URAMER’den çıkan Kur’an’ın Geliş Ortamında Ahlak ve İnsan İlişkileri başlıklı bir kitapta Câhiliye (İslam öncesi) dönemi ahlakını incelemiştim. Şimdi ise kısaca Kur’an’ın nasıl bir ahlak getirdiği üzerine çalışıyorum. Hadislerden başlamak üzere başka kaynaklardan da yararlanıyorum. Ama doğaldır ki, asıl kaynağım Kur’an’ân-ı Kerîm’dir.

Bu çalışmada doğrudan veya dolaylı olarak ahlaka yer veren 1800 kadar ayet tespit ettim (Kur’an’ın yaklaşık 1/4’i). 175 kadar ahlak konusunun işlendiği bu ayetler şu ana başlıklar altında toplanabilir: Kader ve insanın özgürlüğü, ödev ve sorumluluk, erdemler ve erdemsizlikler; aile, toplum, siyaset, ticaret ve iş ahlakı; yoksullukla mücadele, Müslüman olmayanlarla ilişkiler…

Kuşkusuz iyi bir Müslümanın en büyük ideali Allah’ın sevgisini kazanmak, buna layık olmak ve O’nun sevgisini kaybetmekten korkmak olmalıdır. Kur’an’da “Allah şunları sever”, “Allah şunları sevmez” şeklinde standart ifadeler var. Aşağıda bu ifadelerin tamamını sıralayacağız. Bu ifadelere bakarak Allah’ın kimleri sevdiğini, kimleri sevmediğini, dolayısıyla Kur’an’ın iyi Müslüman ölçülerini öğrenebiliriz. Bu sayede hem kendi dindarlığımızı değerlendirebilir hem de konuyu kişiselleştirmeden, toplumumuzun dindarlık anlayışının mahiyeti hakkına bir fikir edinebilir, buna göre eğitim-öğretim programları geliştirebiliriz. Dikkat edilirse, bu ifadelerde Allah’ın sevgisini kazandırdığı ve de bu sevgiye engel olduğu belirtilen 25 niteliğin –inkârcılık hariç- hepsi ahlakla ilgilidir. (Bu ayetlerin yerleri için bkz. M. F. Abdülbaki, el-Mu‘cem, “hbb” mad.)

A) Allah kimleri sever?

1. Allah iyilik edenleri sever (yoksula nafaka sağlama ile birlikte).

2. Allah iyilik edenleri sever (“yoksula nafaka sağlayan, öfkesini yenen ve insanları affeden takva sahipleri” ile birlikte).

3. Allah iyilik edenleri sever (af ve hoşgörü ile birlikte).

4. Allah sabredenleri sever.

5. Allah tövbe edenleri sever.

6. Allah temizlenenleri sever.

7. Allah takva sahiplerini sever (ahde vefa ile birlikte).

8. Allah tevekkül sahiplerini sever.

9. Allah yönetim ve yargıda, toplumsal barışta, yabancılarla ilişkide adaletli olanları sever.

10. Allah Peygamber’e uyanları sever.

11. Allah, inkârcılar karşısında onurlu, müminler karşısında mütevazı olanları sever.

12. Allah kahramanları sever.

B) Allah kimleri sevmez?

1. Allah aşırıları / meşruiyet sınırını aşanları sevmez.

2. Allah bozguncuları, karışıklık çıkaranları sevmez.

3. Allah nankörleri, günahkârları sevmez.

4. Allah zalimleri sevmez.

5. Allah böbürlenip övünenleri sevmez.

6. Allah kibir taslayanları (başkalarını aşağılayanları) sevmez.

7. Allah ihanetçileri (anlaşmaya, verdikleri söze uymayanları) sevmez.

8. Allah emanete hıyanet edeni, günahkârı sevmez.

9. Allah hainleri, nankörleri sevmez.

10. Allah insanların kusurlarını dillerine dolayanları sevmez.

11. Allah müsrifleri sevmez.

12. Allah, varlığına ve makamına şımaranları sevmez.

13. Allah inkârcıları sevmez.

***

Ayrıca 10 suredeki 49 ayette iyi Müslüman’ın niteliklerini sıralayan ayet grupları görürüz. İlginçtir ki, buların 6’sı inanç, 8’i ibadetle ilgili iken, 58’i ahlakla ilgilidir. Bir kısmı şöyledir: Yoksullara mali yardım (infak, ihsan); öfke, kibir, kin gütme gibi kötü duygulardan arınma; bağışlama, kötülükten dolayı üzüntü ve pişmanlık duyup tövbe etme, insanların arasını düzeltme, iffet, terbiye ve nezaket; emanete saygı, ahde vefa, şahitlikte dürüstlük, sabır, kötüyle kötü olmamak, ana-babaya saygı ve iyilik, düzgün konuşma, hayata saygı, kötülüğe karşı iyilik, iyi komşuluk, ticarette dürüstlük, tevazu, israftan kaçınmak, dedikodudan sakınmak…