Türkiye'de 2012'de yayınlanan 6331 sayılı yeni İş sağlığı ve güvenliği kanunuyla büyük ya da küçük fark etmeden bütün iş yerlerinde İş sağlığı ve güvenliği uzmanı bulundurmak zorunlu. Bu nedenle bu alanda ciddi istihdam sıkıntısı var. Peki, İş sağlığı ve güvenliği uzmanlığı nedir? İş sağlığı ve güvenliği uzmanı olmak için nasıl bir yol izlenmeli?
İş sağlığı ve güvenliği uzmanlığı geleceğin mesleklerinden biri. Özellikle Türkiye'de 2012'de yayınlanan 6331 sayılı yeni iş sağlığı ve güvenliği kanunuyla büyük ya da küçük fark etmeden bütün iş yerlerinde iş sağlğı ve güvenliği uzmanı bulundurmak zorunlu hale geldi. Türkiye'de şu an ciddi istihdam sıkıntısının yaşandığı bu alanı ve geleceğin önemli mesleklerinden biri olarak kabul edilen İş sağlığı ve güvenliği uzmanlığını, Okan Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Müdürü Prof. Dr. Savaş Ayberk ile konuştuk.
Türkiye'nin parlayan mesleği: İş Güvenliği Uzmanlığı
İş sağlığı ve güvenliği uzmanlığının giderek öneminin anlaşıldığını söyleyen Ayberk, İş sağlığı ve güvenliği uzmanlığını şu sözlerle anlatıyor:
"İş sağlığı ve güvenliği uzmanlarının doğrudan görevi; çalışanları korumak. İnsanlar belli bir kazanç elde etmek için bir işe girip çalışırlar, fakat iş alanında başlarına gelme ihtimali olan riskleri genelde bilmezler. Dolayısıyla iş sağlığı ve güvenliği uzmanları iş yerlerinde görev alan personelleri koruma amacı taşır. Bu nedenle iş sağlığı ve güvenliği bir sanattır. Bir iş yerini kuran kişi orada çalışan insanların iş güvenliğini sağlayacak şekilde sistemler kurmalı. İş güvenliğinde en büyük sorumluluk işverene düşer. Fakat işveren kadar çalışanın da sorumluluğu vardır. Örneğin; çalışan da inşaat alanında baret takması gibi…"
İş güvenliği denetçilerinin yerini uzmanlar alacak
2012'de çıkan 6331 sayılı kanunun tüm çağdaş dünyanın uyguladığı kurallarla oluşturulduğunu belirten Ayberk, yeni kanunun içeriğini şu sözlerle değerlendiriyor:
"İyi bir kanun fakat uygulama da yine bazı aksaklıkları var. Bu kanunda "İş sağlığı ve güvenliği uzmanlığı" diye de yeni bir meslek var. Bu kanundan önce bu işi Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın denetçileri yapıyordu. Artık bu işi denetçiler değil, uzmanlar yapacak. İş sağlığı ve güvenliği uzmanlığı yapmak isteyenler için yeni kanunda birçok kriter var. Bu mesleği yapmak isteyen kişiler A, B ve C olmak üzere iş sağlığı ve güvenliği uzmanlığı adlı belge alması gerekiyor. Bu belgeleri almak için Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı'nın açtığı sınavlara girmek de şart. Yeni kanunda iş yerleri az tehlikeli, tehlikeli ve çok tehlikeli olarak ayrılmış durumda."
Prof. Dr. Savaş Ayberk, Türkiye’de iş sağlığı ve güvenliğinin yeni bir alan olduğunu, bu yüzden piyasada yeterli iş sağlığı ve güvenliği uzmanının bulunmadığını ifade etti.
İş sağlığı ve güvenliği uzmanı olmanın şartları neler?
İş sağlığı ve güvenliği alanında üniversitelerde eğitimler veriliyor. Üniversitelerde 2 yılık ve 4 yıllık önlisans ve lisans programları var. Bu alanda bir de yüksek lisans programları var. Yeni kanuna göre iki yıllık olan iş sağlığı ve güvenliği bölümünde mezun olanlar doğrudan 'İş sağlığı ve güvenliği uzmanı' olamıyor. Çünkü artık bu mesleği yapmak için; 4 yıllık lisans mezunu olma şartı getirildi. Resmi olarak 'İş sağlığı ve güvenliği uzmanı' olabilmek için Çalışma Bakanlığı'nın açtığı sınavlara girip, başarılı sağlanmalı. Sadece belli alanlardan mezun olanlar bu mesleği yapabilecek. Yeni kanunda sadece bu alanlardan mezun olanlar öğrenciler iş sağlığı ve güvenliği uzmanı olabilecek: Mühendislik Fakülteleri, Teknik-Eğitim Fakülteleri, Teknoloji Fakülteleri ve Fen Bilimleri Fakültelerinin Fizik-Kimya- Biyoloji bölüm mezunları.
