İsmet İnönü kimdir, nereli, hangi cephede savaştı, ne zaman öldü?

25/12/2021 11:00 KAYNAK: KARAR

İsmet İnönü, Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk başbakanı. 1923-1937 yılları arasında başbakanlık yaptı. Devletin ikinci cumhurbaşkanı olan İnönü, Türkiye'nin iç ve dış siyasi meselelerinde önemli konumdaydı. Mustafa ismi, İsmet Paşa olarak bilinen İsmet İnönü'nün ön adı. Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk'ün silah arkadaşlarından biri olan İnönü 'Milli Şef' unvanına ve 'İstiklal Madalyası'na sahipti.

Pangaltı'daki Harp Akademisinde öğrenim gören İnönü,1906'da akademiyi birincilikle bitirirken, 'Altın Maarif' madalyası ile ödüllendirildi. 1910-1913 yılları arasında Yemen İsyanı'nın bastırılması harekâtına katıldı. Bu ve bundan önceki görevlerinde hudut problemleri ve asilerle yapılan anlaşmalarda görev aldı. İsmet İnönü, 1967 senesinde Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından Nobel Barış Ödülü'ne aday gösterildi.

İSMET İNÖNÜ'NÜN YAŞAMI

İsmet İnönü, 24 Eylül 1884 senesinde İzmir'de, o dönem 'İngiliz Yokuşu' denilen, sonradan 842 numaralı sokak olarak tanınan sokakta dünyaya geldi.

Babası Reşit Bey, Mustafa İsmet İnönü'nün doğum tarihini evlerindeki Kuran-ı Kerim'in arka sayfasına kaydetmişti.

Mustafa İsmet, İzmir'de doğdu ama ne anne tarafı ne de baba tarafı İzmirli değildi. Annesi Cevriye Hanım, okumuş bir aileden, Müderris Razgradlı Hasan efendinin kızı, Tunaboyu Deliorman Türkleri'nden, Razgradlı'ydı. Babası Reşit Bey ise Kürüm soyundandı. Bu soy da Bitlis'de yaşardı. Babasının ölümünden sonra iki erkek ve bir kız kardeşi ile beraber İstanbul'a göçen Cevriye Hanım, Malatyalı Reşit Bey ile 1880'de İstanbul'da evlendi.

İnönü, beş kardeşin ikincisi olarak doğdu. İlk erkek çocuk Ahmet Mithat, askeri doktor oldu. Küçük çocuk Rıza, iş hayatına atıldı. En küçük kardeşi Reşit Hayri ise genç yaşta bir deniz kazasında öldü. Kız kardeş Saniha, Topçu Binbaşı olan Abdürrazzek Okatan ile evlendi. İsmet İnönü'nün doğduğu sene, babası Reşit Bey İzmir Adliyesi'nde sorgu yargıcı yardımcısı olarak çalışıyordu. Doğumdan 40 gün sonra Foça sorgu yargıçlığına tayin oldu.

İzmir'den sonra Reşit Bey'in çalışma yeri Sivas olur. Aile uzun bir yolculuktan sonra Sivas'a gelir ve Mustafa İsmet orada okula başlar. Çocukluk çağlarının geçtiği yer olarak Sivas'ı hatırlar.

İNÖNÜ'NÜN EĞİTİM HAYATI

Mustafa İsmet'in İlkokul sonrası iki seçeneği olur. Ya sivil ortaokula girecek ya da askeri ortaokula başlayacak. Sivas'ta bir askeri ortaokul bulunduğu ve Mustafa İsmet'in askerlik merakı olduğu için seçimi kolaylaşır. 1892 yılında askeri ortaokulda eğitimine başlar.

Mülkiye lisesinin beşinci sınıfını bitirince babası İnönü'yü İstanbul'a getirir ve Topçu lisesinin sınavlarına girer. Okula kabul edilen 12 kişi arasında yer alır. Lise öğrenimi başarılı geçer. Askeri liseden önce Mülkiye lisesinde bir sene okuması fayda sağlar. Topçu Harbiye sınıflarında sınıfın birinci hep Mustafa İsmet olur. 1897 yılında İstanbul'daki Mühendishane İdadisi'ne gitti. Mustafa İsmet, Topçu Harbiyesi'nden 1903'te 19 yaşında teğmen rütbesiyle birincilikle mezun oldu. İyi derece ile bitirenler Erkanıharbiye'ye girdiği için, Mustafa İsmet de Pangaltı'daki Harp Akademisinde öğrenime başladı. 1906'da akademiyi birincilikle bitirirken, 'Altın Maarif' madalyasıyla da ödüllendirildi.

İnönü çocukluk günlerini şöyle anlatır “ Okul sırasında geniş imkanı olmayan orta halli bir ailede yetiştim. İstanbul'da Valide Camii karşısında bir küçük evde kiracıydık. Sonra Rumelikavağı'nda bir iki sene hava değişikliği için oturduk. Altı sene askeri eğitimin yıl sonu tatillerini İzmir'de geçirdim. İzmir'e dayımın yanına gidiş benim için mutluluk ve açılıp serpilme fırsatı olmuştur. Değirmen Dağı'ndaki küçük, mütevazi ev, denize karşı hala bana dünyanın en güzel köşkü gibi görünür. Dinlenirdim, gezerdim. Fransızca gazeteler okur, memleketimin dört köşesinde önemli bir olay varsa onu öğrenir takip ederdim. Gelecek sene dersleri için biraz hazırlanır, bazen dil dersi de alırdım. Küçük dayım doktordu, edebiyat meraklısıydı. Onunla beraber bulunmak da bana zevk verirdi. İzmir, on üç yaşımdan itibaren çok sevdiğim bir şehir olmuştur.”

