Karar Gazetesi jürisi ‘İslami İlimler’de 2024’ün en iyileri’ni seçti: Modern dünyanın sorularına cevap arayışları

SALİHA SULTAN

MÜSLÜMAN TÜRKLER İÇİN ÖNEMLİ BİR İSLAM KLASİĞİ

Prof. Dr. Mehmet Azimli

MÜRÜCÜ’Z-ZEHEB VE MEADİNÜ’L-CEVHER, MESUDİ, ÇEVİREN; Heyet (Ankara Okulu Yayınları): Yayınevinin "İslam Klasikleri" serisinden yayınlanan en önemli eserlerden biri. Bu serinin önemli parametrelerinden biri olan Taberi’nin ardından çevrilen bu eser, tamamlayıcı nitelikte. 1000 yıldır Müslüman olan Türkler açısından ilk kez Türkçe'ye çevrilmiş. Dört ciltlik bu kitap, Orta Çağ’da İslam ekollerinin inşa olduğu ve bütün görüşlerin ortaya konulduğu bir dönemde yazılmış, mezhepleri, fikirleri, tarihi kavgaları, mücadeleleri ele alıyor. Mesudi aynı zamanda coğrafyacı da olduğu için ilginç anektodlarla coğrafya ve madenler hakkında da detaylı bilgiler veriyor.

MEZHEP VE SİYASET, BETÜL YURTALAN (Ankara Okulu Yayınları): ‘Abbasi-Fatımi Çekişmesinin Sünniliğe Etkileri’ alt başlığı ile yayınlanan çalışma Yurtalan’ın doktora tezi. Özellikle İslam ekollerinin inşa olduğu, Abbasilerin yoğun olarak felsefe yaşadığı bir süreçte Şia’nın bayraktarlığını yapan Fatımiler ile Sünniliğin karşılıklı mücadelesi anlatılıyor. Bu dönemde hem İslam’ın en güçlü muhalif kolu olan Şia’nın kurumsallaşması, hem de Sünniliğin bayraktarlığını yapan Abbasilerin merkezi olması konuyu ilginçleştiriyor. Aynı zamanda dini ideolojilerin çok yoğun tartışıldığı bu dönemde karşılıklı fikri görüşleri, mücadeleleri ve dinleşen mezhep görüşlerinin tartışılması, kendi görüşlerini nasıl din haline getirmelerinin çok önemli bir harmanlanması öğrenilmesi gereken bir konu olduğunu söyleyebiliriz.

VAHYİN TARİHSEL MAHİYETİ, HAMDİ TAYFUR (Ankara Okulu Yayınları): Tayfur kitabında öncelikle Arap mitolojisinden, Kur’an’ın dilinin ne olduğundan, Arap geleneğinden bahsederek Kur'an'ın dilinin neliği ve tarihsel konumunu izah ediyor. Bu konuda önemli üç görüşten de bahsetmiş. Bunlar çağımızın ünlü İslam düşünürleri Fazlur Rahman, Suruş ve Sebuşteri. Bunların vahiy hakkındaki görüşlerini tahlil ederek, önemli bulgulara ulaştığını görebiliyoruz.

AHMET ÖZEL’DEN İKİ ÖNEMLİ ESER

Ahmet Taşgetiren

İslâm Hukukunda Ülke Kavramı: Dârülislâm Dârülharb, İslâm Devletler Hukukunda Savaş Esirleri, İslâm ve Terör: Fıkhî Bir Yaklaşım gibi hassas ve güncel konulardaki eserleriyle tanıdığımız Prof. Dr. Ahmet Özel, son iki yılda (2023 – 2024) iki önemli esere imza attı. ‘Dini Terimler Sözlüğü’ ve ‘Kutlu Hayatın İzinde’. İlki her biri 850 sayfalık 2 cilt halinde İSAM’dan, ikincisi ise 871 sayfalık bir cilt olarak Timaş Yayınları’ndan çıkmış. Bu büyük hacimlerin, çok yoğun bilgi ile doldurulduğunu düşünün ve bunun iki yıl gibi bir zaman süresine sığdırılmasın tasavvur edin. Büyük bir emek söz konusu. Ama sanki sadece yoğunlaşmış büyük emekle bile bu hacimlerde eser üretmek kolay değil. Bu eserleri, Özel’in Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde gerek müellif redaktör olarak uzun hizmet sürecine bağlamak lâzım. Ansiklopedide 255 madde yazmış Özel, binlerce maddeye ise redaktör olarak katkıda bulunmuş. Dini Terimler Sözlüğü, bir bakıma 32 ciltlik Büyük İslam Ansiklopedisi’nin minyatürü niteliğinde… Dinin kapsadığı hemen bütün alanlarda anahtar terimlerin açıklaması yer alıyor bu kitapta. Bu niteliği ile bütün evlerde, her çevreden insan için başvuru kitabı özelliği taşıyor. Halkı Müslüman bir ülkeyiz ve din, hemen bütün zamanlarda insan ilişkilerini bir biçimde etkiliyor. Zaman zaman din ile ilgili değerlendirmelerde, diyelim medya alanında, ciddi ifade hatalarının yaşandığı bir ortamda, ‘Dini Terimler’le ilgili bir başvuru kitabının elde bulunması büyük gereklilik. Ahmet Özel, bir anlamda İslam Ansiklopedisini süzüp, bu kitapta derç etmiş.

