15 Temmuz 2016’da gece 22 sularında Boğaziçi Köprüsü’nün kapatılmasıyla başlayıp ertesi gün sabah saatlerinde sona eren kanlı askeri darbe girişimi, dış basında yakından izlendi ve farklı şekillerde haberleştirilip değerlendirildi. Darbe girişiminin birinci yılına özel Alman basınının bu kalkışmayı ilk saatlerinde nasıl gördüğü ve nasıl haberleştirdiğini, dört Alman gazetesi üzerinden değerlendirdik.
BÜŞRA SARIKAYA/KARAR ÖZEL
Darbe girişiminin ardından bir yıl geçmesi ve yargılamaların başlamasına rağmen, Almanya başta olmak üzere Avrupa basınında, 15 Temmuz 2016 gecesinde başlatılan kalkışmanın failleri ve madurlarıyla ilgili hala çelişkili ve şüpheci bakışın devam ettiği görünüyor. Örneğin Der Spiegel dergisi Haziran 2017’ye kadar darbe gecesine ilişkin toplam 310 haber yayınladı. Dergi, 15 Temmuz 2016 akşamında başlayan askeri kalkışmayı Almanya saatiyle saat 23’ten (Türkiye saati 00:00) sonra vermeye başladı. Darbeye ilişkin girilen ilk haberin başlığı “Hükümet sokağa çıkma yasağı ilan etti “ spotu ise “Ordu Türkiye’de hükümeti devirdiğini ilan etti. Bundan önce hükümet bir kalkışmadan bahsetmişti“ şeklinde yer aldı. Askeri kalkışmaya ilişkin söz konusu dergide girilen ikinci haberin başlığı ise “Erdoğan halka direniş göstermesi için çağrıda bulunuyor“ şeklinde verildi. Söz konusu haberin spotu ise “Ordu yönetime el koydu ve sokağa çıkma yasağı ilan etti. Cumhurbaşkanı Erdoğan ise basit bir kalkışmadan bahsetti. Sert çatışmalar meydana geldi“ şeklinde yayınlandı.
Dergide yayınlanan darbeye ilişkin bir sonraki haber ise, darbenin sabah saatlerinde bastırılmasının ardından geldi. Haber başlığı: “Cumhurbaşkanı iktidarda- darbe girişimi başarısız oldu“ spotu ise “ Ordu, darbe girişiminin püskürtüldüğünü ilan etti. Bu arada 1500’den fazla asker gözaltına alındı. Cumhurbaşkanı Erdoğan darbecilerin “çok büyük bedel“ ödeyeceklerini ifade etti“ şeklinde verildi.
Darbe girişiminin başarısız olduğunu ve Erdoğan iktidarının devam ettiğini duyuran dergi, ölü ve yaralı sayılarından hiç bahsetmezken, 1500’den fazla cuntacı askerin gözaltına alındığı bilgisini okuyucusuna aktardı. Aynı zamanda Der Spiegel’in köşe yazarı Hasnain Kazim darbe gecesiyle ilgili “Darbe başarısız oldu- Türkiye hasar aldı. Ordunun giriştiği darbe hareketi kısa sürede bastırıldı. Bu güzel yanı, fakat kötü yanı ise, otoriter Erdoğan buna rağmen Cumhurbaşkanı olmaya devam edecek ve hiç olmadığı kadar güçlenecek“ değerlendirmelerinde bulunarak, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın bu darbe girişiminin ardından daha da güçleneceği endişesini okuyucularına aktardı.
Der Spiegel dergisi darbe girişimine ilişkin sadece haber değil geniş çaplı bir fotogaleri de hazırladı. 37 fotoğraflık galeride dikkat çeken unsur ise, cuntacı askerlerin teslim olduğu sırada çekilmiş olan fotoğrafların kullanılmış olması. Galeride kullanılan fotoğraflar, cuntacı askerleri masum göstermek için özellikle seçilmiş olduğu algısını güçlendirecek nitelikte. Darbe girişimine karşı net tavır almakta zorlanan Alman medyası, darbeci askerlere acındırma hissi uyandıracak, direnen halkı da acımasız gösterecek fotoğrafları kullanmayı tercih etmesi dikkat çekti.
