Hükümetin aldığı tedbirlere rağmen tüketim tüm hızıyla devam ederken, cari açık sorunu da büyüyor. Seçim öncesinde tüketiciler sonrasında zam korkusuyla erken tüketime tam gaz devam ediyor. Bunu Merkez Bankası Başkanı Karahan da “Bazı tüketimler öne çekilmiş” ifadeleriyle destekliyor. Asgari ücrete bu yıl tek zam yapılması ve seçim sonrasında yapılacak olan zam furyası tüketicileri erken alıma yönlendirdi.
Türkiye son yıllarda tüketim ve üretim dengesinde yeni sorunlarla karşı karşıya kalırken, aynı yüksek enflasyon ortamında olduğu gibi tüketiciler şimdi de kendi ekonomik korumacılığını gerçekleştiriyor. Hükümetin aldığı tedbirlere rağmen tüketim tüm hızıyla devam ederken, cari açık sorunu da büyüyor. Seçim öncesinde tüketiciler tam gaz alışverişe devam ediyor. Asgari ücrete bu yıl tek zam yapılması ve seçim sonrasında yapılacak olan zam furyası tüketicileri erken alıma yönlendirdi.
Elektrik, doğalgaz ve birçok üründe zam sinyali seçim öncesi tüketimi patlattı. Bunun cari açığa da etkisi oldu. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) tarafından açıklanan ödemeler dengesi verilerine göre, Aralık 2023’te cari işlemler hesabı 2 milyar 91 milyon dolar açık verdi. Ödemeler dengesi tanımlı dış ticaret açığı, aralıkta 4 milyar 586 milyon dolar oldu. Bu dönemde hizmetler dengesi kaynaklı girişler 2 milyar 574 milyon dolar, seyahat kaleminden kaynaklanan net gelirler de 1 milyar 696 milyon dolar olarak gerçekleşti. Birincil gelir dengesi kaleminde 233 milyon dolarlık net çıkış olurken, ikincil gelir dengesi kaleminde ise 154 milyon dolar net giriş kaydedildi.
Geçtiğimiz kasım ayında kredi kartı harcamaları da patladı. 17 Kasım 2023 ile biten haftada toplam işlem tutarı yüzde 9,2 artışla 198,4 milyar TL seviyesine yükselerek yeni rekoru kaydetti. Verilere göre artışlar genele yayılırken, en belirgin haftalık artışlar giyim, elektrik-elektronik, market-AVM, mobilya-dekorasyon ve akaryakıt harcamaları gruplarında oldu. Harcamaları artan az sayıda alt gruplar arasında ise havayolları harcamaları öne çıktı. Tüketimdeki bu hızlanma geçen yılın son çeyreğinde patladı. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) Aralık 2023 dönemine ait Perakende Satış Endeksleri’nde de artış kaydedildi.
Buna göre; sabit fiyatlarla perakende satış hacmi 2023 yılı Aralık ayında bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 11,4 arttı. Aynı ayda gıda, içecek ve tütün satışları yüzde 8,7 arttı, gıda dışı satışlar (otomotiv yakıtı hariç) yüzde 16,9 arttı, otomotiv yakıtı satışları ise yüzde 5,1 azaldı. Sabit fiyatlarla perakende satış hacmi (2015=100) 2023 yılı Aralık ayında bir önceki aya göre ise yüzde 1,7 arttı. Aynı ayda gıda, içecek ve tütün satışları yüzde 0,3 arttı, gıda dışı satışlar (otomotiv yakıtı hariç) yüzde 2,3 arttı, otomotiv yakıtı satışları ise yüzde 1,8 arttı. Aynı zamanda cirolar da artış gösterdi.
DOĞRUDAN YATIRIM 317 MİLYAR DOLAR
TCMB tarafından Aralık 2023 dönemine ilişkin ödemeler dengesi verileri açıklandı. Buna göre, aralıkta doğrudan yatırımlardan kaynaklanan 317 milyon dolar, portföy yatırımlarında da 1 milyar 690 milyon dolarlık net giriş oldu. Alt kalemler itibarıyla incelendiğinde, yurt dışı yerleşiklerin hisse senedi piyasalarında 1 milyar 187 milyon dolarlık, devlet iç borçlanma senetlerinde de 1 milyar 154 milyon dolarlık net alış gerçekleşti. Yurt dışındaki tahvil ihraçlarıyla ilgili olarak, bankalar 129 milyon dolar ve genel hükümet 1 milyar 285 milyon dolar net geri ödeme ve diğer sektörler 401 milyon dolar net borçlanma gerçekleştirdi. Diğer yatırımlar altında, yurt içi bankaların yurt dışı muhabirlerindeki efektif ve mevduat varlıkları 199 milyon dolar net artış kaydetti. Yurt dışı bankaların yurt içindeki mevduatlarında, yabancı para cinsinden 1 milyar 633 milyon dolar ve Türk lirası cinsinden 44 milyon dolar olmak üzere toplamda 1 milyar 677 milyon dolarlık net artış gerçekleşti.
