması ile gurur duyuyoruz ama tarihini düzgün bilmiyoruz. Bu cehalet bize yakışmıyor.”
SALİHA SULTAN
Osmanlı Devleti tarafından 1911'de Hollanda'nın Lahey kentinde Uluslararası Adalet Divanı olarak hizmet veren Barış Sarayı'na hediye edilen Hereke halısı, Türkiye'de yapılan restorasyonun ardından saraya geri döndü. Türkiye'nin önemli bir kültürel mirası olan Hereke halısı, geçtiğimiz yıl Adalet Divanı'nın İsrail'i yargıladığı dava ile tekrar gündemimize girmiş, halının yıprandığının tespit edilmesi üzerine Kültür ve Turizm Bakanlığı hızla restorasyon için harekete geçmişti. Bakanlık ile Carnegie Vakfı arasında imzalanan iş birliği protokolünün ardından Türkiye'ye getirilen ve Aksaray'da restorasyonu tamamlanan halı, yıl sonunda Hollanda'ya gönderilmişti. Halı saraydaki Japon Salonu'na ise 9 Ocak'ta düzenlenen özel bir törenle yerleştirildi. Törene, Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy, Türkiye'nin Lahey Büyükelçisi Selçuk Ünal ve birçok diplomat katıldı. Törene katılan isimlerden biri de, Hollanda'da yaşayan tarihçimiz Dr. Mehmet Tütüncü'ydü.
Dr. Tütüncü (sağda), davetli olduğu Barış Sarayı’nda, Hollanda-Türkiye ilişkilerini anlatan ‘Atatürk’ün Türkiyesi’ne Seyahat’ adlı kitabını, Carnegie Vakfı’nın Başkanı ve Hollanda Adalet eski Bakanı Piet Hein Donner’e hediye ederken.
'PROF. DR. HALUK DURSUN GERÇEĞİ BELGESELDE SÖYLEMİŞTİ'
Törenin ardından görüştüğüm Dr. Tütüncü, Osmanlı hediyesi Hereke halısının restorasyonun ardından saraydaki yerini bulduğu törene dair çıkan haberlerde yer alan mühim bir yanlışa dikkat çekti. Kültür ve Turizm Bakanı Ersoy'un konuşmasında ve haberlerde geçen halının 'Sultan Abdülhamid tarafından yaptırıldığı ve hediye edildiği' bilgisinin gerçeği yansıtmadığını ileri süren Dr. Tütüncü, “Halı, Lahey Barış Sarayı'na Sultan Abdülhamid tarafından değil Sultan Reşat tarafından hediye edilmiştir. 2016 yılında yaptığım 'Weaving for Peace' belgeselime konuşan merhum eski Kültür ve Turizm Bakan Yardımcısı, tarih profesörü Haluk Dursun da bunu söylemiştir. Konuşmasında Sultan Abdülhamid'den hiç bahsetmiyor, halının Sultan Reşat tarafından hediye edildiğini bizzat söyleyerek doğru bilgiyi veriyor” dedi. Dr. Tütüncü, Prof. Dr. Dursun'un bu konuşmasının bulunduğu belgeselin YouTube'dan izlenebileceğini vurgulayarak, “Bu belgeselde yer alan bilgiyi zamanında Eski Büyükelçi Şaban Dişli'ye iletmiştim. 2023 yılında da Hollanda'ya yeni atanan Büyükelçi Selçuk Ünal’a da yine belgesel linki ile birlikte aktarmıştım” bilgisini verdi. Dr. Tütüncü, Mayıs 2024'te de Turkology dergisinde yayınladığı bir makalede, Sultan Abdülhamid'in böyle bir gayreti olmadığını, halının dokunulması emrinin kendisi tahtan indirildikten sonra verildiğini arşiv belgelerine dayanarak ortaya koyduğunu vurguladı.
Osmanlı döneminde Lahey’deki Barış Sarayı’na hediye edilen Hereke halısının Japon Odası’na yerleştirildiği törene Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy da katıldı.
