Türk halkı Çuvaşlar'ın çoğunlukta olduğu Çuvaşistan, Sovyetler Birliği'nin dağılması üzerine 24 Ekim 1990 yılında bağımsızlığını ilan etti, fakat Rusya'nın baskısı üzerine 1991 yılında Rusya'ya bağlı özerk bir cumhuriyet olarak varlığını sürdürdü. İşte, Çuvaşistan hakkında bilgiler...
Çuvaşlar, bir başka Türk soyundan olan Gagavuz Türkleri gibi Ortodoks Hristiyan'dır. Ülke nüfusunun yüzde 3 kadarı Müslümandır. Çuvaşça ve Rusça konuşulan Çuvaşistan'da eğitim seviyesi yüksektir. Ülkede 30 gazete yayın yapmaktadır. 11 Ağustos 1962 günü uzaya çıkan üçüncü insan olan Çuvaş kozmonot Andrian Nikolaev, ayrıca uzaya giden ilk Türk olarak kabul edilir.
ÇUVAŞİSTAN NEREDE?
Çuvaşistan, Rusya'nın içinde yer alan özerk bir cumhuriyettir. Ülkenin adını aldığı Çuvaşlar, Türk halklarından biridir. Resmen Haziran 1920'de kurulan Çuvaşistan, Rusya'nın orta kesiminde yer alır. Yüzölçümü 18 bin 300 km²'dir. Çuvaşlar, Orta Volga bölgesinde kapalı bir toplum olarak bilinir.
Ülkenin ulaştırma ağında, karayolu, denizyolu ve demiryolu bulunuyor. Demiryolları ve karayolları Moskova, Gorki, Kazan, Ulyanovsk ve başkent Şupaşkar ile bağlantılıdır.
Çuvaşistan saat dilimi olarak GMT+3 ve GMT+4'ü kullanıyor.
ÇUVAŞİSTAN'IN NÜFUSU
Çuvaşistan'ın nüfusu yaklaşık 1 milyon 350 bin kişidir. Başkenti Şupaşkar'dır. Nüfusun yüzde 60'ı şehirlerde yaşar. Rusya'daki Çuvaş halkının nüfusunun 2 milyon 500 bin civarında olduğu tahmin ediliyor.
Çuvaşların, 10.-16. yüzyıllar arasında eski Türk boylarının karışmasından meydana geldikleri yazılmış. Ayrıca Çuvaşların 'Suvar' ya da 'Suvaz' adlı Türk adından geldiği de öne sürülüyor. Rusya'daki Çuvaşların yüzde 15'i Başkurt ve Tatar bölgesinde bulunuyor.
Çuvaşların yaşadığı bölge 16. yüzyılda Rusların eline geçti, bölgede 1920 yılında Çuvaş özerk yönetim birimi oluştu, Nisan 1925'te de özerk cumhuriyet haline geldi. 1991 yılında Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra da Çuvaşistan Özerk Cumhuriyeti adını aldı.
ÇUVAŞİSTAN'IN EKONOMİSİ
Çuvaşistan Cumhuriyeti, Orta Volga bölgesindeki en kalabalık ve en verimli ülkedir. Verimli toprakları üzerinde yaprak döken ormanlar bulunuyor. Buğday, şeker pancarı, domuz ve sığırlar; tüm bölgede yaygın olan çavdar, yulaf, arpa ve süt sığırlarından daha önemli. Çuvaş ekonomisi sanayi ve tarıma dayalıdır. Sanayi kolunda; makine, dokuma, elektrik, alkol, kağıt, kereste ve kimyadır. Çuvaşistan'da yaklaşık 300 sanayi kuruluşu bulunuyor.
Çuvaşistan, Rusya'nın şerbetçiotu yetiştirme merkezidir ve uzun süredir bira demleme tarihiyle ülke çapında ünlüdür. Aynı zamanda, özellikle güç iletimi ve kontrol sistemleri alanında elektrik mühendisliği için önemli bir merkez. Diğer önde gelen endüstriler; metal işleme, elektrik üretimi ve kimyasal üretimi. Shumerlin'de büyük ahşap işleme tesisleri de yer alıyor.