İkinci kitap, ‘Kutlu Hayatın İzinde’ tahmin edileceği gibi bir tür ‘siyer’ niteliğinde. Bu alanda Türkiye’de ve dünyada binlerce eser yazılmışken, Özel, yeni ne yapmış olabilir gibi bir soru akla gelebilir. Ben, kendi hesabıma siyer okumayı önemli bir İslâmî duyarlılık olarak görürüm. Bu, Peygamber’i görmeden O’nunla birliktelik arayışı bir bakıma. O’nun dünyasına sokulma gayreti. İzinden yürüdüğünüz insanı, çok daha yakından tanıma çabası. Ama Hazreti Muhammed, kendi çağını ve sonra gelen çağları, insan kümelerini, coğrafyaları etkilemiş bir insan olarak, bütün zamanlarda anlamaya çalışılmış bir sima. Anlamaya çalışılmış, ama tartışılmış da… Müsteşrik dünyasının yazdığı ve yaptığı çarpıtmalar da var.

İslâm ülkelerinde (meselâ bizde) bile, kimisi müsteşrik dünyasından aktarma, kimi doğru anlamaya yönelik tartışmalar da var. Özel’in kitabı, bütün bu tartışmaları, doğru bilgi arayışını gören bir eser. “218 klasik kaynağın, 100’den fazla cildinin incelendiği, Türkçe, İngilizce, Fransızca ve Arapça çağdaş eserlerden yararlanarak hazırlanan klasik ve modern kaynaklara dayalı özgün bir siyer” notu düşülüyor bu eser için… Şunu söyleyebilirim: Pek çok siyer kitabında pek çok konuyu inceleme ihtiyacı hisseden bir insan olarak, Özel’in eserinde de, hemen okuma ihtiyacı hissettiğim bölümler oldu. Ben, evlerimizde, kütüphanemizde, bir – birkaç siyer kitabı bulunmasını hayati önemde görürüm. ‘Çağların önderi’ olan, evrensel bir mesajı ‘rahmet boyutu’nda insanlığa sunan ve ilahi bir lütufla O’nun elinden tutma bahtiyarlığına eriştiğimiz Hazreti Muhammed (s.a.v.)i hecelemenin, öğrenmenin ve yaşamanın hayatımızı anlamlandıracağını düşünürüm.

FUZULİ BAYAT’TAN TÜRKLERE ÖZGÜ MÜSLÜMANLIK ANLAYIŞININ İZLERİ

Prof. Dr. İbrahim Maraş

TÜRK-İSLAMİ GELENEKTE ŞAMANLIK, FUZULİ BAYAT (Ötüken Neşriyat): Kitap Türkoloji alanına dair önemli bir eser. Kitapta Türk şamanlığının İslami dönemde, başta sufiler arasında, nasıl varlığını sürdürdüğü, hatta işgale karşı nasıl bir direniş gösterdiğini ortaya koyuyor. Yazar, İslamlaşan şamanlık ile İslami inanışlar ve pratiklerle iç içe geçmiş şamanlığın anlatısına yer veriyor. Evliya kültü ve kutsanmış kadınlar ile halk inanışları, kötü ruhlarla mücadele ve halk hekimliğini şamanlar/bakşılar üzerinden detaylıca anlatan yazar, aslında yerli kültür, Türk dili ve inançlarla yoğrulmuş Türklere özgü bir Müslümanlık anlayışının izlerini sürüyor. Kitapta şaman sufizmi gibi özgün kavramlara da yer veriliyor. Zevkle elden bırakmadan okunan ilginç bir kitap.

