Kurumların ekonomik gelişim üzerine etkilerini analiz ettiği çalışmalarıyla iktisatın unutulmazları arasına adını yazdıran Prof. Dr. Acemoğlu, yoksul ve zengin arasındaki farkı açıklarken kapsayıcı ve dışlayıcı kurum ayrımının belirleyici olduğunu savunuyor.
GÜVEN ADALI / İSTANBUL
Koç Üniversitesi tarafından, Türkiye’nin yetiştirdiği, evrensel bilgi birikimine katkıda bulunan başarılı ve öncü bilim insanlarını ödüllendirmek ve bilimin gelişmesini teşvik etmek amacıyla başlatılan ‘Koç Üniversitesi Rahmi M. Koç Bilim Madalyası’nın bu yıl ikincisi takdim edildi. Ödül, makroekonomik büyüme ve kalkınma, çalışma ekonomisi ve politik ekonomi konularında çığır açan katkıları nedeniyle Prof. Dr. Daron Acemoğlu’nun oldu. Kurumların ekonomik gelişme üzerine etkilerini analiz ettiği çalışmalarıyla iktisat biliminin unutulmazları arasına adını yazdıran ve iki defa da Nobel iktisat Ödülü’ne aday gösterilen Acemoğlu, çalışmalarında North’un Yeni İktisat Tarihi, Olsen’in Kolektif Hareketler yaklaşımı, Coase’ın İşlem Maliyetleri, Mülkiyet Hakları İktisadı’nın bir sentezini yapıyor. Acemoğlu, kurumları oyunun kuralları olarak belirler ve analizinin merkezine koyar. Yani kurumlar, insan davranışlarını belirleyen, kısıtlar koyan sosyal yapılardır. Acemoğlu, kurumsal yapının ekonominin gelişmişlik düzeyi üzerinde belirleyici olduğunu savunuyor. Yaptığı çalışmalarda da ekonomik kurumların nasıl işleyeceği ve nasıl bir evrim sürecinden geçeceği noktasında siyaset ve siyasi kurumların önemine işaret ediyor. Yoksul ve zengin milletler arasındaki farkı açıklarken kapsayıcı ve dışlayıcı kurum ayrımından bahseden Acemoğlu, kapsayıcı kurumları “Bir ulusun yeteneğini en iyi şekilde göstermesini sağlayacak eşit şartlar sağlayabilen kurumlar” olarak tanımlıyor. Acemoğlu’na göre; kurumlar toplumdaki iktisadi ve politik örgütlenmeler olarak ülkeden ülkeye farlılık gösteriyor. Toplumun kurumsal olarak örgütlenme şeklinin iktisadi etkileri kabul edildiğinde, mülkiyet haklarının açıkça tanımlandığı ülkeler yatırımcıyı katlandığı maliyetin getirisini kendi elinde tutacağı taahhüt etmelerinden dolayı teşvik edici olmaktadır. Acemoğlu’na göre, ülkeler arasındaki gelişmişlik farklılıklarının temel nedenini ekonomik kurumlar, politik kurumlar ve politik güç arasındaki ilişkiye bağlayan bu yaklaşım kurum hipotezi olarak adlandırılıyor. Bu yaklaşıma göre bir ulusun yeteneğini en iyi şekilde göstermesini eşit şartlar sağlayan iktisadi kurumlar kapsayıcı, mülkiyet haklarını korumayan, asayiş ve düzen sağlamayan, anlaşmazlıkları çözüme kavuşturmayan ya da yenilikçiliği ödüllendirmeyen kurumlar dışlayıcıdır. İktisadi kurumların dışlayıcı veya kapsayıcı olması ise politik kurumların, politik güç üzerine koyduğu kısıtlamalara bağlıdır.
Hızlı yaşlanan hızlı büyür: Massachusetts Teknoloji Enstitüsü'nde (MIT) İktisat Profesörü olarak görev yapan Daron Acemoğlu ile yine aynı üniversitede görevli Pascual Restrepo tarafından ortak yazılan bir makale, yaşlanan nüfus ile ekonomik büyüme arasında negatif ilişki olduğu yönündeki teorilere meydan okuyor. Makalade, “Her şeyden önce, daha hızlı yaşlanan ülkeler son yıllarda daha fazla büyümüştür” deniliyor. Makalenin sonuç kısmında teknolojinin altı çizilerek, “Nüfusu hızla yaşlanan ülkelerin robotların kullanımına daha fazla adapte olduğunu gördük. Bu durum yaşlanan nüfusun ekonomik büyüme üzerindeki potansiyel olumsuz etkilerini yok ediyor” denildi.