'HALI FİKRİ SULTAN ABDÜLHAMİD TAHTAN İNDİKTEN ÜÇ AY SONRA GÜNDEME GELİYOR'
Dr. Tütüncü, Sultan Abdülhamid'in 1909 yılında tahtan indirildiği ve Selanik'te sürgünde yaşamaya başladığını hatırlatarak, şunları söyledi: “1911 yılında ise İttihat ve Terakki iktidardaydı ve yeni Sultan, Mehmet Reşat’tı. Halının yapılması fikri, Abdülhamid Nisan 1909'da devrildikten üç ay sonra, Temmuz ayında ortaya çıkmıştır. Tarihi gerçekler böyle iken, halı ile ilgili yapılan haberlerde, özellikle Anadolu Ajansı gibi kurumlar tarafından servis edilen haberlerde halının Sultan Abdülhamid tarafından hediye edildiği bilgisinin verilmesi yanlıştır. Kültür Bakanı Ersoy'un da konuşmalarında bu bilginin vermesi doğru değildir. Hereke halımızın Adalet Divanı'nda yer alması ile gurur duyuyoruz ama tarihini düzgün bilmiyoruz. Bu cehalet bize yakışmıyor. Hakikatlere aykırı bu yanlış bilgiyi aktarmak kabul edilemez bir durumdur. Bu tür yanlış bilgilendirmeler, hem ulusal hem de uluslararası alanda Türkiye'nin güvenilirliğine zarar verebilir.” Yapılan haberlerin tarihi gerçekler ışığında düzeltilerek, kamuoyuna duyurulması gerektiğini belirten Dr. Tütüncü, son olarak şunları ifade etti: “Kültür Bakanlığı yetkilileri ve ilgili medya kuruluşlarının, özellikle Anadolu Ajansı'nın, tarihi hassasiyetler konusunda daha bilinçli ve dikkatli olması gerekmektedir. Bu tür durumlarda, uzman tarihçilerin ve akademisyenlerin görüşlerinden faydalanılması ve doğru bilgilendirmeye özen gösterilmesi önemlidir.”
SULTAN REŞAD TARAFINDAN YAPTIRILDIĞINI İSPATLAYAN 9 BELGE
Lahey'de 1899 ve 1907 yıllarında düzenlenen iki büyük uluslararası Barış Konferansı sonucunda, uluslararası adaleti sağlamak amacıyla bir Barış Sarayı inşa edilmesi kararlaştırılır. 1907 yılında Saray’ın temelinin atılmasıyla birlikte, dünya çapında 40’tan fazla ülkeye Saray’ın yapımına katkıda bulunma çağrısı yapılır. Bu çağrıya yanıt olarak birçok ülke, sanat eserleri veya yapı malzemeleri bağışlar. Osmanlı Devleti de bir Hereke halısı bağışlayarak bu uluslararası projeye katkıda bulunur. Dr. Tütüncü'nün Turkology dergisinde yayımlanan makalesine göre, halı, Barış Sarayı’nın envanterine 112 yılı aşkın süredir kayıtlıdır. Dr. Tütüncü, halının Sultan Reşad tarafından hediye edildiğini ise halı ile ilgili arşivlerde yer alan 9 belgeye dayandırıyor. 28 Temmuz 1909 tarihli birinci belgede, Dışişleri Bakanı kabineyi inşaat halindeki Barış Sarayı'na Osmanlı Devleti'nin büyük bir halı bağışlayacağı konusunda bilgilendiriyor. Osmanlı Büyükelçisi Misak Efendi, Carnegie Vakfı ile halının hangi odaya yerleştirileceği ve detaylar konusunda iletişim kuracaktır. 14 Ağustos 1909 tarihli ve projenin onaylandığını gösteren ikinci belgede, Büyükelçi, halının yerleştirileceği odanın yüzey ölçüsünü göndermekle görevlendirilir. 24 Eylül 1909 tarihli üçüncü belgede, Büyükelçi'nin Hollanda Devlet Bakanı Bay Karnebeek ile görüştüğü ve halının yüzey ölçüsünün 16,65 x 10,224 metre (170,2 m²) olduğunu rapor edilir. Dördüncü belgede de Hereke Halı Fabrikası’na verilen siparişle, halının 1911’deki açılışa kadar tamamlanması talep edilir. Beş, altı ve yedinci belgelerde belgelerin teslimi ve ilgili makamların bilgilendirilmesine dair bürokratik yazışmalar vardır. 24 Aralık 1910 tarihli sekizinci belgede halının üretiminin tamamlandığı ve Osmanlı Dışişleri Bakanlığı'na teslim edildiğini bildirilir. 16 Ağustos 1911 tarihli dokuzuncu belgede ise Osmanlı Büyükelçisi, halının Hollanda hükümetine teslim edildiğini ifade ederek, Hollanda Devlet Bakanı Karnebeek’in teşekkür mektubunu iletir.
Dışişleri Bakanının kabineyi Barış Sarayı’na Osmanlı Devleti’nin büyük bir halı bağışlayacağı konusunda bilgilendirdiği 28 Temmuz 1909 tarihli ilk belge.
Dr. Tütüncü'nün Lahey'deki Osmanlı halısının Sultan Reşat döneminde yaptırıldığı ve hediye edildiğini belgeleriyle ortaya koyduğu 'Osmanlı Belgeleri ile Hereke'den Lahey'deki Barış Sarayı'na Halı Üretmek' başlıklı makalesi linkten incelenebilir:
Haluk Dursun'un halının Sultan Reşad tarafından yaptırıldığını anlattığı Dr. Mehmet Tütüncü imzalı 'Weaving for Peace' belgeseli de linkten izlenebilir:
