İşsiz vatandaşlar ile öğrencilere mesleki deneyim ve tecrübe kazandırarak istihdam edilme imkânlarını artırmak amacıyla işbaşı eğitim programları (İEP) düzenlenmektedir. Bu programların bir diğer amacı da nitelikli işgücü temininde zorlanan işverenlere işe alacağı işçilerini fiilen çalıştırarak bir süre izlemelerine, böylece bu kişiler hakkında bilgi sahibi olmalarına ve işe alma konusunda isabetli karar vermelerine imkan sağlamaktır.
Usul ve esasları 12/3/2013 tarihli Resmi Gazetede yayımlanan Aktif İş Gücü Hizmetleri Yönetmeliği ve 2013/1 sayılı Genelge ile belirlenmiş olan bu uygulama çeşitli tarihlerde yapılan değişikliklerle iyileştirilmeye çalışılmış olsa da sahada bazı sorunlar yaşanmaktadır.
Uygulamada neler değişmeli?
1- Program başvurusu sırasında işverenlerden katılımcıyı daha öce hizmet akdine tabi çalıştırıp çalıştırmadığının kontrolü amacıyla son üç aya ait sigortalı sayısını gösteren belge veya katılımcı adaylarının hizmet dökümü istenildiğinden, işverenlerce kimi zaman klasör dolusu evrak İŞKUR hizmet birimlerine ibraz edilmektedir. Katılımcının son üç ay içindeki hizmetleri İŞKUR personelince kendi sistemlerinden görüntülendiğinden, bu evrakların istenilmesinin emek, kağıt ve toner israfından ziyade herhangi bir faydası bulunmamaktadır.
2- Programa katılma şartları arasında yer alan “işverenin birinci veya ikinci derece kan hısmı veya eşi olmama” kuralının sadece gerçek kişi işverenlere mi yönelik olduğu, yoksa şirket ortakları ile anonim şirketlerin yönetim kurulu üyelerini de kapsayıp kapsamadığı hususunda bir açıklama bulunmadığından il müdürlükleri arasında farklı uygulamalar yapılabildiği gibi işverenler açısından da tereddüt edilen bu hususun açıklığa kavuşturulmasına ihtiyaç bulunmaktadır.
3- Sezon sonu (Ekim, Kasım aylarında) iş akdi askıya alınan ve 19-Mevsim Bitimi koduyla işten ayrılış bildirgesi verilen sigortalıların sezon başında aynı işveren yanında İEP kapsamında çalıştırılması programın amacına aykırılık teşkil etmektedir. Askı personelinin askı süresi devam ettiği sürece iş akdinin askıya alındığı işveren yanında İEP kapsamında çalıştırılmasına izin verilmemelidir.
4-İşe iade dava süreci devam ederken İEP kapsamında çalışmaya başlayan katılımcının işe iade davasını kazanması halinde, boşta geçen dört aylık süreye ilişkin hizmetlerinin SGK kayıtlarına girilmesinin ardından programa katılma şartını ihlal ettikleri gerekçesiyle, İEP kapsamında ödenen ücretler katılımcıdan geri istenilmektedir. Prim teşviklerinde olduğu gibi başvuruların onaylandığı tarih itibariyle şartları sağlamış katılımcıların sonradan geriye doğru girilecek SGK hizmetleri İEP şartlarını etkilememelidir.
5-Katılımcının daha önce çalışıp ayrıldığı işveren yanında bu defa İEP kapsamında katılımcı olması mesleki deneyim ve tecrübe kazandırmak anlamında katılımcıya bir katkı sağlamadığı gibi, işverenin işe alacağı katılımcıyı tanıması gibi bir durum da sözkonusu değildir. Bu nedenle 3 aylık süreyle veya işsizlik ödeneği aldığı süreyle sınırlı tutulmaksızın, katılımcıların daha önce hizmet akdine tabi çalıştığı işveren yanında katılımcı olmasına izin verilmemelidir.
6-İstihdam yükümlülüğünü yerine getirmeyen bu nedenle programdan 12 ay süreyle yararlanamama yönünde yaptırım uygulanan işverenler 12 aylık süre sonrasında tekrar katılımcı çalıştırılabilmektedir. Programlarının bir amacının da katılımcıların istihdam edilmelerine imkan sağlamak olduğu dikkate alınarak 12 aylık süre sonrasındaki yeni başvurularda da istihdamı artırıcı ilave şartlar aranmalıdır.
7-Uygulamada, uzun süre çalıştığı meslek alanında yeni bir iş bulan kişiler bile sırf program süresince işçilik maliyetlerinden kurtulmak adına işverenlerince İEP’e yönlendirilebilmektedir. Bu anlamda katılımcıların yeni mezun gençler arasından seçilmesine ağırlık verilmeli ve programın düzenlendiği meslekte en az program süresi kadar çalışmış kişilerin İEP kapsamına alınmaması yönünde düzenlemeler yapılmalıdır.
8-Programın başlayıp bittiği aylarda prim günü sıfır bile olsa, eksik gün nedeni 01- İstirahat seçilmiş sigortalılar çalışan sayısına dahil edilmelidir.
9- Program sonrasında, katılımcısını kayıt dışı çalıştırdığı tespit edilen işverenler yönünden yaptırım içeren yeni düzenlemeler getirilmelidir.
10-Yönetmeliğe göre katılımcılara ödenecek ücretler Yönetim Kurulunca belirlenmektedir. 2021 yılına münhasıran katılımcıya günlük 108,68 TL, öğrenci olması durumunda 81,51 TL, işsizlik ödeneği alması durumunda ise 54,34 TL ödeme yapılmaktadır. Aynı süreler zarfında ve aynı şartlar altında çalışan katılımcılara öğrenci olduğuna veya işsizlik ödeneği aldığına bakılmaksızın eşit ücret ödenmesi hakkaniyete uygun olacaktır.
