14 Nisan 2020 tarihli Covid-19 Neleri Değiştiriyor başlıklı yazımındaki hükümler epey eskimiş. Gelişmeleri tekrar bir toparlayayım dedim. Temel gözlemleri özetleyeyim.
İNTERNET ALT YAPIMIZDA GICIRTILAR VAR
Salgın, toplumun ateşini de yükseltti ve ateşle birlikte her şey hızlandı. Tabiat kanunudur: Sıcaklık yükselince her şey hızlanır. İnternet kullanımında, uzaktan alış-verişte, uzaktan eğitimde beş yılda gelemeyeceğimiz noktaları bir yıl içinde aştık. Her ilerleme gibi bu teknoloji kullanımı ilerlemesinin de olumsuz tarafları var. İnternet erişim hızımız yeni trafik yükü altında gıcırdıyor.
Acaba sayın büyüklerimiz aya yolculuktan birkaç saat vakit bulup dünya sıralamasında epey geriye düştüğümüz İnternet alt yapısına da zaman ayırabilirler mi? Yoksa böyle sorular teröristlik midir? Şimdi baktım. Telli bağlantılarda dünyada 103. sıraya düşmüşüz! Üstelik nasıl ölçmüşlerse 30,51 Mb/s ölçmüşler. Ben bu hızı, üniversitelerin ağı Ulak-Bim hâriç, hayatımda görmedim. Dünya ortalaması, indirmede 96,98 Mb/s, yüklemede 51,28 Mb/s imiş. Birinci sırada 247,54 MB/s ile Singapur var. Herhalde bu konuda bizi kıskanmıyorlardır. Uzaktan eğitimdeki “EBA çöktü!” çığlıklarının arkasında meğer İnternet alt yapımızın rolü büyükmüş.
İşin kötüsü, cep telefonlarındaki hız da, sistemin geri kalanı yüklendiğinde düşüyor. Eski hızları, mesai saatleri içinde katiyen göremiyorum.
ÇEVRIMIÇI YÜKSELIYOR, AVM, DÜKKÂN DÜŞÜŞTE
İnternet hızı böyle… Peki, toplumda neler olup bitiyor?
Uzaktan alışveriş öyle bir yoğunlaştı ki… Daha birkaç yıl önce, en büyük İnternet sitelerimizden bir şey almaya çekinen insanlar şimdi sırf çevrimiçi alışveriş için evlerine İnternet bağlatıyorlar. Bir kısım firmalar, mesela amazon.com.tr, mesela migros.com.tr, personel ve ağ yapılarını hızla talebe uygun hâle getirdiler. Kurye hizmetleri de genellikle talebe ayak uydurdu. Müşteri için olumsuz bir gelişme şu: Eskiden İnternet fiyatları yüz yüze alışverişin bayağı altındayken, şimdi durum tersine dönmüş. Fakat İnternet hâlâ karşılaştırarak alışveriş için en uygun kanal.
İnternetten kitap satışlarının ikiye katlandığını okuduk. Bütün kitap satış siteleri de bu talebe cevap veremedi. Kurye hizmetlerinde dar boğazlar yaşanmıştı. Şimdi her şey normale dönmüş, talep devam ederken arz da onu yakalamış görünüyor.
Sanal değil de tuğladan kitapçılar, tuğladan süpermarketler ve güçlü çevrimiçi rakibi bulunan bütün tuğla sektörler müşteri kaybetti. AVM’lerin içindekiler iki defa kaybetti. Ben bu satırları yazdığım sırada karar.com şu haberi geçti: “Alışveriş Merkezleri ve Yatırımcıları Derneği Başkanı Prof. Dr. Hüseyin Altaş, AVM yatırımcılarının toplam borcunun 13 milyar doları aştığını ve merkezlerin bankaların eline geçme tehlikesiyle karşı karşıya olduğunu söyledi.”
Eğitimi anlatmaya gerek yok. Eğitimin hemen tamamı çevrimiçine göçtü.
ESKI NORMAL NE ZAMAN?
Şimdi sorulan soru şu: Normale dönüldüğünde çevrimiçine göç geri dönecek mi?
Bu sorunun iki cevabı var. Birincisi soru değil soruya soruyla cevap: Normale ne zaman dönülecek? Az önce Hacettepe Üniversitesi SinoVac aşısının 3. Faz denemesinin sonucunu açıkladı. İkinci dozdan sonra etkinlik %83,5; hastaneye yatma oranında da başarı %100 imiş. Şimdi bütün mesele nüfusun yeterli yüzdesinin ne kadar zamanda aşılanacağı- ve yeterli yüzdenin ne olacağı. İlk virüs için söylenen, nüfusun %60’ının bağışıklık kazanmasının yeteceğiydi. Yeni mutasyonlarda bu %80’lere tırmandı. Sonra daha yeni mutasyonlar çıkacak. Velhasıl pandemi aşıyla durdurulacak ama gripteki gibi mücadele devam edip giderken bu virüs, gripten daha ölümcül olmayı sürdürecek.
İkinci cevap, çevrimiçine göç geri dönecek mi, sorusuna idi.
Bir miktar dönecek ama tam eski hâle hiç dönmeyeceğiz. Biraz abartılı bir benzetme, “İnsanların hevesi geçtikten sonra motorlu araçları terk edip atlara geri dönecek miyiz?” sorusudur. O dönüş hiç olmadı ve atlar ancak gösterilerde ve binicilik kulüplerinde kaldı. İnternete göç motora göç kadar tek yönlü olmayacak. Fakat her toplantı yapalım dendiğinde, yüz yüze olması şart mı diye sorulacak. Kitap alalım, süpermarkete gidelim dendiğinde, çevrimiçinden alamaz mıyız diye sorulacaktır. Nihayet iş yerleri ve bürokrasi, hiç olmazsa bir kısmımız evden çalışsak olmaz mı diye soracaktır.
Unutmayın ki İnternet kitapçılarında kitaplar mutlaka indirimlidir. Kitapçı dükkânlarında indirimsiz satışa rağmen dükkâncılar piyasanın en zengin insanları değildir. Peki, bekleme süresi? Süpermarketler siparişleri birkaç saat içinde teslim ediyor. Amazon.com.tr, İstanbul içinde aynı gün, Ankara’da ertesi gün teslimat yapıyor. Biliyorsunuz Amazon, gıda hâriç hemen her şeyi satıyor.
Çevrimiçi gitmemek üzere geldi.
