Hukuki, ticari ve sosyal gerekçelerle dünyanın bölündüğü dikey zaman şeritlerinden her birine zaman dilimi adı verilir. İngiltere'deki 0 derece boylamından (Greenwich Mean Time-GMT) başlar ve doğuya doğru artarak, batıya doğru azalarak devam eder. İşte, GMT'nin ortaya çıkış hikayesi...
Küreselleşen dünyayla birlikte hayatımıza giren ortak saat dilimlerinin oluşumu ve etkileri daha da önemli hale geldi. Günü, zamanlara bölmek toplu yaşamın önemli ihtiyaçlarından biriydi ve Antik Mısır'dan beri insanlar uzun yıllar buna bir çözüm aradı. Zamanla ortaya çıkan değişik saat fikirleri ticaretin, özellikle denizciliğin yaygınlaşmasıyla önem kazanmaya başladı ve modern anlamda saat ve benzeri ürünler üretilmeye başlandı.
ABD'den daha önce standart saat sistemine geçen İngiltere, 1884'te küresel bir standart saat uygulaması için harekete geçti. Daha önceleri, farklı ülkeler arası referanslar için çeşitli meridyenler kullanıldı ve bunlar arasında en bilineni Greenwich meridyeniydi. Greenwich'te bulunan gözlemevinin verileri o dönemde kullanılan en güvenilir ve doğru verilerdi. Bu durum Greenwich meridyenine oldukça itibar ve ün kazandırdı.
DÜNYA SAAT DİLİMLERİ HARİTASI
SAAT DİLİMLERİ NE ZAMAN VE NASIL ORTAYA ÇIKTI?
1884'te İngiltere ve ABD öncülüğünde, Washington kentinde Uluslararası Meridyen Konferansı gerçekleşti. 25 farklı ülkenin katılımıyla gerçekleşen konferansta, ülkeler ortak bir saat dilimi belirlemeyi amaçlıyordu. Paris ve Londra arasındaki büyük çekişme İngiltere lehine sonuçlandı. Greenwich'in o zamana kadar edindiği itibar ve güvenilir verileri nedeniyle, Greenwich oy çoğunluğuyla başlangıç meridyeni kabul edildi.
Greenwich Mean Time yani 'GMT'nin kabul edilmesiyle dünya, 15 derece boylam uzunluklarıyla 24 bölgeye bölündü ve 1 gün uluslararası olarak 24 saat kabul edildi. Ancak anlaşmayı imzalayan çoğu ülke, bu uygulamanın sadece bilimsel ve uluslararası çalışmalarda kullanılması şartını öne koştu. Bu nedenle de İngiltere de dahil olmak üzere birçok ülke yeni saat dilimi uygulamasında çok zorlandı ve alışmak dünya genelinde çok uzun zaman aldı.
TÜRKİYE ULUSLARARASI SAAT SİSTEMİNİ İLK NE ZAMAN KULLANDI?
Konferansa katılan ülkelerden biri olan Osmanlı Devleti de bu uygulamaya alışmakta zorluk çeken ülkeler arasındaydı. Ancak 20. yüzyılla beraber GMT birçok ülkede günlük hayatta da kullanılmaya başlandı. 1926 yılında Türkiye Cumhuriyeti'nin ilan edilmesinden sonra, Türkiye 30. derecedeki meridyeni ulusal saat olarak kabul etti.
İlerleyen yıllarda bilimin gelişmesiyle, zaman aralıkları daha detaylı ölçülmeye ve Dünya ile ilgili daha fazla bilgi edinilmeye başlandı. Dünya'nın Güneş etrafındaki dönüşünde farklı noktalarda hız farklılıkları olduğunu fark eden bilim insanları, Eşgüdümlü Evrensel Zaman denilen evrensel adı UTC olan bir zaman dilimi ortaya koydular.
1963 yılında kullanılmaya başlanan UTC ile GMT arasında aslında sadece 0.9 saniye fark vardır. Günlük hayata çok etkisi olmayan bu farkın, havacılık ve benzeri birçok profesyonel alanda oldukça önemli etkileri oldu.
Türkiye'nin 2016 yılına kadar uyguladığı kış (soldaki) ve yaz (sağdaki) saatlerinin dayandığı doğu meridyenleri
GMT NE DEMEK?
GMT, Greenwich Ortalama Zamanı (Greenwich Mean Time) anlamına gelir. GMT, Britanya Adaları'nın standart zaman dilimidir. Adını Londra'nın güneydoğusundaki Greenwich kentinden alır. Burada bulunan rasathanenin üzerinde bulunduğu kabul edilen meridyen, başlangıç meridyeni (0°) kabul edilir.
Her boylam derecesi arası 4 dakikadır. Bu nedenle 15 derecelik her meridyen dilimi bir saate eşittir. Böylece 12 saat doğuda, 12 saat batıda olmak üzere, yeryüzü 24 saat dilimine bölünmüştür. Greenwich meridyeninden doğuya doğru gidildikçe saatler ileri (+), batıya doğru gidildikçe geri (-) gider.
TÜRKİYE HANGİ GMT SAAT DİLİMİNİ KULLANIYOR?
Dünya, 15 derecelik aralıklarla 24 saat dilimine ayrılmıştır. Her saat diliminin ortasından geçen meridyen, o saat dilimini kullanan ülkelerin ortak saat ayar meridyenidir.
Türkiye, kış aylarında GMT+2 ve yaz aylarında GMT+3 saat dilimlerini kullanıyordu. 2016'da yapılan değişiklikle ülke saati GMT+3'e sabitlendi. Fakat uzmanlar, Türkiye'nin seçmesi gereken saat diliminin 45° doğu meridyeninin değil, 30° batı meridyeninin (GMT+2) olduğunu dile getirdiler. Türkiye'nin doğu sınırlarının bile dışında kalan 45° doğu meridyeninin (GMT+3) seçilmesi tartışmalara neden oldu. Zira bu düzenleme, kış aylarında Türkiye ile sınır komşuları Yunanistan ve Bulgaristan ile 2 saat fark oluşmasına neden oldu.
Dünyada yaz-kış saati uygulamasını yapan ve yapmayan ülkeler haritası / Mavi: kuzey yarımküreye göre uygulayanlar. Turuncu: Güney yarımküreye göre uygulayanlar. Açık gri: Eskiden kullanıp artık bu uygulamadan vazgeçenler. Koyu gri: Bunu asla uygulamamış olanlar
İKİ MERİDYEN ARASI KAÇ DAKİKA?
İki ülke arasındaki meridyen (boylam) farkını biliyorsanız, saat farkını kendiniz hesaplayabilirsiniz:
1 meridyen = 4 dakika
15 meridyen = 60 dakika
Meridyenler dünyayı diklemesine 360 eşit parçaya böler; 180 doğu, 180 batı meridyeni vardır. Farklı yarımkürelerde zaman dilimi farkını bulmak için meridyenler toplanmalıdır, aynı yarımkürede bulunan ülkelerdeki zaman farkını bulmak için meridyen sayısı birbirinden çıkarılır.
Bir ülkede birden çok saat dilimi kullanılması için, ülkenin doğu-batı doğrultusunda en az 2 saat dilimini kapsayacak kadar geniş olması gerekir.