Başlıca ürünleri; tahıl, kenevir, patates, sebze, keten, şeker pancar ve tütündür. Bölgede büyük ve küçükbaş hayvancılığın yanı sıra domuz yetiştiriciliği de önemli yer tutar. Tarım, kolhoz ve sovhozlarda yapılıyor. Ülkede et, süt, yumurta üretimi yüksek.
ÇUVAŞLAR'IN DİNİ NE?
Çuvaş Türklerinin dinleri çoğunlukla Ortodoks Hristiyan'dır.
2012 yılında yapılan bir araştırmaya göre; Çuvaşistan nüfusunun
* yüzde 54,7'si Rus Ortodoks Kilisesi'ne,
* yüzde 4'ü herhangi bir kiliseye veya Rus Ortodoks kilisesi üyesi olmayan Ortodoks Hristiyanlığa,
* yüzde 3'ü İslam'a (çoğunluğu Tatarlar),
* yüzde 1'i yerel inançlara bağlı,
* yüzde 3'ü ise herhangi bir oluşuma bağlı olmayan Hristiyanlardan oluşuyor.
Buna ek olarak,
* nüfusun yüzde 24'ü spiritüel fakat belirli bir dine bağlı değil,
* yüzde 1'i ateist,
* yüzde 2,3'ü diğer dinleri takip ediyor ya da soruya yanıt vermedi.
Çuvaşistan'daki okul çocukları için din eğitimi zorunlu. Öğrencilerin yaklaşık yüzde 76,9'u Ortodoks Araştırmaları'na, yüzde 16,0'ı Laik Araştırmalar'a, yüzde 15,7'si Dünya Dinleri Araştırmaları'na ve yüzde 1,4'ü ise İslam Araştırmaları'na kayıtlı.
ÇUVAŞİSTAN'IN EĞİTİM SEVİYESİ
Ülkede ilk eğitim faaliyetleri 1872 yılında Çuvaşça yapıldı. Çuvaşlarda eğitim düzeyi diğer Türkî cumhuriyetlerde olduğu gibi yüksek.
24 anaokulunda 22 bin öğrenci, 702 ortaokulda 280 bin öğrenci, 3 üniversitede 19 bin öğrenci bulunmakta olup eğitim Çuvaşça ile yapılıyor. Halkın yüzde 77'si Çuvaşçayı kullanıyor. Ayrıca Çuvaşistan'da 801 kütüphane, 1200 kulüp bulunurken yılda 3 milyon kitap basılmakta ve 30 gazete çıkarılıyor.
ÇUVAŞLAR HANGİ DİLİ KONUŞUYOR?
Konuştukları lisan, diğer hiçbir Türk diline benzemiyor fakat onlar Türkçenin en eski lehçesini konuşan tek halk. Türklerin batıya göç sürecinde kaybettiği kelimeleri, hatta çoğul eklerini koruyor. Slav, Fin-Ogur kültürü etkisiyle sözcükler hayli değişmiş ama kökleri yaşatıyor.
Gerek ses, gerekse gramer özellikleri bakımından Türk lehçeleri arasında özel bir yere sahip olan Çuvaşça, Türkologların üzerinde önemle durdukları bir saha oldu. Türkologlar, Çuvaşça'nın Türk lehçeleri arasındaki yerini belirlemeye çalışırlarken farklı görüşler ortaya sürdüler.
W. Radloff, Çuvaşça'nın Türkçeleşmiş bir Fin-Ugor dili olabileceği ihtimali üzerinde dururken, J.G. Ramstedt ve N. Poppe, Çuvaşça'nın Türkçe ile Moğolca arasında köprü vazifesi yapan üçüncü bir dil olduğu görüşünü savundu. A.F. Karamanlıoğlu ve R.R. Arat ise Çuvaşça'nın ana Türkçe döneminde Yakutça ile birlikte ayrıldığını kabul ediyor.