ŞERİAT-TEORİ-UYGULAMA-DÖNÜŞÜM, WAEL HALLAQ (Ekin Yayınları): Son yıllarda en çok tartışılan yazarlardan Hallaq’ın kitabı, oldukça geniş perspektifli bir eser. Eser, klasik oryantalist yaklaşımlara ve çağdaş İslam dünyasındaki yorumlara yer veriyor. Hristiyan Arap oryantalist geleneğinden gelen Hallaq, oldukça ciddi eleştiriler ve tespitler yapsa da, yaptığı eleştirilerde savunmacı, indirgemeci ve genellemelere dayalı bir perspektif ve Arap kültürüne bağlılık göze çarpıyor. Bunda onun daha çok Şafii-Eşari geleneğini dikkate almasının da etkisi olabilir. Ayrıca Osmanlı Devleti’ndeki şer’î uygulamalara dair epeyce bilgi veren Hallaq, Osmanlı’ya karşı da zaman zaman haksız bir mesafeli davranış gösteriyor ve Osmanlı’nın İslam'ın sömürgeci bir şekilde ifade edilmesinde doğrudan epistemolojik bir işlev gördüğünü iddia ediyor. Onun modern öncesi şeriatı, bütünüyle, devlet dışı, aşağıdan yukarıya, yani toplum temelli bir yapıda değerlendirmesi tartışmalıdır. Bununla birlikte şeriatın veya hukukun devletin toplum mühendisliğinin aracı haline gelmesine dair eleştirileri oldukça önemli.

THE ISLAMIC SECULAR, SHERMAN A. JACKSON (Oxford Yayınları): Kitabında 'seküler' teriminin 'dini olmayan' anlamına gelmediğini iddia eden Sherman A. Jackson, ‘fıkhın, en başından beri, temsilcileri tarafından tam ve mükemmel bir ilahi doktrin olarak kabul edildiğini’ iddia edenlerin ve dolayısıyla şeriat ile İslam’ın özdeşliği anlayışının yanlışlığına işaret ediyor. Aslında İslam’da seküler ile seküler olmayan alanların olmadığını iddia eden Jackson, eserinde, “İslami, şer'î veya dinî ile eş anlamlı değildir; şer'î olmayan da, dinî olmayan veya İslami olmayan ile eş anlamlı değildir. Aksine, ‘din’ gibi ‘İslami’ de hem şer'î hem de şer'î olmayan kaygıları ve eserleri içerir” diyor. Yazar, geniş kitabı boyunca Amerika ve Avrupa’da yaşayan Müslümanların konumunu da İslam ve Rawlsçı liberal teori açısından müzakere ediyor ve bu çerçevede çok önemli bir soru olan “Müslümanların, Müslüman olarak, Müslüman olmayan bir liberal demokraside vatandaşlık şartlarını dini ve ahlaki açıdan meşru görüp göremeyeceği” üzerine yoğunlaşıyor. Yazar, Batı’da ve Doğu’daki birtakım önyargılı iddiaların aksine modern bir Müslüman devletin imkânını da ortaya koyuyor. Kitapta hem klasik kaynaklara hem de modern dönemde yazılmış eserlere çokça atıflar yer alıyor.

DR. MERAL SABUN’DAN EŞCİNSELLİĞİN BİYOLOJİK, PSİKOLOJİK VE TOPLUMSAL BOYUTLARI

Prof. Dr. Şaban Ali Düzgün

İSLAM HUKUK DÜŞÜNCESİ AÇISINDAN EŞCİNSELLİK, DR. MERAL SABUN (Fecr Yayınları): Eser, eşcinselliği hemcinsler arasındaki cinsel birliktelikle sınırlayan yaklaşımlardan farklı olarak eşcinselliğin biyolojik, psikolojik, davranışsal ve toplumsal boyutlarına odaklanmaktadır. Kitap, fıtrat bağlamında eşcinsel eğilimlerin insanın normali olmadığını, başta aile olmak üzere çevresel ve dışsal faktörlerin eşcinselliğin ortaya çıkışı ve yaygınlaşmasında başat rolü öne çıkarılmaktadır. Eşcinsel fiili önlemeye yönelik kısıtlayıcı ve cezâi hükümlerin öngörülmesi de bu yaygınlaşma faktörüne bağlı olarak geliştirildiği tezi savunulmaktadır. LGBTİ+ tartışmalarının dijital platformlarda sürekli seyircinin gözüne sokulduğu bir ortamda meseleyi kavrama açısından değerli bir çalışma.

İSLAMOFOBİ ÜZERİNE ÖZ ELEŞTİREL YAKLAŞIM, PROF. DR. ALİ GÜR (Fecr Yayınları): ‘Radikalizm ve Ilımlılık Kıskacında Batı ve İslam Dünyasının Çıkmazı’ alt başlıklı eser, mezhep kavgaları başta olmak üzere iç çekişmelerin, yozlaşmaların-güç zehirlenmelerinin ve sanayi devrimi gibi modern dönemde fark yaratan atılımları kaçırmış olmanın İslam dünyasını zayıflatıp savunma pozisyonuna ittiği; bu zafiyetten yararlanarak onu manipüle eden Batı’nın müdahaleleriyle de radikalleştiği ve bu radikalleşmenin de İslamofobiyi körükleyecek bir unsur olarak Batı tarafından sürekli körüklendiği tespitini yapmaktadır. Çalışma, hem İslam dünyasının sürekli sorun üretmeye eğilimli iç dinamiklerine, hem de Batı’nın bu iç dinamikleri kullanarak birbiriyle çatışan Müslüman gruplar yaratma siyasetine dikkatimizi çekmektedir.

