Umut hakkı nedir? Abdullah Öcalan'ın hukuki durumu ve umut hakkına dair Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararları ne söylüyor?
MHP Genel Başkanı Devlet Bahçeli Meclis'teki parti grup toplantısında çözüm sürecine ilişkin açıklamalarda bulundu. Bahçeli, Öcalan'a çağrı yaparak "Teröristbaşı Meclis’e gelsin DEM grubunda silah bırakıldığını ilan etsin" dedi.
Bahçeli: Teröristbaşı Meclis’e gelsin DEM grubunda silah bırakıldığını ilan etsin
Açıklamasında "umut hakkı"'nı hatırlatan Bahçeli, şunları söyledi:
"Bu dirayet ve kararlılığı gösterirse, "umut hakkı"nın kullanımıyla ilgili yasal düzenlemenin yapılması ve bundan yararlanmasının önü de ardına kadar açılsın. Ne Kandil, ne de Edirne; adres İmralı’dan DEM’e uzansın, bu ağır ve tarihi terör sorunu ülke gündeminden tamamen çıkarılsın."
Bahçeli'nin açıklamalarının ardından "umut hakkı" tekrar gündeme geldi.
Bu çerçevede, Türkiye’nin AİHM kararlarını yerine getirmek için İnfaz Kanunu’nda yapılacak tek maddelik bir değişiklikle Öcalan’a kapıyı açabileceği öne sürülüyor.
Abdullah Öcalan, 15 Şubat 1999’da yakalanarak, 28 Nisan 1999’da idama mahkum edildi. Yargıtay 9. Ceza Dairesi, bu kararı 25 Kasım 1999’da onayladı. İdam cezası, 765 sayılı eski Türk Ceza Kanunu’nun 125. maddesinin ihlal edilmesi gerekçesiyle verilmişti. Ancak yeni Türk Ceza Kanunu’na göre, bu ceza "Devletin birliğini ve ülke bütünlüğünü bozma suçu" olarak tanımlandı ve ağırlaştırılmış müebbet hapse çevrildi.
İNFAZ KANUNU’NDAKİ ENGELLER
Öcalan’ın aldığı ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası, koşullu salıverme hükümlerine tabi olmadığı için ömür boyu cezaevinde kalmasını gerektiriyor. 1 Haziran 2005 tarihli İnfaz Kanunu’nun 107. maddesinin 16. fıkrasında, Öcalan’ın mahkum olduğu suçun koşullu salıverme hükümlerine tabi olmadığı net bir şekilde belirtiliyor. Bu durum, Öcalan’ın cezaevinde kalmasını garanti altına alıyor.
AİHM, 18 Mart 2014’te verdiği kararda, Öcalan’ın cezaevinde ölünceye kadar tutulmasına yol açacak düzenlemeleri Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne aykırı buldu. Ayrıca, Öcalan’ın İmralı’da yalnız tutulmasını da bir ihlal olarak değerlendirdi. Bu karar sonrasında İmralı’ya farklı hükümlülerin nakledildi.
UMUT HAKKI NEDİR?
Umut hakkı, ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına çarptırılan mahkumların belirli bir süre cezaevinde kaldıktan sonra, iyi halleri değerlendirilerek, koşullu salıverilme imkanı elde edebilmesi ilkesini ifade eder. Bu hak, insan hakları açısından önemli bir kavram olup, kişilere hapiste geçirdikleri süre boyunca bir gün serbest bırakılma umudunu sağlar.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) kararlarında da umut hakkı üzerinde durulmuş, özellikle müebbet hapis cezalarının belirli aralıklarla gözden geçirilmesi gerektiği vurgulanmıştır. 2013 yılında Vinter ve Diğerleri - Birleşik Krallık davasında, AİHM müebbet hapis cezalarının gözden geçirilmesi gerektiğini belirterek, en fazla 25 yılda bir serbest bırakılma durumunun değerlendirilmesini tavsiye etmiştir.
Türkiye’de, Abdullah Öcalan davası bağlamında da umut hakkı gündeme gelmişti. Öcalan’ın ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası nedeniyle, koşullu salıverilme hakkına sahip olup olamayacağı konusunda tartışmalar devam ediyor.
Mevcut yasal düzenlemeler çerçevesinde, Türkiye’de terörle mücadele kapsamındaki suçlardan mahkum olanlar için koşullu salıverilme olanağı sınırlı tutulmuştur. Buna karşın, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Anayasa’nın ilgili maddeleri doğrultusunda bu tür kişilerin umut hakkının korunup korunmayacağı konusu zaman zaman yargı kararları ve hukuk tartışmalarında yer buluyor.
Eğer Türkiye, AİHM’nin bu ihlal kararının gereğini yerine getirmek isterse, İnfaz Kanunu’nun 107. Maddesinin 16. fıkrasını kaldırması yeterli olacaktır. Bu fıkradaki "koşullu salıverme hükümleri uygulanmaz" hükmü iptal edilirse, Öcalan’ın 25 yılını doldurduğu tarihte koşullu salıverme koşulları değerlendirilebilecek. AİHM’nin işaret ettiği süreyle örtüşen bu durum, anayasanın 90. maddesine göre Türkiye’nin 25 yıllık süreyi esas alabileceğini de gösteriyor.