REZERVLERDE 1.9 MİLYAR DOLARLIK İYİLEŞME
Bu dönemde yurt dışından sağlanan kredilerle ilgili olarak, diğer sektörler ve genel Hükümet sırasıyla 686 milyon doları ve 369 milyon doları net kullanım gerçekleştirirken, bankalar 401 milyon dolar net geri ödeme gerçekleştirdi. Resmi rezervlerde kasımda 1 milyar 978 milyon dolarlık net artış oldu.
SADECE İNTERNETTE 8 MİLYAR TL YÜKSELİŞ
İnternet üzerinden yapılan harcamalar verisi de dijital pazaryerlerindeki kampanyaların etkisine dikkat çekti. 17 Kasım haftasında internet üzerinden yapılan alışverişlerde haftalık 8 milyar TL artış görüldü. Bu artışla birlikte ilgili dönemde internet üzerinden yapılan harcamalar 61,3 milyar TL’ye yükseldi. Ekonomist Haluk Bürümcekçi’nin hesaplamasına göre internet dahil, vergi ve BES ödemeleri hariç toplam alışverişin son 4 haftalık ortalamasının yıllık değişimi ise yüzde 110 artış ile yavaşlamasını sona erdirerek artışa yöneldi.
PERAKENDE CİROLAR PATLADI
Cari fiyatlarla perakende ciro 2023 yılı Aralık ayında bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 80,0 arttı. Aynı ayda gıda, içecek ve tütün satışları yüzde 78,8 arttı, gıda dışı satışlar (otomotiv yakıtı hariç) yüzde 85,1 arttı, otomotiv yakıtı satışları ise yüzde 62,9 arttı. Cari fiyatlarla perakende ciro (2015=100) 2023 yılı Aralık ayında bir önceki aya göre yüzde 4,3 arttı. Aynı ayda gıda, içecek ve tütün satışları yüzde 4,1 arttı, gıda dışı satışlar (otomotiv yakıtı hariç) yüzde 5,0 arttı, otomotiv yakıtı satışları ise yüzde 1,9 arttı.
AYLIK ARTIŞ YÜZDE 6,6
Sanayi, inşaat, ticaret ve hizmet sektörleri toplamında ciro endeksi, 2023 yılı Aralık ayında yıllık yüzde 69,0 arttı. Toplam cironun alt detaylarına bakıldığında; 2023 yılı Aralık ayında yıllık sanayi sektörü ciro endeksi yüzde 59,4 arttı, inşaat ciro endeksi yüzde 85,0 arttı, ticaret ciro endeksi yüzde 72,4 arttı, hizmet ciro endeksi yüzde 66,1 arttı. Sanayi, inşaat, ticaret ve hizmet sektörleri toplamında ciro endeksi, 2023 yılı Aralık ayında aylık yüzde 6,6 arttı. Toplam cironun alt detaylarına bakıldığında; 2023 yılı Aralık ayında aylık sanayi sektörü ciro endeksi yüzde 6,2 arttı, inşaat ciro endeksi yüzde 4,3 arttı, ticaret ciro endeksi yüzde 7,4 arttı, hizmet ciro endeksi yüzde 5,4 arttı.
‘FAİZ DOĞRU YERE ÇEKİLSEYDİ KARMAŞIK DÜZENE GEREK KALMAZDI’
Ekonomist Hakan Kara “Merkez Bankası faizi ile diğer faizler arasında kopan bağ üzerine: Politika faizi vakitlice doğru yere çekilebilseydi, bugün ne kredi faizi üst sınırına, ne kredi büyümesi kısıtlamasına ne mevduat faizini ittirmeye, ne de KKM’yi çevirmek için karmaşık düzenlemelere gerek kalırdı” dedi. Ekonomist Tunç Şatıroğlu da “Faiz indirimlerine başlanmasından bu yana para arzındaki artış yüzde 245. Kredi kartıyla harcayan tüketiciler, açgözlü tüccarlar, üç harfli marketler, galericiler, müteahhitler, arsa sahipleri, ev sahipleri vb para arzını bu kadar arttıramaz. Buna ancak hükumetin gücü yeter.”