Der Spiegel dergisinde darbe girişimiyle ilgili yayınlanan 37 fotoğraflık galeriden bir fotoğraf. Fotoğrafın alt yazısı: ''Öfkeli halk darbeye dahil olan askerlere hakaret ediyor.''
Söz konusu dergide kullanılan başka bir fotoğrafın alt yazısı ise ''Bir kişi köprü üzerindeki bir askeri yumrukluyor'' şeklinde.
STERN DERGİSİNDE 15 TEMMUZ GECESİ
Stern dergisi, Der Spiegel dergisinden sonra Almanya’da en çok okunan ikinci dergidir. Haziran 2017’ye kadar online versiyonunda darbe girişimiyle ilgili yayınlanmış haber sayısı ise 230’dur. Stern dergisi 15 Temmuz darbe gecesine ilişkin ilk haberini “Ordu yönetimi tümüyle ele geçirdiğini iddia etti“ başlığıyla verip spotunu da “ Türkiye’de bilgilere göre ordu bir askeri darbe gerçekleştirmek üzere. Köprüler kapatılıyor. Devlet televizyonu işgal ediliyor. Ordu, hükümeti ele geçirdiğini iddia ediyor“ şeklinde yayınladı. Dergi, Doğan Haber Ajansı’nın köprü üzerindeki askerlerin fotoğrafını haberin intro resmi için kullandı. Haberin siteye giriş saati ise 00:06 olarak gözüküyor. Almanya saatiyle akşam saat 21:00’da meydana gelen kalkışma, Stern dergisinde sıcak gelişme olarak tam 3 saat sonra haberleştirildi.
Diğer bir haberin başlığı ise şu şekildedir: “Erdoğan’a büyük destek- sadece Esad seviniyor“. Haberin spotu ise darbeye karşı dünya liderlerinin tutumunundan bahsederek “ABD, Rusya ve AB Türkiye’deki şiddeti kınıyor ve bu çatışmanın biran önce sona ermesini diliyor. Demokratik yollarla seçilmiş hükümetin arkasında olduklarını dile getiriyorlar. Sadece Esad sevinç çığlıklarını gizleyemiyor“ şeklinde yayınlandı.
Derginin internet sitesinde yayınlanan başka bir haber “Sultan Erdoğan intikam savaşına başladı“ başlığıyla verildi. Darbe sabahında başlatılan gözaltılara atıfta bulunan haberin spotu ise “ Başarısız darbeden sonra Cumhurbaşkanı Erdoğan acımasızca asker ve savcılara savaş açtı. Cumhurbaşkanı hatta idam cezasının geri getirilmesinden bahsediyor. İntikama susamış gibi“ şeklinde verildi.
Başlıkta kullanılan “Sultan“ kelimesi Alman medyasındaki olaya bakışı yansıtması açısından dikkat çekicidir.
Stern dergisinde yayınlanan bir diğer haber ise, hükümetin uyguladığı gözaltı operasyonlara dikkat çekerek ''Türkiye üzerinde temizlik dalgası'' başlığıyla manşetten verildi. Haberin spotu ise şu şekildedir: ''7500 kişiden fazla kişi tutuklandı, 3000 açığa alındı ve 9000 memur ihraç edildi. Başarısız darbe Erdoğan’ın işine yaradı. Türkiye üzerinden büyük bir temizlik dalgası geçiyor.''
