Türkiye, Erzincan’daki 9 can için tek yürek olurken facianın yaşandığı madeni işleten şirket gündemde. Aynı madende iki yıl önce yaşanan siyanür sızıntısı sonrası ruhsatı iptal edilmeyen şirkete bir de kapasite artırımı onayı verilip vergi borcu silindi. Yine felaket göz göre göre geldi. Madenden, sele her yıkımın kulak ardı edilen uyarıların sonunda yaşanması vicdanları isyan ettirdi.
BAKANLIK ‘ÇALIŞTIRILMAYACAK’ DEDİ ÜÇ AY SONRA ÜRETİM BAŞLADI
Tonlarca zehirli toprağın altında kalan 9 işçi için Türkiye bir mucize bekliyor. Olayla ilgili soruşturmada 4 kişi gözaltına alındı. Anagold’un işlettiği ocakta 2022’de de siyanür sızıntısı olmuştu. Ardından Çevre Bakanlığı ‘Tesisin çalışmasına izin verilmeyecek’ açıklaması yaptı. Üç ay sonra ise üretim tekrar başladı. Üstüne şirketin 7.2 milyon dolarlık vergi borcu silindi. Murat Kurum’un bakanlığı döneminde şirketin kapasite artımına da onay verildi.
ÇEVRECİLERİN AÇTIĞI DAVA REDDEDİLDİ AYM ‘HAK İHLALİ’ KARARI VERDİ
STK’ların ve bölge halkının açtığı dava reddedilirken geçen yıl AYM Çöpler Altın Madeni’yle ilgili ‘hak ihlali ve yeniden yargılama’ kararı verdi. Gelinen nokta Türkiye’de önceki yıllarda yaşanan facialarda olduğu gibi Erzincan’da da uyarıların dikkate alınmadığını gösterdi. STK’lar, çevre örgütleri ‘Tehlikeyi yıllardır dile getiriyorduk ancak yetkililer kapasite artırımına izin vererek bize cevap verdi. Felaket göz göre göre yaşandı’ dedi.
ZEHİRLİ ALANDA ÇIPLAK ELLE ARAMA
Ailelerin endişeli bekleyişi sürerken maden sahasında aramaya 9 ilden bin 708 personelin katılımıyla devam edildi. Zehirli alandaki çalışmalara, depremde çıkarılmayan asker de katıldı. Ancak bölgeden gelen görüntüler, siyanürlü toprakta çıplak elle ve koruyucu ekipman olmadan çalışma yürütüldüğünü gösterdi.
FIRAT’IN AĞZINDA TÜRK ÇERNOBİL’İ
Çöpler madeninde altın tozunu ayırmak için kullanılan siyanürün de toprakla birlikte yayılması çevre felaketi endişesini doğurdu. Zehirli toprağın yaklaşık 300 metre mesafedeki Fırat Nehri’ne karışması ihtimalini dile getiren uzmanlar “Bölgedeki bütün yaşam etkilenir. Tehlike Basra Körfezi’ne kadar uzanır” dedi. Zafer Partisi lideri Ümit Özdağ’ın iki yıl önce “Burada Türk Çernobili yaşanıyor” uyarısında bulunduğu maden ocağının Bingöl-Yedisu fay hattı üstünde bulunduğu da belirtildi. Menfezlerin kapatıldığını kaydeden Çevre Bakanlığı ise belirli noktalardan alınan numunelerde kirlilik tespit edilmediğini açıkladı.
BİR AVUÇ DOLAR İÇİN
Erzincan’daki altın madeni sahasında kayan milyonlarca metreküp toprağın altında kalan 9 işçiyi arama kurtarma çalışmaları gün boyu sürdü. Madeni işleten Anagold Madencilik’in ihmallerine rağmen her defasında ödüllendirilmesi ise, tepki topladı. 2022’de siyanür sızması sonrası oluşan patlama sebebiyle şirketin faaliyetleri sadece 3 ay durduruldu. Ardından madenin kapasitesi artırıldı. Ruhsatı iptal edilmeyen, vergi borcu silinen yabancı firma kârını katladı. Son yıllardaki her faciada olduğu gibi sorumlular hesap vermezken, yitip giden canlar öldüğüyle kaldı.
