Öncelikle şunu belirterek başlayayım: Bence ayetle sabit hiçbir şey özde tarihsel değildir; ancak kısas ile ilgili ayetlerde olduğu gibi, bugün yaşadığımız toplumda uygulanmıyor olduğu için geçmişte kalmış yani tarihselleşmiş hükümler vardır. Yazının başlığında idam kelimesi yerine kısas kelimesini kullanmamın sebebi ise iki ceza arasında fark görmem, açıklayacağım.
Kısas, kelime anlamı olarak 'mutlak eşitlik, bir şeyin iki tarafının birbirine denk olması; işlenen fiile ona denk bir fiille mukabele edilmesi' demektir, terim olaraksa 'işlenen suçla verilen ceza arasındaki denkliği' ifade eder.
Diyanet İşleri Başkanlığının mealinde Bakara suresi 178. ayetin başı "Ey inanıp güvenenler, öldürülenler hakkında kısas size gerekli kılındı." şeklindedir. Ayetin devamında kısas cezasının uygulanmasında hür-esir vb statü farkı gözetilmemesi gerektiği anlatılır ve öldürülenin yakınının, katili bir bedel karşılığında affedebileceğinden söz edilir. Buradan kısasın dönüşü olmayan bir ceza olmadığını ve katilin ancak öldürülenin bir yakını tarafından affedilebileceğini anlarız. 179. ayette ise "Kısasta sizin için hayat vardır, ey akıl sahipleri, umulur ki sakınırsınız." denir.
Kısas cezası Tevrat'ta da yeri olan bir cezadır (Yasanın Tekrarı 19:21, Mısır'dan Çıkış 21:23-25). Maide suresi 45. ayet, yahudilikte kısas cezasının olduğunu tasdik eder. Bu ayetlerden yahudilikte, yaralamalar için de kısas cezası bulunduğunu öğreniriz. Kur'an'da ise kısas cezası hayırlısıyla nesh edilmiş (yani yerine daha iyisi getirilmiş) ve yalnızca kasıtla öldürme durumunda uygulanan bir ceza olarak yazılmıştır (Bakara 2/178). Burası önemli; savaş vb bir durumda değil, hatayla ölüme sebebiyet verme durumunda değil, bunlar dışında kalan kasıtlı olarak öldürme durumlarında verilen bir ceza kısas.
Yazının başında idam ile kısas arasında fark görüyorum dediğim nokta da bu. İdam, farklı suçlar için de işletilebilen bir ceza çünkü. Yakın tarihimizde bile idam cezasının acı örnekleri var. Üzerine yapılan uzun tartışmalardan sonra, çoğu kişinin hatırlayacağı kadar yakın bir tarihte, 1984 yılında kaldırıldı idam cezası. Yeniden gelmesini istemenin anlamı da yok çünkü tecrübe edilmiş, faydası görülmemiş ki kaldırılmış. Aynı yolları tekrar yürümeye gerek yok. Şu da bir gerçek: Günümüzde farklı bir ceza hukuku sistemi uygulanıyor ve bu sisteme göre düşününce de 'kısas cezası' tarihsel kalıyor çünkü o da çeşitli İslam toplumlarında yüzlerce yıl uygulanmış ve muhtemelen insan kusuru sebebiyle ortaya pek çok uygulama güçlüğü çıkmış. Mesela bugün olsa akla ilk gelen, "ya biri tüm delilleri suçsuz birinin üzerine yıkacak şekilde birini öldürürse, suçsuz kişiyi kısasla cezalandırmış olmak riski çok büyük" şeklinde ya da "o, onu öldürdü, kısas edildi, yakınları intikam için birini daha öldürdü, e olay kan davasına mı dönecek, hangi çağdayız" şeklinde. Daha başka çekinceler de sayılabilir elbette ama bunların hiçbiri "Kısasta sizin için hayat vardır, ey akıl sahipleri, umulur ki sakınırsınız. (Bakara 2/179)" ayetinin hikmetini özde ortadan kaldırmıyor. Ayeti doğru anlamak değil, doğru uygulamak zor çünkü. "Kısasta hayat vardır" ifadesinin anlamı zaten çok açık, bir katilin, haksız yere can almasına karşılık canıyla cezalandırılmasının caydırıcı olacağını, başka canların katledilmesi riskinin azalacağını anlatıyor.
Bugün hepimiz biliyoruz ki sokak ortasında, onlarca kişinin gözü önünde öldürülenler, çocuklarının gözü önünde öldürülen kadınlar, hiçbir günahı olmayacak yaşta üzerlerine mermi yağdırılan, dere yatağına atılan çocuklar, televizyon programlarında izlediğimiz birer kurgudan ibaret değil. Düne kadar aynı yeryüzünde, aynı havayı soluyorlardı bizlerle. Bir cani çıktı ve onları hayattan vahşice kopardı. En azından, tüm suçun açık bir şekilde ortada olduğu, katilin kim olduğunun belli olduğu böyle durumlarda, devlet tarafından kısas cezası uygulansa insanlığın ölmediğinin bir göstergesi olmaz mı?