MÜRTED: SEKÜLERLEŞME VE TERÖR ÇAĞINDA HIRİSTİYANLIKTAN İSLAM’A GEÇİŞ, JORAM VON KLAVEREN (Mana Yayınları): Hollanda siyasetinde aşırı sağın ve yabancı düşmanlığının simge politik ismi haline gelen G.Wilders’in veliahtı olarak anılan ve bir parlamento üyesi olarak Hollanda’da camilerin kapatılması ve İslam’ın yasaklanması gibi çok sert öneriler getiren Joram van Klaveren’in İslam’la karşılaşma öyküsü anlatılmaktadır. Bu önerilerini temellendirmek üzere İslam hakkında eleştirel bir kitap yazma girişiminde bulunan yazarın İslam’a bakışını sarsacak öğretilerle karşılaşır. Bir yandan İslam’ın doğasını, insan ve toplum felsefesini, Hıristiyanlıkla olan ilişkisini teolojik olarak irdeleyen, bir yandan da kendi kişisel yolculuğunu resmeden etkileyici bir eser.

DİNDAR SURETLER SEKÜLER SİRETLER, PROF. DR. ŞABAN ALİ DÜZGÜN (Otto Yayınları): Eser, dindar kesimlerde örtük bir sekülerliğin hüküm sürdüğüne ve dinin bireyi ve toplumu etik zeminde yeniden inşa edecek çerçevesinin dağıldığına ilişkin bir farkındalığı amaçlamakta ve şu sorulara cevap aranmaktadır. Modern toplumda insanlığın büyük bir kısmı neden, ‘savaş’, ‘hastalık’, ‘açlık’ gibi sürekli ‘acil durum’ veya ‘olağanüstü hal’ zamanlarının esareti altında yaşamaktadır? Önerilerinin hayat bulabilmesi için siyaseti hangi idealler etrafında organize edebilir? Yoksulların, ezilenlerin, sömürülenlerin, haklarından mahrum bırakılanların, sesi duyulmayanların, acı çekenlerin inişine kaynaklık ettikleri vahiy, bugünün dünyasına hangi insani gerekçelere bağlı olarak yeniden inebilir/hitap edebilir?

TARİHİN DÜNÜŞÜMÜ DÖNÜŞÜMÜN SERÜVENİ: HZ. MUHAMMED’İN HAYATI, NURULLAH YAZAR (Otto Yayınları): Hz. Peygamber’in hayatını anlatmaktan daha çok onu tanımayı ve tanıtmayı gaye edinen eser, önce Peygamber’in gelişini hazırlayan toplumsal-tarihsel şartları ve Arap zihnini analiz etmektedir. İslam öncesinde Hz. Peygamber’le ilgili anlatılan olaylara daha yakından mercek tutmakta, bir yandan anlatılanların gerçekliğini sorgularken bir yandan da toplumun mevcut hafızasını deşifre etmektedir. Hz. Peygamberin Mekke yıllarında davet yöntemi; kendisine gösterilen direnç ve tepkinin ana sebebi; çatışan taraflar arasında üçüncü yol arayışları ve nihayetinde doğduğu toprakları terk etmeye varan baskılar ince ince işlenmektedir. Ardından Medine’de kamusal alana çıkan Hz. Peygamberin toplum organizasyon stratejisi ve güç ilişkilerinin şekillendirdiği bir site devletini adalet çerçevesinde yeniden inşa etme gayretleri derinlikli tahlillerle ele alınmaktadır.

İTİRAZ, TEPKİ, SAFLAŞMA: DİNİ İKAZ VE PROTESTO HAREKETLERİ, HİCRET TOPRAK (Otto Yayınları): Eser, dinlerin doğuş ve kurumsallaşma süreçlerinde kendi mensupları arasında meydana gelen ayrışma, saflaşma ve dışlama gibi tepkilere kaynaklık eden gerilim noktalarına sosyolojik bir mercek tutmaya gayret etmektedir. Dinî ve mezhebi bölünmeler, bu bölünmeleri tetikleyen ahlaki yozlaşmalar ve çıkar gruplarının hâkimiyeti kitabın mercek tuttuğu konular. Eser ayrıca protesto hareketlerinin Avrupa merkezci analizine itiraz etmekte ve Müslüman toplumlardaki hareketliliğin mantığının kavranması için yeni yöntemler önermektedir.