FRANKFURTER ALLGEMEİNE ZEİTUNG’DA (FAZ) DARBE GECESİ
Liberal tandanslı Frankfurter Allgemeine Zeitung (FAZ) Haizran 2017’ye kadar darbe girişimiyle ilgili gazetenin online versiyonunda toplam 559 haber yayınladı. Frankfurter Allgemeine Zeitung (FAZ) gazetesi, darbenin Erdoğan hükümeti tarafından kurmaca olduğuna dair şüphe uyandıran haberler yaparak, okuyucusunda darbe girişiminin kontrollü darbe olduğu algısını yaratmayı hedefledi. Bu algıyı güçlendirmek için söz konusu haberin başlığını “Darbe kurmaca mıydı?“ şeklinde yayınladı. Haberin spotu ise şu şekildedir: “Darbenin başarısız olmasının ardından herkesin aklına tek bir soru geliyor. Bu darbe kurmaca mıydı?“
Bir diğer haberin başlığı ise “Darbenin başarısız olmasının nedenleri“ spotu ise şu şekildedir: “Türkiye tarihi başarılı darbe girişimi bakımından çok zengin. Askerler bu sefer çok fazla hata yaptı, bu hatalar sonucunda sadece başarısız olabilirlerdi ki öyle de oldular.“
Öte yandan dikkat çekici nitelikte olan başka bir haberin başlığı ise “İntikam saati“, spotu ise “Sürü, İstanbul sokaklarında gezdi dolandı ve darbecileri darp etti ve aşağıladı. Bu saatten sonra Erdoğan sevmediği kim varsa fişini çekebilir. İşlemine savcılardan başladı bile“ cümleleriyle yayınlandı. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın halkı sokağa davet etmesinin ardından, cuntacı askerlere karşı koyan halkı „sürü“ olarak nitelendiren gazete, halkın darbeci askerleri haksız yere darp ettiği algısını yarattı. Bu algıyı güçlendirmek için haberin intro resminde, köprü üzerinde askerlere saldıran halkın görseli kullanıldı.
FAZ gazetesinde darbe girişimine ilişkin „İntikam saati“ başlığıyla yayınlanan haber.
SÜDDEUTSCHE ZEİTUNG GAZETESİNDE DARBE GECESİ
İncelenen gazete ve dergilerden sadece Süddeutsche Zeitung (SZ) darbe girişimi gecesinde şehitlerden bahsederek bir haberin başlığında “Türk Hükümeti darbeyi başarısız gördü- 256 ölü“ spotunda ise “Türkiye’de gerçekleştirilen kanlı darbe Türkiye Hükümeti tarafından başarısız ilan edildi“ şeklinde yayınladı.
Buna rağmen SZ gazetesi, darbe girişiminin Cumhurbaşkanı Erdoğan için büyük bir fırsat olduğunu okuyucusuna aktararak, yayınlamış olduğu bir haberin başlığını “Darbenin bastırılmasından sonra Erdoğan hükümeti büyük bir temizliğe girişti. İşe yargıçlarla başlandı“ şeklinde verdi.
Avrupa basını tarafından darbe girişiminin ardından yalnız bırakılan Türkiye algısı zaman zaman Cumhurbaşkanı Erdoğan ve diğer siyasiler tarafından defalarca dile getirildi. İncelenen dört Alman basın organının yayınlamış olduğu haber başlıkları ve spotlarından yola çıkarak, böyle bir algının yanlış olmadığı sonucuna varmak mümkündür. Özellikle Der Spiegel dergisinin cuntacı askerleri suçsuz ve madur göstermek adına seçmiş olduğu fotoğraflar değerlendirildiğinde, söz konusu derginin cuntacı askerler üzerinden büyük bir algı oluşturmayı hedeflediğini düşünmek mümkündür.
Öte yandan Frankfurter Allgemeine Zeitung’un darbe girişiminin başarısız olma nedenlerini araştıran haberler yayınlaması, söz konusu gazetenin bu tür haberlerle neyi amaçladığı, örneğin dabenin başarısız olmasından mı yakındığı, yoksa başarılı bir darbe için adeta yol gösterici olmayı mı istediği konusunda şüphe uyandırmıştır.
Bu haberi hazırladığımız sırada Alman Devlet kanalı ARD’de yayınlanan „Die Nacht, in der die Panzer rollten - Erdogan und der gescheiterte Putsch“ ( Tankların yürütüldüğü gece- Erdoğan ve başarısız darbe girişimi) adlı dokumentasyonunda kalkışma açıkca darbe olarak nitelendirildi ve arkasında FETÖ’nün olduğuna dair iddialar gündeme getirildi.