Çuvaşça, Anatri (Aşağı) ve Viryal (Yukarı) olmak üzere iki ana diyalekte ayrılıyor. Çuvaş edebi dili, Anatri diyalektine dayanır. Bu iki diyalekt arasındaki en önemli fark ise eski Türkçe 'o' sesinin Tatarcanın tesiriyle Aşağı diyalektte 'u'ya dönüşmesidir.
20. yüzyılda Ivan Yakovleviç Yakovlev, Rus alfabesine dayalı, Çuvaşça'nın ses özelliklerine uyan yeni bir yazı sistemi getirdi. Bugünkü Çuvaş alfabesi, Yakovlev'in 1872'de meydana getirdiği alfabenin biraz değiştirilmiş şeklinden ibaret olup, 34 harf ve 2 yardımcı işaretten oluşuyor. Çuvaşça'daki seslerin 9'u ünlü (sesli), diğerleri ise ünsüzdür.
Çuvaşça ile diğer Türk Lehçeleri ve eski Türkçe arasında özellikle temel fiiller, şahıs zamirleri, sayılar ve organ isimleri dikkate alındığında, belli başlı ses değişmeleri dışında çok büyük bir farklılık yoktur.
N.İ. Aşmarin 1928-1950 yılları arasında 17 ciltlik Slovar Çuvaskogo Yazıka (Çuvaş Dilinin Sözlüğü) hazırlayarak Çuvaş tarihi, lisanı ve kültürü için çok mühim bir eser ortaya koydu. 1 Eylül 1967 tarihinde başkentte Şupaşkar'da Çuvaş Devlet Üniversitesi açıldı.
ÇUVAŞİSTAN DÜNYANIN NERESİNDE? ÇUVAŞİSTAN HARİTASI
GOOGLE HARİTALAR'DA GÖRÜNTÜLEMEK İÇİN TIKLAYIN
DÜNYADA KAÇ TÜRKİ CUMHURİYET VAR?
Dünya üzerinde şu an 7 bağımsız Türk cumhuriyeti bulunuyor. O ülkeler şöyle:
* Türkiye
* Azerbaycan
* Kazakistan
* Kırgızistan
* Özbekistan
* Türkmenistan
* Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti
Bunun dışında bağımsız olmayan özerk Türki cumhuriyetler vardır. Bunların çoğu Rusya sınırları içerisinde. Özerk Türki cumhuriyetlerde Türk halklarının çeşitli grupları hayat sürüyor.
Bugün bağımsız olan Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Türkmenistan daha önce Sovyetler Birliği sınırları içinde özerk ülke olarak yer alıyordu.
Bağımsız Türk cumhuriyetlerinin dünyadaki konumu
TÜRK HALKLARININ YAŞADIĞI ÖZERK BÖLGELER
* Sincan Uygur Özerk Bölgesi: Doğu Türkistan, Çin'e bağlı özerk cumhuriyettir. Gayriresmi bayrağı Gökbayrak'tır. Nüfusun yüzde 61.14'ünü Uygurlar, Salarlar ve Yugurlar gibi Türk halkları oluşturur. Bölgedeki Türkler arasında İslam dini yaygındır.
* Gagavuzya: Moldova'ya bağlı bir özerk cumhuriyettir. Nüfusun yüzde 82,1'ini Gagavuz Türkler'i oluşturur. Gagavuzlar arasında Hristiyanlık dini yaygındır.
* Karakalpakistan: Özbekistan'a bağlı bir özerk cumhuriyettir. Karakalpaklar'ın nüfusa oranı yüzde 32'dir. Bunun dışında bölgenin yüzde 32'sini Özbekler, yüzde 25'ini de Kazaklar oluşturur.
* Nahçıvan: Azerbaycan'a bağlı özerk cumhuriyettir. Türkiye ile sınırı vardır. Nüfusun yüzde 99'unu Azerbaycan Türkleri oluşturur.