Özel eğitim kurslarında sadece C sertifikası veriliyor
Bu alanlardan mezun olanlar 4 yıllık bir lisans programını bitirseler dahi uzmanlık sertifikası almaları şart. Bu sertifika sadece Çalışma Bakanlığı tarafından veriliyor. Piyasada yaşanan eleman sıkıntısı nedeniyle iş sağlığı ve güvenliği uzmanlığı sertifikası veren eğitim kursları da var. Fakat bu kurslarda da sadece C türü sertifika verilebiliyor. Bu kurslarda verilen eğitimler yaklaşık 45 gün sürüyor. Bu eğitim süresi içinde hem teori hem de pratik dersler anlatılıyor. Bu eğitim süresinin tamamlayan kişiler, daha sonra Bakanlık'ın açtığı sınavlara girmeye hak kazanıyor. Eskiden Bakanlık'ın yaptığı bu sınavları şimdi ÖSYM yapıyor. Bakanlık sınavına girmek için bir katılım belgesi, bir staj belgesi ve 4 yıllık lisans mezuniyet belgelerinin olması şart. Bu belgeleri tamamlayanlar sınava girme hakkını elde edebiliyor.
Türkiye'de yeterli "İş sağlığı ve güvenliği uzmanı" yok
En tehlikeli iş sektörleri (Maden-Taş ve İnşaat) olarak adlandırılıyor. Bu alanlarda çalışanların A sertifikasına sahip uzman olması gerektiğini belirten Ayberk, şunları ifade ediyor:
"Türkiye’de iş sağlığı ve güvenliği yeni bir alan. Bu yüzden piyasada yeterli uzman yok. B sertifikası alan uzmanlar çok tehlikeli iş alanlarında ya da C sertifikalı alan uzmanlar tehlikeli iş alanlarında çalışabiliyor. Tabi bu değişiklik yasanın sınırları çevresinde belirlenmiş durumda."
İş sağlığı ve güvenliği Türkiye'de gecikmiş bir alan
İş sağlığı ve güvenliği uzmanlığında uygulamanın çok önemli olduğunu hatırlatan Ayberk şunları söylüyor:
"Bu meslekte deneyim çok önemli. Türkiye’de iş sağlığı ve güvenliği meslek alanı olarak gecikmiş bir alan. Türkiye’de bu alanın daha önce doldurulması gerekirdi. Yeni kanunla işveren çok ağır sorumluluklar getirildi. Artık işverenler bütün önlemleri alsalar; dahi oluşan herhangi bir iş kazasından işveren sorumlu olacak."
İş sağlığı ve güvenliği uzmanları bireysel çalışamaz
İş sağlığı ve güvenliği uzmanlarının çalışma alanlarını ve şartlarını Ayberk şu sözlerle anlatıyor:
"İş sağlığı ve güvenliği uzmanları bireysel olarak çalışmıyor. İş yerleri için Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlık'ı tarafından çıkartılan yönetmeliklerle OSGB (Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimleri) oluşturuldu. Bu yönetmelikle Bakanlık, iş sağlığı ve güvenliği uzmanlarını disipline etmek için şirketleşmeye zorladı. OSGB'ler İş sağlığı ve güvenliği uzmanlarının çalıştığı şirketlerdir.
Bu şirketlerde hem sağlık ve güvenlik işleri yapılır. İş yerleri bu şirketlerle anlaşmalar sağlar ve anlaşma sağladıktan sonra uzmanlar belli aralıklarla iş yerlerinde denetim yapar. İş sağlığı ve güvenliği uzmanları, gördükleri aksaklıkları işverene bildirir. Bu şirketler dışında büyük şirketler kendi iş sağlığı ve güvenliği birimleri oluşturarak bu birimlerde iş sağlığı ve güvenliği uzmanları çalıştırırlar. 50’den az işçisi olan KOBİ tarzı iş yerlerinde doğrudan doğruya bir İş sağlığı ve güvenliği uzmanı çalışmayabilir fakat yine de bu tarz küçük işetmeler OSGB şirketlerinde danışmanlık hizmeti almak zorundalar. C sertifikasına sahip uzmanlarının çalışabileceği işletmeler çok olduğu için bu sertifikaya sahip uzmanlar çok rahat iş bulabiliyorlar."