TEMBEL ÖĞRENCİ SORUNU
Geçtiğimiz yıl yayınlanan bir röportajında, Amerika Merkez Bankası (FED) kararlarının yüzeysel olarak değerlendirildiğinde Türkiye’ye yaramış gibi göründüğünü ama derin olarak bakıldığında negatif etkilediğini kaydeden Daron Acemoğlu, “Evet bulunduğumuz bölgede büyük bir kriz var. AB’de de problemler var. Ama bizim en büyük hatamız sorunları hep dışarıda aramak. Tüm sorunu yurtdışında aramak, ‘global sorunlar artıyor, çevremiz sorunlu dolayısıyla bizim de bu kadar kötü olmamız normal’ demek de doğru teşhis yapmamızı engelliyor. Şu an yaşanan sorunları yurtdışındaki faiz lobisinde aramak yanlış, bu olsa olsa tembel öğrenci sendromu ile açıklanabilir ki bu şu an bize hiç yardımcı olmuyor.”
İLK ÖDÜL ÖZCAN’A
Geçtiğimiz sene verilmeye başlanan Koç Üniversitesi Rahmi M. Koç Bilim Madalyası’nı ilk kazanan isim, ‘Fen, Mühendislik ve Tıp’ alanında dünya çapında ses getiren çalışmaları ile Prof. Dr. Aydoğan Özcan olmuştu. Geliştirdiği 'kan tahlili yapan cep telefonu' sayesinde, 2012 yılında dünyanın en parlak 10 bilim insanı arasında gösterilen Özcan, ödül törenindeki konuşmasında şu ifadeleri kullanmıştı: “Bu ödül benim için iki nedenden önemli. Birincisi Türkiye'de aldığım ilk önemli ödül, ikincisi de bu ödülün Sayın Rahmi Koç'un adını taşıması ve ödüle layık görülen ilk kişi olmak. Bu benim için çok değerli olduğu gibi bana büyük bir sorumluluk da hissettiriyor.” Özcan’ın 33 adet yayımlanmış patenti ve 20'den fazla onay bekleyen patent başvurusu bulunuyor.
BAZİ MİLLETLER NEDEN BAŞARISIZ OLUR?
Prof. Dr. Daron Acemoğlu, ‘Bazı Milletler Neden Başarısız Olur’ adlı makalesinde siyasetin önemine değindi. Makalede şu ifadeler yer aldı: “Ekonomik teşvikleri ve bunların sonucu olarak kaynakların tahsisini belirleyen şey ekonomik kurumlardır. Dışlayıcı ekonomik kurumlardan muzdarip olan pek çok toplumda söz konusu kurumların yok olmamasının nedeni, siyasi gücün, dışlayıcı siyasi kurumlarla hüküm süren elitlerin elinde toplanmış olmasıdır. Ortadoğu ve Kuzey Afrika’da yaşanan olaylar da siyasetin rolünü göstermektedir. ‘Arap Baharı’ sadece başladığı yer olan Tunus’u sallamakla kalmadı, Mısır, Libya ve Yemen'i ve her ne kadar iktidarlar hâlâ direniyorsa da Bahreyn ve Suriye’yi de sarstı. Bunlar hayati bir sonuca işaret etmektedir: Siyasi haklarınızı elde etmeden ekonomik haklarınızı elde edemezsiniz. İşte bu işin zorluğu da burada yatmaktadır zira siyaseti düzeltmenin bir formülü yoktur.”
KAPSAYICILIK KİMSENİN İYİ NİYETİNE EMANET EDİLMEMELİ
Hürriyet gazetesindeki bir röportajında, James Rabinson ile birlikte kaleme aldığı ‘Ulusların Düşüşü’ adlı kitabında yer alan sömürücü ve kapsayıcı ekonomilerle ilgili de bilgi veren Daron Acemoğlu, şirketler ile ülkelerin demokrasilerinin farklı olduğunu söyledi. Kapsayıcılık özelliğinin zenginleşme ve kalkınmadaki rolüne değinen Acemoğlu, şöyle konuştu: “Politikacıların ya da işadamlarının egolarının kapsayıcılığa izin vermeyebilir. Dolayısıyla kapsayıcılık kimsenin iyi niyetine emanet edilmemeli. Zaten o yüzden kapsayıcı ekonomilerde kurumlar güçlü, yargı, medya ve sivil toplum oldukça güçlü. Ama şirketler ülkelerden farklı, eğer size Türkiye’den memnun değilseniz başka yere gidemezsiniz. Ama çalıştığınız şirketten memnun değilseniz o zaman başka yere gidebilirsiniz. Şirketlerde rekabet sistemi eğer doğruysa şirketlerin yanlışlarını düzeltiyor.”
