Küratör, bir serginin ya da sanat galerisinin her şeyinden sorumlu yapımcıdır. Gözetmen, koruyucu, işletici anlamlarında kullanılır. Günümüzde ise bir müzenin, galerinin, kütüphanenin yönetimini üstlenen kişilere verilen isimdir.
Bir müze, galeri, arşiv veya kütüphane koleksiyonunun yöneticisine 'küratör' denir. Çağdaş sanat bağlamında küratör, sergi düzenleyicisi anlamında kullanılır. Bu anlamda küratörler, bir koleksiyonu arzuladıkları bir etkiyi yaratmak amacıyla düzenler.
KÜRATÖR NE DEMEK?
Serbest küratörler (freelance curator), herhangi bir galeri veya müze adına çalışmayan, çağdaş sanatta nispeten yeni ortaya çıkmış kişilerdir. İsviçreli Harald Szeemann bu tür küratörlere verilebilecek örneklerdendir.
Günümüzde, sanat kurumları, karşılarına çıkan finansal konulardan teknolojiyle ilgili uygulamalara kadar birçok sorun karşısında küratörlerin rolünü tekrar gözden geçirmek durumunda kalmışlardır. Bunun sonuçlarından birisi ABD ve İngiltere gibi ülkelerdeki üniversitelerde verilen küratörlük uygulamaları dersleridir.
Bağımsız küratörler kendi özel yöntemleriyle sergiler oluşturmaları için veya ortak çalışma amacıyla galeri ve müzelerce davet edilebilmektedirler.
BİR KURUMA BAĞLI ÇALIŞAN KÜRATÖRLER
Bu prensibe bağlı çalışan küratörler, kurum ile toplum arasındaki köprüleri inşa eden kişilerdir. Kurumun koleksiyonu hakkında uzmanlaşmışlardır. Bu küratörler, eserleri değerlendirme üzerinde vakit ve enerji harcamaktadırlar. Koleksiyonların geliştirilmesi, takibi ve sunumları ile ilgili önemli noktaların sorumluluğunu taşımaktadırlar.
DIŞARIDAN DESTEK VEREN KÜRATÖRLER
Kurumda sınırlı bir süre ile çalışmalarını sürdürürler. Kurum için de küratör için de en tatmin edici çalışma şekli olarak kabul görmez. Çünkü sınırlı bir süre için oradadırlar ve her şey geçicidir.
BAĞIMSIZ KÜRATÖRLER
Sanat yönetimi alanında en çok hacme sahip olan küratörler, bağımsız çalışanlardır. Kariyer edinme isteminin baskısıyla, kurumlara bağlı çalışan küratörlerden daha özgür, cesur ve sansasyonel işler ortaya çıkarırlar.
Kuruma bağlı çalışanların, kurum kimliğine ters düşecek herhangi bir oluşuma soğuk bakması söz konusu olabilir iken, bağımsız çalışan bir küratörün aynı noktada duruşu daha bağımsız olabilir. Bu da bağımsız çalışan küratörlerin üzerindeki ilgiyi ve beklentiyi oldukça arttırır.
KÜRATÖR OLMANIN ŞARTLARI
Bir ressamın malzemesi boya olduğu gibi küratörün malzemesi de sanat eserleri olarak kabul edilebilir. Sanatçı ve izleyici arasındaki köprünün ta kendisi olan küratör sanat dünyasında aktif olarak rol alan bir tasarımcı olarak görülebilir.
Küratörün hedefi düzenlediği sergilerde insanları düşündürmenin yanı sıra, insanları heyecanlandırma ve bazen de interaktif uygulamalar ile seyircisini 'oyununa' dahil etmektir. Sergiyi kurarken izleyicinin içinde kaybolmayacağı, aksine bir kitap okur gibi görsel bir deneyime ve keyfine sahip olabileceği bir düzen içerisine sokar.
TÜRKİYE'DE KÜRATÖRLÜK
Türkiye'de küratörlük kavramı, bienaller ile birlikte 1990'lardan itibaren anılmaya başlanmıştı. Bienaller, büyük çaplı, farklı mekanlarda ve küratörlü sanat etkinlikleri yapılmasına sebep olmuştu. 1992 yılında gerçekleşen 3. Uluslararası İstanbul Bienali'nde küratörlük kavramı üzerinde gelişen tartışmalar 'küratörlük mesleği, küratörün sanatçılar üzerindeki egemenliği, küratörlerin yabancı olması ve Türk sanat ortamını ne kadar sağlıklı değerlendirebildiği, küratörlerin seçtiği kavramlar, küratörün sanatçı seçimindeki ölçütlerin belirsizliği' etrafında toplanmıştı.
İlk iki bienalin koordinatörlüğünü üstlenen ve Türkiye'nin sanat yönetimi alanındaki en önemli isimlerinin başında gelen Beral Madra, ikinci bienal sırasında verdiği bir röportajda o dönemde Türkiye’nin yeni tanışmış olduğu küratörlük mesleği ile ilgili şunları söylemiştir:
TÜRKİYE'DE İLK KÜRATÖRLÜ SERGİ 1991'DE
"...bu tür sergilerde her zaman bir sergi yapımcısı gerekir; bu sergi yapımcısı önce serginin kuramını oluşturur. Ayrıca nedenini, amacını ve bunun yazılı olarak belgesini hazırlamak zorundadır. Sergilerin, böyle mekan sergisinin bir nedeni olması gerekir. Bu yapımcı, sergiyi hazırladıktan sonra kendisi sergiyi yapmak istediği sanatçılara başvurur. Onların düşüncelerini alır, bazıları kabul eder, bazıları etmez. Kabul edenlerle yeniden tartışarak serginin oluşmasını sağlar. Serginin her şeyinden sergi yapımcısı sorumludur. Bu işi yapanlara yurt dışında 'curator' deniyor ve bir meslek olarak kabul ediliyor."
Bienaller ile birlikte kavram olarak Türkiye'ye girmiş olan küratörlü sergilerin ilk olarak kabul edilen, ilki 1991 yılında Vasıf Kortun'un düzenlediği 'Anı/Bellek' sergisidir. 90'larda önceki dönemlerdeki sergilerin hayata geçirilmesinde ise sergi sanatçılarını kolektif çalışmaları söz konusudur.
Türkiye'de bazı küratörler şöyle:
* Vasıf Kortun
* Melih Görgün
* Beral Madra
* Deniz Artun
* Lora Sarıaslan
* Ahu Antmen
* Fırat Arapoğlu
* Ebru Yetişkin
