Türk hat sanatının kurucusu Şeyh Hamdullah’a ait 16’ıncı yüzyıla ait el yazması Kur’an-ı Kerim Fransa’da açık artırmaya çıktı. Eserin tanıtım fotoğraflarında yer alan bir ayrıntı ise Türkiye’den yurt dışına kaçırıldığının belgesi niteliğinde. Kur’an’ın son sayfasında Şeyh Hamdullah’a ait olduğu 19. yüzyılda bir grup önde gelen Osmanlı hattatı ve hat sanatı uzmanının mührüyle belgeleniyor. KARAR’a konuşan uzmanlar Kültür Bakanlığı’na eserin incelenerek evine geri getirilmesi çağrısında bulundu.
SALİHA SULTAN
Türk hat sanatının kurucusu, ‘Hattın Kıblesi’ Şeyh Hamdullah’ın 16’ıncı yüzyıla ait el yazması Kur’an-ı Kerim Fransa’nın Lyon şehrinde açık artırmaya çıktı. De Baecque et Associés Müzayede Evi tarafından satışa sunulan el yazmasının tanıtım fotoğraflarında yer alan bir ayrıntı ise eserin Türkiye’den yurt dışına kaçırıldığının belgesi niteliğinde. 30-40 bin Euro açılış fiyatıyla satışa sunulan Kur’an’ın Şeyh Hamdullah’a ait olduğu, tanıtım fotoğraflarında görüldüğü üzere 19. yüzyılın sonlarında bir grup önde gelen Osmanlı hattatı ve hat sanatı uzmanının mührüyle belgeleniyor. El yazmasının sonunda yer alan sefer 1307 (1889) tarihli metni içeren tezhipli kartuşta, dönemin önde gelen hattat ve hat otoriteleri Seyyid Ahmed Arif, Sami Efendi, Yahya Hilmi Efendi, Seyyid Ahmet Hilmi, Hasan Rıza Efendi ve Abdullah Muhsinzade’nin imzası yer alıyor.
‘PAHA BİÇİLEMEZ’
Türk hattatların hat üslubunu belirleyen Şeyh Hamdullah’a ait el yazması Kur’an’ın Fransa’da satışa çıktığını Hollanda’da yaşayan tarihçi Dr. Mehmet Tütüncü bildirdi. Türkiye’nin yurt dışına kaçırılan kültür mirası açısından büyük önem arz eden eserle ilgili bilgi almak için telefonda görüştüğüm Dr. Tütüncü, öncelikle eserin Şeyh Hamdullah’a ait olmasının taşıdığı değerin yanı sıra üzerinde bulunan dönemin önde gelen isimlerine ait mühürler ile de paha biçilemez olduğunu vurguladı.
‘6 KİŞİNİN BÖYLE BİR BİLİRKİŞİ RAPORU HAZIRLAMASI DAHA ÖNCE GÖRÜLMEMİŞ BİR ŞEY’
Tütüncü, eserin hangi yolla yurt dışına çıktığının bilinmediğini, Türkiye’nin eserden haberdar olup olmadığı konusunda da bir bilgiye ulaşamadığını söyleyerek, şu görüşlerini aktardı: “1889 yılında eserin Şeyh Hamdullah’a ait olduğunu belgeleyen imzalar çok önemli isimler. Bu incelemeyi neden yaptılar bilmiyoruz. Belki saray için yapılmış bir incelemedir. Demek ki o dönem bir şüphe oluşmuş ve bu altı büyük isme danışılmış. Bu altı isim arasında özellikle yaşadıkları dönemin en büyük nesih ustaları olan Yahya Hilmi Efendi ve Hasan Rıza Efendi, Hamdullah’ın üslubunu ve elini bilen otorite isimler. Altı büyük ismin böyle bir bilirkişi raporu düzenlemesi daha önce görülmemiş bir şey.” Dr. Tütüncü, eserin sonunda yer alan Arapça notta eserin 1889 tarihinde incelendiğinin yazılı olduğunu ve Şeyh Hamdullah’a ait olduğunun altı önemli mühür ile tasdiklendiğinin görüldüğünü ifade etti.