1941’den bugüne kadar Türkiye’nin birçok bölgesinde yer alan kömür ve diğer maden ocaklarında yaşanan iş kazalarında 3 binden fazla işçi hayatını kaybetti. Bu kazalarda 100 bini aşkın çalışan yaralandı. AK Parti iktidarında Soma, Ermenek, Şirvan, Zonguldak gibi hafızlara kazınan büyük maden faciaları meydana geldi. En son 14 Ekim 2022’de, Bartın Amasra’daki patlama sonucu maden ocağı, 40 işçiye mezar oldu. Önceki gün acı dolu madencilik tarihine Erzincan İliç’te 9 kişinin toprak altında kalması eklendi. Her felaket sonrası olduğu gibi, önceden yapılan uyarılar yine dikkate alınmadı, sorumlular hesap vermedi, firmalar hiçbir şey yaşanmamış gibi daha fazla kâr hırsıyla yoluna devam etti.
“RİSK” YOK DENİLMİŞTİ
İliç’teki Çöpler Altın Madenini işleten, 2000’de kurulan Anagold Madencilik de sık sık ihmallerle ve siyasi bağlantılarıyla gündeme geldi. Kanadalı SSR Mining ve Çalık Holding’e ait Lidya Madencilik ortaklığında faaliyetlerini sürdüren firma, İliç’te 25 Ekim 2009’dan beri altın çıkarıyor. 2022 yılının haziran ayında madendeki siyanür taşıyan boru patlayarak İliç Nehri’ne karıştı. Patlamanın ardından ruhsatı iptal edilmeyen şirket, sızıntı iddiasını reddederek 3 ay sonra yeniden üretime başladı. Daha sonra Anagold Madencilik’in 7,2 milyon dolarlık vergi borcunun silindiği ortaya çıktı. SSR Mining’in madenden 2020-2023 yılına kadar yaklaşık 1,5 milyar dolar gelir ve 334,6 milyon dolar kâr elde ettiği belirlendi. Çalık Holding de, 2012-2020 seneleri arasında öz kaynaklarını yaklaşık 9 kat artırdı. AK Parti İstanbul Belediye Başkan adayı Murat Kurum’un Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanı olduğu dönemde, tüm uyarılara rağmen kapasitesi artırılan madene ait ÇED raporunda “Toprak kayma riski yok” denildi. T24’ün haberine göre; bu süreçte ÇED Raporu’nun iptali istemiyle birçok dava açıldı.
AYM DE HAKLI BULDU
Erzincan İdare Mahkemesi’nde görülen davada projenin çevresel etkilerinin kapsamlı bir şekilde değerlendirilmediği belirtildi. Mahkeme, bilirkişi raporuna dayanarak açılan davayı reddetti. Haziran 2023’te TMMOB’un açtığı davayı değerlendiren Danıştay 6’ncı dairesi, yeniden bilirkişi keşfi yapılmasına hükmetti. Anayasa Mahkemesi ise, madenle ilgili yapılan bireysel başvuruda hak ihlaline karar verdi. Tutanakta belirtilen siyanür sızıntısı miktarının düşük yazıldığı ileri sürüldü. Şirkete en üst sınır olan 16 milyon 441 bin TL idari para cezası uygulandı.
“DEFALARCA UYARDIK”
CHP Kahramanmaraş milletvekili Ali Öztunç, 2 yıl önce Çöpler Altın Madeni’nin neden olabileceği tehlikeler karşısında uyarıda bulunmuştu. Öztunç, şöyle demişti: “Bu siyanür havuzlarında herhangi bir şey olması durumunda -ki burası deprem bölgesi- yer altı sularına karışacak olan kimyasal atıklar Fırat’ı, Keban Barajı’nı, Munzur’u kirletir. Ne börtü bırakır ne böcek. Taş üstünde taş kalmaz. Daha fazla denetim şart.” Yine CHP’li Gürsel Erol’un “Olası bir felâkete karşı acil eylem planı var mı?” sorusuna Çevre Bakanlığı “Gerekli tedbirler alındı” cevabını vermişti.