BAĞIMSIZ OLMAYAN ÖZERK TÜRKİ CUMHURİYETLER
* Tataristan: Nüfusun yüzde 56,3'ünü Türk halkları oluşturur. Tatarlar'ın oranı yüzde 53,2, Çuvaşlar'ın oranı ise yüzde 3,1'dir. Tatarlar arasında İslam, Çuvaşlar arasında Hristiyanlık dini yaygındır.
* Başkurdistan: Nüfusun yüzde 57,6'sını Türk halkları oluşturur. Başkurtlar'ın oranı yüzde 29.5, Tatarlar'ın oranı yüzde 25,4, Çuvaşlar'ın oranı ise yüzde 2,7'dir. Başkurtlar ve Tatarlar arasında İslam, Çuvaşlar arasında Hristiyanlık dini yaygındır.
* Çuvaşistan: Nüfusun yüzde 67,7'sini Çuvaş Türkleri, yüzde 2,8'ini ise Tatar Türkler'i oluşturmaktadır. Çuvaşlar arasında Hristiyanlık, Tatarlar arasında İslam dini yaygındır.
* Tuva: Nüfusun yüzde 82'sini bir Türk halkı olan Tuvalar oluşturur. Tuvalar arasında Budizm ve Tengricilik dini yaygındır.
* Yakutistan: Nüfusun yüzde 51'ini Türk halkları oluşturur. Yakutlar'ın oranı yüzde 49,9, Dolganlar'ın oranı 0,2, Tatarlar'ın orası ise 0.7'dir. Bölgedeki Türkler arasında Hristiyanlık ve Tengricilik dini yaygındır.
* Altay: Nüfusun 40,7'ini Türk halkları oluşturur, Altaylar'ın oranı yüzde 34,5, Kazaklar'ın oranı ise yüzde 6,2'idir. Bölgedeki Türkler arasında Şamanizm'in yanı sıra Tengricilik, Burhancılık ve Hristiyanlık da yaygındır.
* Balkar: Asıl adı Kabardey-Balkarya olup çok uluslu bir yapıya sahiptir. Nüfusun çoğunu Cumhuriyete adını veren bir Çerkes Grubu olan Kabardeyler ve bir Türk halkı olan Balkarlar oluşturmaktadır. Balkarlar'ın nüfusa oranı ise yüzde 11.5'dir. Bölgede İslam dini yaygındır.
* Dağıstan: Halkın yaklaşık yüzde 25'ini Türk halkları olan Kumuklar, Azeriler ve Nogaylar teşkil eder. Kafkasya Avarları'nın kökeni tartışmalıdır. Dağıstan'da Kumukların kullandıkları gayriresmi bayrak. Bölgede çeşitli Türk halkları ve Kafkasya halkları yaşamaktadır. Bu halkların arasında İslam dini yaygın olup, nüfusun yüzde 90'ı Müslümanlar'dan oluşmaktadır.
* Hakasya: Hakaslar nüfusun yüzde 12'sini oluşturmaktadır. Hakas Türkler'i arasında Hristiyanlık yaygındır.
* Karaçay: Asıl adı Karaçay-Çerkesya olup çok uluslu bir yapıya sahiptir. Nüfusun çoğunu ülkeye adını Çerkesler ve bir Türk halkı olan Karaçaylar oluşturmaktadır. Türk halklarının nüfusa oranı yüzde 44,3 olup bunun yüzde 41'i Karaçay, yüzde 3,3'ü ise Nogay'dır. Bölgede İslam dini yaygındır.
DÜNYADA KAÇ TÜRK VAR?
Türk halkları, Avrasya'da geniş bir coğrafyada dağınık olarak yaşayan ve Altay dilleri ailesinin bir alt kolunu oluşturan Türk dillerinin çeşitli konuşan etnik Türk gruplarıdır. Dünyada 200-250 milyon arasında Türk bulunduğu ve bu nüfusun yaklaşık üçte birinin Türkiye'de yaşadığı düşünülmektedir.