‘FRANSA’YA NASIL GİTTİ BİLMİYORUZ’
Eserin Türkiye’ye ait olduğunun söz konusu mühürler ile kesinleştiğine işaret eden Dr. Tütüncü, “Bilirkişi raporundan da görüldüğü üzere bizim eserimiz olduğu belli. Türkiye’den nasıl kaçırılmış, Fransa’ya nasıl gitmiş, bu müzayedeye hangi yolla çıkıyor bilmiyoruz. Müzayede fotoğraflarında eserin bütün fotoğrafları da yer almıyor. Kültür Bakanlığı bu konuda hemen harekete geçmeli ve eseri yerinde inceleyerek, gerekli girişimleri başlatarak evine geri getirmeli.”
10 HAZİRAN’DA SATILACAK
De Baecque et Associés Müzayede Evi tarafından ‘Mobilya ve Sanat Objeleri’ başlıklı müzayedede 27 lot numarasıyla açık artırmaya çıkarılan Şeyh Hamdullah’a ait el yazması Kur’an-ı Kerim’in satışı 10 Haziran Pazartesi günü saat 14.00’da gerçekleşecek.
‘KÜLTÜR BAKANLIĞI EVE DÖNMESİ İÇİN HAREKETE GEÇMELİ’
Fransa’da satışa çıkan eserle ilgili İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Türk İslam Sanatları Tarihi Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Süleyman Berk ile de konuştum. Kendisi de usta bir hattat olan ve hat sanatı üzerine araştırmaları ile de tanınan Prof. Dr. Berk, Şeyh Hamdullah’a ait bu el yazmasından haberdar olmadıklarını belirtti. Değerlendirmesini almak için eserin görsellerini ilettiğim Berk, yaptığı inceleme sonrası Şeyh Hamdullah’a ait olduğunun görüldüğünü vurgulayarak, şu görüşlerini aktardı: “Osmanlı Hat üslubunun kurucusu ve Aklâm-ı Sitte’ye Osmanlı üslubu kazandıran Hattat Şeyh Hamdullah Efendi’nin önemli bir eseridir. Ayrıca Osmanlı son dönem hattatlarından altı önemli ismin tasdikinin bulunması mushafın önemini artırmaktadır. Mushafın, Osmanlı hat üslubunun kurucusu Şeyh Hamdullah’a ait olması dolayısıyla Kültür Bakanlığı eserin ait olduğu topraklara dönmesi için harekete geçmelidir.”
Süleyman Berk
FRANSA’DAKİ UZMAN İSİM ESERİ KARAR İÇİN YERİNDE İNCELEDİ: ‘SAHİPLİK KAYDI YOK’
Dr. Tütüncü ile yaptığımız görüşmenin ardından Fransa’da yürüten Kur’an el yazmaları uzmanı Eleonore Cellard Lyon şehrinde bulunan De Baecque et Associés Müzayede Evi’ne giderek Şeyh Hamdullah’a ait Kur’an-ı Kerim’i KARAR için yerinde inceledi ve fotoğrafladı. Kur’an-ı Kerim’in arkasında her hangi bir sahip kaydı veya herhangi bir koleksiyona ait olduğuna dair mühür bulunmadığını tespit eden Cellard, hangi yolla açık artırmaya koyulduğunun ve kimden geldiğine dair bir bilginin de yer almadığını aktardı. Cellard, eski yazı ve el yazması kitapların fiziksel yönlerinin incelenmesini içeren Arap paleografisi ve kodikoloji alanlarındaki uzmanlığıyla tanınıyor. Kur’an el yazmalarının ve bunların tarihsel bağlamlarının anlaşılmasına katkıda bulunduğu Collège de France’daki çalışmalarıyla kayda değer bir tanınırlık kazananan Cellard’ın araştırmaları genellikle İslami el yazmalarının kökenleri ve tarihleri hakkında fikir edinmek için bu eserlerin yazılarını, süslemelerini ve malzemelerini analiz etmeyi içeriyor.