“TÜM ÇED KARARLARI İPTAL EDİLMELİ”
Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği (TMMOB) Yönetim Kurulu, yaptığı basın açıklamasında “İliç’teki maden sahasında defaatle kayma tehlikesini vurguladık. Ancak ne Bakanlık ne yerel idare ne de mahkemece uyarılarımız dikkate alınmamış; göz ardı edilmiş, bugün yaşanan felakete yol açılmıştır” denildi. Açıklamada “Çöpler Maden İşletmesinde gerçekleştirilen sömürge madenciliği ile yalnızca doğamız ve kaynaklarımız değil, yaşamlarımız da katlediliyor. Yaşananların sorumlusu, faaliyeti yürütenler kadar yürümesine olanak sağlayan, izin verenlerdir. Sorumlular, üzerinden yıllar geçmesine karşın halen yürütmenin durdurulması talebini dahi karara bağlayamayanlardır. İliç’te yaşanan felaketin tüm sorumluları yargı karşısında hesap vermeli, tüm ÇED kararları kararı iptal edilmeli ve işletme derhal kapatılmadır” denildi.
UZMAN GÖRÜŞÜ: SEÇİLEN ALAN YANLIŞ
İstanbul Teknik Üniversitesi Maden Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Mustafa Kumral liderliğindeki bir heyet bölgede incelemelere başladı. Faciayı değerlendiren Kumral “Arkadaşlarımız daha önce bölgede çalıştı. Yaşanan, bölgedeki liç sahasının (yığın sahası) yani maden üretildikten sonra arta kalan pasanın (işletilmesi mümkün olmayan cevher) biriktiği noktadaki bir akma olayıdır. Mutlaka öngörülmesi gerekirdi. O vadi bunun için bilinçsiz seçilmiş bir yer” dedi. Olası bir yağmur yağışında oluşabilecek tehlikeye vurgu yapan Kumral, şöyle devam etti: “Kısa vadede yapılması gereken şey, çevrede acil bir drenaj sistemiyle tedbir alınması, yani kapatılması. İçinde siyanür var mı yok mu, bunu söylemek için çok erken. Analizlerinin yapılması lazım. Bu tür geniş dağılımlı alanlarda altını alabilmek için tek yöntem siyanür kullanmaktır. Bir kere kullanılıyor, sonra süzülerek tekrar tekrar kullanılıyor.”
FACİA ‘GELİYORUM’ DEMİŞ
Göçük altında kalan kamyon şoförü Uğur Yıldız’ın yakınları “Birkaç gün öncesinden belirtileri varmış, çatlamalar olmuş” dedi. Bölgeye giden CHP heyeti de Erzincan Valisi Hamza Aydoğdu’nun iddiayı doğruladığını; “8 işçi, tespit amacıyla kaymanın yaşandığı yere gitmiş” dediğini aktardı.
Erzincan’ın İliç ilçesinde Anagold Madencilik’in altın üretimi yaptığı Çöpler Maden Sahası’nda çıkarılıp istiflenen toprak, önceki gün saat 14.28’de kaydı. Yaklaşık 10 milyon metreküp toprak, 200 metrelik yamaçtan hızla aşağı doğru aktı. 9 işçi, geniş bir alana yayılan toprağın altında kaldı. İhbarı üzerine bölgeye Erzincan Jandarma, AFAD ve sağlık ekipleri yönlendirildi. Alanda 339’u arama kurtarma personeli olmak üzere toplam 1708 personel görev yapıyor. Birçok gönüllü yardım kuruluşu, çalışmalara destek veriyor. Sabahın erken saatlerinde toprak altında kalan işçilerin aileleri de maden sahasına geldi. Hava sıcaklığının 4-5 derece olduğu bölgede yağan sağanak faaliyetleri güçleştirdi.