İNÖNÜ'NÜN ASKERLİK VE MİLLİ MÜCADELE YILLARI

Harp Akademisi'nden birincilikle mezun olan İnönü, Kurmay Yüzbaşı olarak Edirne’deki II. Ordu’ya atandı. 1908'de kolağası oldu ve 31 Mart Olayı (13 Nisan 1909) olarak bilinen ayaklanmayı Selanik'ten gelerek bastıran Hareket Ordusu'nda Yeşilköy'de atanarak kurmay yüzbaşı olarak görev aldı. İttihat ve Terakki faaliyetleri sırasında yolu Selanik'e düşen İsmet, burada Mustafa Kemal'le tanışma fırsatı buldu. Daha sonra I. Dünya Savaşı sırasında Kafkas Cephesi'nde Kolordu Komutanı olarak Mustafa Kemal ile birlikte görev alırken dostlukları ilerledi. İki büyük devlet adamı o yıllarda devletin geleceği hakkında ortak fikirleri olduğunu gördüler ve iki yakın arkadaşın dostlukları silah arkadaşlığına kadar ilerledi.

Ahmet İzzet Paşa komutasında Yemen’e gönderilen Dördüncü Kolordu kurmay heyetinde yer aldı ve 1912’de binbaşılığa yükselerek Yemen Kuvvetleri Komutanlığı Kurmay Başkanı oldu. İlk diplomatik görevini burada üstlenip, İmam Yahya ile görüşerek barışı sağladı. Balkan Savaşı sırasında Çatalca’da bulundu.

Mustafa İsmet Harbiye Nezareti Müsteşarlığı'na atandıktan sonra 29 Aralık 1919 tarihinde Paris Barış Konferansı'na hazırlık için kurulan komisyonda askeri müşavir oldu. İlk kez 8 Ocak 1920 tarihinde Ankara'ya gitti ve kısa bir süre Mustafa Kemal Paşa ile çalıştı. 9 Nisan 1920 tarihinde Mustafa Kemal Paşa'nın çağrısı üzerine İstanbul ile bütün resmî bağlarını kopardı. 23 Nisan 1920 tarihinde açılan Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne Edirne milletvekili olarak katıldı.

O dönemde Miralay olan Mustafa İsmet, Batı Cephesi Kuzey Kısım Komutanı olarak Yunan ilerlemesini durdurmayı başardı. Bu başarıdan sonra kendisine 'Mirliva' rütbesi verildi. 'Ferik' rütbesine ise Büyük Taarruz'daki başarılarından sonra getirildi.

CUMHURİYET'İN İLANI VE İNÖNÜ'NÜN SİYASİ HAYATI

Cumhuriyetin ilanından sonra 30 Ekim 1923 tarihinde Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk hükümetini kurdu ve aynı zamanda il parti olan Halk Fırkası'nın genel başkan vekilliğini üstlendi.

1926 yılında Orgeneral rütbesine terfi etti ve terfiden bir yıl sonra askerlikten emekli oldu.

1934 yılında Soyadı Kanunu'nun yürürlüğe girmesinden sonra Mustafa Kemal Atatürk tarafından 'İnönü' soyadı verildi.

10 Kasım 1938 tarihinde Gazi Mustafa Kemal Atatürk'ün vefatı üzerine, 11 Kasım 1938 tarihinde olağanüstü toplanan TBMM tarafından oy birliğiyle cumhurbaşkanlığına seçildi. Aynı yılın Aralık ayında toplanan CHP I. Olağanüstü Kurultayı'nda partinin 'değişmez genel başkanı' seçildi ve 'Millî Şef' unvanı verildi. Atatürk’ün silah arkadaşı, İkinci Adam olan İnönü, 12 yıl Cumhurbaşkanlığı ve 17 yıl Başbakanlık yaptı.

İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI ESNASINDA İNÖNÜ

Cumhurbaşkanı seçilmesinin ardından II. Dünya Savaşı başladı. İsmet İnönü, savaş zamanı Türkiye, Sovyet Rusya unsurunu gerekçe göstererek savaşa fiilen katılmadı. Türkiye Cumhuriyeti savaşa girmese de ülke içerisinde savaşın sosyoekonomik etkileri görüldü. Yaşanan ekonomik sıkıntılar sebebiyle ekmek, zeytin, şeker gibi temel ürünler karne ile verilmeye başlandı. Herkesin aldığı günlük ekmek miktarı karnesine işleniyordu. Ayrıca Varlık Vergisi uygulaması hayata geçirildi. Varlık Vergisi, 11 Kasım 1942 tarih ve 4305 sayılı kanunla konulan olağanüstü servet vergisine verilen isim.

ANA MUHALEFET LİDERLİĞİ DÖNEMİ

14 Mayıs 1950 genel seçimlerinde CHP %40, DP ise %52 oy aldı. İsmet İnönü cumhurbaşkanlığı görevinden ayrılarak, 1960 yılına kadar muhalefet partisi liderliğini üstlendi. 1972 senesinde ise genel başkanlıktan istifa ederek vefatına kadar Anayasa gereğince Cumhuriyet Senatosu tabii üyeliği görevini icra etti.