MÜREFFEH VE AYDINLIK BİR DÜNYANIN OLUŞUMUNA KATKILARDA BULUNDU
Massachusetts Teknoloji Enstitüsü Ekonomi Bölümü’nden Prof. Dr. Daron Acemoğlu ödülünü, Koç Holding ve Koç Üniversitesi Mütevelli Heyet Şeref Başkanı Rahmi M. Koç’un elinden aldı. Törende konuşan, Koç Holding Yönetim Kurulu Başkanı Ömer M. Koç, Koç Üniversitesi Rahmi M. Koç Bilim Madalyası’nın ikincisini gelişmiş, müreffeh ve aydınlık bir dünyanın oluşumuna önemli katkılarda bulunması nedeniyle dünyaca ünlü bir bilim insanına vermekten büyük gurur duyduklarını belirtti. Koç Üniversitesi’nin kuruluş fikrinin Koç Holding’in Kurucusu merhum Vehbi Koç tarafından ortaya atıldığını hatırlatan Ömer M. Koç sözlerini şöyle sürdürdü: “Kurulduğu günden bu yana da Koç Üniversitesi’ni dünyanın önde gelen akademik kuruluşları arasına katmak için tüm imkânlarını seferber eden Koç Üniversitesi Mütevelli Heyet Şeref Başkanı Sayın Rahmi M. Koç’a, huzurlarınızda şükranlarımı sunuyorum. Büyük Önder Mustafa Kemal Atatürk’ün “İlim ve fennin dışında yol gösterici aramak gaflettir, cahilliktir, doğru yoldan sapmaktır. Yalnız ilmin ve fennin yaşadığımız her dakikadaki safhalarının gelişimini anlamak ve ilerlemeleri zamanında takip etmek şarttır…” sözünü kendimize şiar edinerek temelini attığımız Koç Üniversitesi, yıllar içinde bilimsel ve akademik çalışmalarıyla hür ve ilerici düşüncenin çekim merkezi haline geldi. Belirlediğimiz hedeflerimizden taviz vermeden, 24 yıldır çalışıyor, ülkemizin ve dünyanın en iyi eğitim kurumları arasındaki yerimizi her geçen yıl sağlamlaştırıyoruz.”
HEYETTEKİ İSİMLER GÖZ KAMAŞTIRDI
Koç Üniversitesi Rahmi M. Koç Bilim Madalyası’na aday olacak bilim insanları, Koç Üniversitesi tarafından çeşitli bilim dallarında uzman isimlerden oluşan beş kişilik Seçici Kurul üyeleri tarafından belirlendi. Bu yılki Seçici Kurul’da, dünyanın en önemli kurumlarından, Prof. Dr. Dani Rodrik (Harvard Üniversitesi), Prof. Dr. Yasemin Soysal (Essex Üniversitesi), Prof. Dr. Seyla Benhabib (Yale Üniversitesi), Prof. Dr. Gülrü Necipoğlu – Kafadar (Harvard Üniversitesi) görev yaptı. Başkanlığını Koç Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Umran İnan’ın yaptığı Seçici Kurul tarafından belirlenen adayların çalışmaları Koç Üniversitesi Mütevelli Heyeti’ne bildirildi. Mütevelli Heyeti bu değerlendirmeler ışığında seçimi gerçekleştirdi.
DARON ACEMOĞLU KİMDİR?
3 Eylül 1967 İstanbul doğumlu olan Kamer Daron Acemoğlu’nun kariyerindeki dönüm noktaları ise şöyle: Massachusetts Teknoloji Enstitüsü'nde (MIT) İktisat Profesörü olarak görev yapıyor. IDEAS/RePEc araştırma veri tabanına göre, dünyada en çok alıntı yapılan ilk 10 ekonomist arasında bulunuyor.
* 1986'da Galatasaray Lisesi'ni bitiren Acemoğlu, lisans derecesini İngiltere'nin York Üniversitesi'nde aldı. Yüksek lisans ve doktora derecelerini ise en prestijli okullardan olan London School of Economics'ten aldı.
* 2000 yılında profesörlüğe yükselen Acemoğlu, 1993'ten bu yana ABD'deki Massachusetts Teknoloji Enstitüsü'nde ders veriyor.
* Acemoğlu'nun The Economic Journal'da yayınlanan bir çalışması "1996 Yılının En İyi Makalesi" ödülünü aldı.
* Acemoğlu, 2005 yılında, ekonomi bilimine en büyük katkıyı yapan 40 yaş altındaki bilim adamlarına verilen John Bates Clark madalyası ile ödüllendirildi.
* Acemoğlu'nun en güncel çalışmaları ‘kurumların ekonomik gelişim ve siyasal ekonomideki yeri’ üzerine. Bu alandaki çalışmaları, Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA) tarafından 2006 yılında ‘Bilim Ödülü’ne layık görüldü.
* Acemoğlu, 2013 yılında da klasik büyüme ve kalkınma teori ve modellerine farklı bir perspektifle yaklaşımı nedeniyle T.C. Cumhurbaşkanlığı Kültür ve Sanat Büyük Ödülü'nü aldı.