Eleonore Cellard
İŞTE O ALTIN DEĞERİNDE ALTI İMZA
16. yüzyılın başlarından kalma muhteşem Kur’an, 19. yüzyılın sonlarında bir grup önde gelen Osmanlı hattatı ve hat sanatı uzmanı tarafından ünlü hattat Şeyh Hamdullah’a (ö. 1520) atfediliyor. El yazmasının sonunda, Safar 1307 (1889) tarihli metni içeren tezhipli kartuş, bu uzman grubunun bu Kur’an’ı incelediğini ve bunun ‘İbn el-Şeyh’ lakaplı usta hattat Şeyh Hamdullah’ın eseri olduğunu belgeliyor. Bu hattat heyetinin her üyesi, bu görüşü teyit etmek amacıyla, ışıklı kartuşun altına kendi imzasını ve şahsi mührünü koymuştur. Bu kartuşta görünen imzalar ve mühürler sağdan sola şu şekildedir:
1. SEYYİD AHMED ARİF
Bakkal olarak da bilinen hattatın imzasının ve mührünün üzerinde ‘Filibevi’ ibaresi yer alıyor. 1286/1830 yılında Hacı Arif Efendi olarak da anılan Filibe’de (Plovdiv) doğmuş, hattatlık diplomasını Hafız İsmail Efendi’den almış ve İstanbul’a giderek bir bakkal dükkânı açmıştır. İstanbul’da ünlü hattat Şevki Efendi ile tanıştı ve Şevki Efendi, yeteneğini fark ederek onu öğrenci olarak kabul etti. Nuruosmaniye Camii’nde hat öğretmeni olmak için açılan yarışmayı kazandıktan sonra bakkalını kapattı.
2. SAMİ EFENDİ
1838 yılında İstanbul’da doğmuş, birçok yazı stilinde ustalaşmış ve zamanının önde gelen hattatlarından biri olarak tanınmıştır. Özellikle celi denilen sülüs üslubundaki besteleriyle meşhur olmuştur. Eserleri Cihangir ve Altunizade Camileri, Yeni Cami Çeşmesi, Nallı Camisi, Kapalıçarşi Kapısı gibi İstanbul’daki pek çok camiyi ve kamu yapısını süslüyor. Öğrencileri arasında Rıza Efendi gibi birçok ünlü hattat da vardı.
3. YAHYA HİLMİ EFENDİ
1833 yılında İstanbul’da doğmuş, Ahmet Hazım, Mehmed Haşim Efendi ve Halil Zühdi Efendi’den ders almış ve devrinin en büyük Nesih hattatlarından biri olmuştur. Kur’an-ı Kerim’e mührünü bastığında, Harbiye Nezareti’nin üçüncü bölümünde mümeyyiz (müfettiş) olarak görev yapıyordu.
4. SEYYİD AHMED HİLMİ
Aslen Giritli olup, çok küçük yaşlarda ailesiyle birlikte İstanbul’a taşınmış ve ünlü hattatlar Şefik Bey ve Mustafa İzzet Efendi’nin yanında eğitim görmüştür. Kur’an’a mührürü bastığı dönemde Yetimler ve Dullar Meclisi üyesiydi.
5. HASAN RIZA EFENDİ
Üsküdar’da doğan Hasan Rıza Efendi, Yahya Hilmi’nin öğrencisi olmuş ve kendisinden önceki üstadı gibi son Osmanlı döneminin en meşhur hattatlarından biri olmuştur. Şefik Bey, Mustafa İzzet Efendi ve Sami Efendi gibi dönemin büyük ustalarıyla çalıştı. Muzika-i Hümâyun’da imamlık yaptı ve ardından kaligrafi profesörü oldu. Kur’an’a mührünü bu görevi sırasında bastı.
6. ABDULLAH MUHSİNZADE
Osmanlı devlet adamı Damad Mahmud Paşa’nın torunu ve ahırların müdürü Mehmed Bey’in oğludur. 1832 yılında Kuruçeşme’de doğdu. Çeşitli bakanlıklarda görev yaptı ve 1877 yılında ünlü hattat Şevki Efendi’nin yerine askeri kalem yetiştiren okulda hat öğretmeni olarak görev yaptı. Sultan II. Abdülhamid tarafından ‘Reisü’l-Hattatin’ (Baş Hattat) unvanına layık görüldü. Kur’an’a mührünü bu unvanla bastı.