‘OVP HEDEFLERİNİ ANCA TÜİK TUTTURABİLİR’
Ekonomist Murat Kubilay “Altı harlanmış bir enflasyon varken, buna seçim ekonomisini ekleyip sıkılaştırmayı gevşek tuttuğunuzda, sadece seçime kadar olan 3 aylık hedefleri ıskalamıyorsunuz. Yılın geri kalanındaki hedefler de manasızlaşıyor. OVP’deki yüzde 33 ve TCMB’nin yüzde 36 hedefini sadece TÜİK başarabilir. Tabii enflasyonda beklenen sağlanamazsa, kısa vadeli dış borcun rekor kırdığı ve cari açığın sürdüğü bir dönemde döviz kuru hedefleri de tutmayacak. Döviz kurlarının abartılı ihracatçı talepleri üzerinden sığ biçimde tartışılması aleni cahillik ama şakşakçısı tabii ki çok. Henüz kayda değer bir dış sermaye girişi yok, dış rekabet gücümüz bir gecede artmayacak, ÜFE’de birikmiş enflasyon gittikçe tüketiciye yansıyacak bir de ötelenen elektrik ve doğalgaz zamları olacak. Nasıl salt kurla rekabet edilmezse, kuru durdurarak da kalıcı enflasyon düşürülemez. Bir zamanlar 6,85 seviyesine sabitlenmiş dolar kuru girişimleri artık yok. Yanlış olduğu için değil, istense bile başarılamayacağı için. Kurun bırakın hissedilen enflasyonu, resmi enflasyonun altında uzun vadeli tutulması da mümkün değil. Bunun için büyük sermaye girişi şart. Üstelik buna son 20 yılda en çok ihtiyacımızın olduğu yani en büyük miktarın gerektiği dönemde şart. Fakat bunun da kalıcı olamayacağını 2004-2012 arasındaki dönemden biliyoruz. Ne olmuştu? Ülke tam manasıyla Çin ve Rusya’nın ithalat çöplüğüne dönmüş, dış borç rekor kırmıştı. Bir kısmın idrak edemediği şu; döviz kuru bir politika aracı değildir, politikalar sonucunda ortaya çıkan bir fiyattır. Tıpkı politika faizi araçken piyasa faizlerinin fiyat olması gibi. Tabii iktidara yaranma veya borsa yükselsin doğasına çıkanlar bunu bilgisizlikten yapmıyor. Bu grubu ben ciddiye almıyorum. Umarım sizler de dikkate alıp itibar vermezsiniz. Rezerv satışıyla kurun düşük tutulup ekonomide iyimser algı yapılabildiğini gördük. Ayrıca piyasaların olumlu seyri için kurun sabit kalması değil kurda oynaklığın az olmasının kafi olduğunu da. Yani ekonomide algı veya piyasalarda iyimserlik için bu tip nahoş söylemlere gerek yok. Mühim olan enflasyonun baz etkisi hariç düşüş patikasına kalıcı girmesi ve döviz kuru oynaklığının azaltılması. Bu gidişle zor ama umarım yanılırız diyeyim. 2025’te neticeyi beraber göreceğiz.”
BORSA’DA YÜKSELİŞ DEVAM EDİYOR
Borsa İstanbul Endeksi de sert rekorlara devam ediyor. Dün açılışta BIST 100 endeksi, önceki kapanışa göre 42,88 puan ve yüzde 0,47 değer kazanarak 9.217,42 puana çıktı. Bankacılık endeksi yüzde 0,38 ve holding endeksi yüzde 0,36 artış kaydetti. Sektör endeksleri arasında en fazla kazandıran yüzde 3,39 ile menkul kıymet yatırım ortaklığı olurken, en çok kaybettiren yüzde 0,13 ile madencilik oldu. Önceki gün, alıcılı bir seyir izleyen Borsa İstanbul’da BIST 100 endeksi, günü yüzde 1,42 değer kazanarak 9.174,58 puanla rekor seviyeden tamamlarken, gördüğü en yüksek seviyeyi de 9.175,82 puana taşıdı. Analistler, teknik açıdan BIST 100 endeksinde 9.300 ve 9.450 seviyelerinin direnç, 9.100 ve 9.000 puanın destek konumunda olduğunu kaydetti.