İçişleri Bakanı Ali Yerlikaya “Aradığımız arkadaşlardan 5’inin konteyner içinde yer aldığı, 3’ünün bir araç içinde ve aynı bölgede, diğer şoförümüzün de kamyon içinde farklı bir bölgede olduğu değerlendiriliyor. 100 dönüme yayılmış 9-10 milyon metreküpten bahsediyoruz. Bilim insanlarımız tarafından yer radarlarından gelen bilgiler anbean yorumlanıyor” dedi.
7 GÖZALTI, SON DENETİM AĞUSTOSTA
Adalet Bakanı Yılmaz Tunç, 4 Cumhuriyet savcısı tarafından yürütülen olaya ilişkin soruşturmada iş yeri yetkilisi 7 kişinin gözaltına alındığını bildirdi. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Alparslan Bayraktar ise “Bizim için en önemli konu işçi kardeşlerimizin bir an önce kurtarılması. 2004 yılından beri işletme ruhsatı olan bir maden. En son 2021 yılında çevreyle alakalı ilave izinlerini almış firma. Denetimleri çok yakinen takip edilen bir maden. En son denetim görevimiz, 2023 Ağustos ayında yapılmış durumda. O denetimde yaşanan kazayla alakalı herhangi bir tespit yok. Araştırmalarımız devam ediyor” diye konuştu.
VALİ DE DOĞRULADI
Göçük altında kalan kamyon şoförü Uğur Yıldız’ın kuzeni Hüseyin Yıldız “2 senedir evli, çocuğu yok. Burada 7-8 senedir çalışıyor zannediyorum. Yakın arkadaşlarıyla görüşme yaptık. Çatlamalar varmış, birkaç gün öncesinden belirti vermiş. Hiçbir yetkili ağızdan bilgi alamıyoruz” iddiasında bulundu. Bölgeye giden CHP heyeti adına konuşan Genel Başkan Yardımcısı Deniz Yavuzyılmaz “Vali Bey’e ‘Felaket gerçekleşmeden önce bir anormallik tespit edildi mi? Bu yığının olduğu yerde çatlaklar görüldü mü?’ diye sorduk. Vali Bey de çatlakların işçiler tarafından görüldüğünü, 8 işçinin bu nedenle orada bulunduğunu aktardı” ifadelerini kullandı.
SİYANÜR TARTIŞMASI
Erzincan’ın İliç ilçesinde maden sahasında meydana gelen toprak kayması sonrası siyanürlü malzemenin Fırat Nehri’ne aktığı iddia edildi. Zafer Partisi lideri Ümit Özdağ’ın 2 yıl önce “Burada Türk Çernobili yaşanıyor” uyarısında bulunduğu bölgeyle ilgili uzmanlar “Siyanür, Fırat Nehri’ne karışırsa bölgedeki bütün yaşam etkilenir. Tehlike Basra Körfezi’ne kadar uzanır” dedi. Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı ise “İlk andan itibaren Sabırlı ve Çöpler dereleri ve Fırat Nehri boyunca belirlenmiş noktalardan rutin olarak anlık numuneler alınmaya başlanmış ve takibi yapılmaktadır. Şu an için bir kirlilik tespit edilmemiştir” açıklamasını yaptı. Açıklamada “Toprak kayması sırasında akan malzemenin Fırat Nehri’ne ulaşmasının engellenmesi amacıyla Sabırlı Deresi’nin nehre ulaştığı menfezin kapakları kapatılmıştır. Sonrasında toprak kaymasını önlemek amacıyla menfezlerin önünde de bir sedde yapılmıştır” denildi. Anagold Madencilik de kazanın ardından Karasu Nehri’ne herhangi bir siyanür akışı olmadığını duyurdu.
