Dört elementle Osmanlı şifası

[Karar]

RÖPORTAJ: ÜRÜN DİRİER

FOTO: ABDULLAH ÜMİT ÖZCAN

Geçen yıl emekli olana kadar 35 yıl boyunca Cerrahpaşa Tıp Fakültesi'nde Tıp Tarihi ve Etiği dersi veren Prof. Ayten Altıntaş, Osmanlı hekimlerinin sağlık ve tedavi sırlarını Karar'a anlattı. Bu yıl 150. yılını kutlaya Türkiye Tıp Akademisi'nin başkanlığını da yapan Prof. Altıntaş, kadim tıp bilgilerinin yeniden hatırlatılması için Osmanlı tıbbı üzerine yazdığı kitaplarla biliniyor.

Prof. Ayten Altıntaş

Osmanlı hekimleri şifa için en çok neye önem verirmiş?

Eski tıp kitaplarının yarıdan fazlası sağlıklı yaşamak üzerinedir. Eski hekimler devadan çok gıdaya önem verirlerdi. Vücudun dengesini sağlamak esastı. İnsan bedeni nemli, kuru, soğuk ve sıcak olmak üzere dört elementten oluşmuştur ve bunların yoğunluğu kişiye mizacını verir. Bu maddelerin belirli oranlardaki karışımına hılt (sıvı) denir. Hıltları kan, safra, sevda ve balgam taşır. Besinlerin sindirilmesiyle karaciğerde safra, dalakta sevda, beyinde balgam toplanır ve kana karışarak tüm bedene dağılır. Osmanlı hekimlerine göre Demevi, Safravi, Balgami ve Sevdavi olmak üzere dört tür insan vardır. Tedavi ve beslenme tavsiyeleri her gruba ayrı olarak belirlenir. Uygulamalar mizaç dengesini kurmak için yapılır. Eğer vücutta bir organ da bir hılt normalden fazla ise azaltmak için, azsa arttırmak için müdahale tercih edilir. Veya fazla olan hılt olması gereken bölgeye yönlendirilir.

MİZACINI BUL SAĞLIĞINI KORU

Hangi hılttan olduğumuzu nasıl anlarız?

Demevi mizaçlı kişilerde kan hakimdir ve yüzleri pembe beyazdır. Bedenleri sıcak, hafif terleme mevcuttur. Uykuları kolay gelir, esner ve gerinirler. Demevi sıcak ve ıslak yapıda olduğu için yoğurt, süt ve peynir gibi soğuk nitelikli gıdalarla bedenini dengelemelidir. Baharat gibi sıcak nitelikli besinlerden uzak durmalıdır. Safravi mizaçlı kişilerin yüzleri sarı-buğday olurken, vücutları sıcak, nabızları hızlıdır. İştahları azdır. Uykusuzdurlar. Mideleri kolay bulanır. Safraviler sıcak ve kuru nitelikte olduğu için sirkeli salatalar, balık, domates, yoğurt gibi soğuk ve nemli gıdalarla beslenmeli. Balgami mizaçlı kişiler beyaz soluk renkte olurlar. Bedenleri soğuk, kasları gevşektir. Nabızları hafif atar. Susamazlar. Çok uyur ve tembel hareket ederler. Gayretsiz ve durgundurlar. Balgami mizaç ise ıslak ve soğuk yapıda olduğundan baharat ve tatlılarla bedenini ısıtarak dengelemesi gerekir. Sevdavi mizaçtakiler ise zayıf bedenli ve kara sarı benizlidirler. Bedenleri zayıftır, ciltleri kara sarıdır. Yüzlerinde parlaklık yoktur. İştahlıdırlar. Uykuları gelmez. Düşünceli ve kederli olurlar, karamsardırlar. Sevdavi mizaçlar, soğuk ve kuru oldukları için soğuk ve kuru yiyeceklerden sakınmalıdırlar. Bal gibi sıcak ve nemli besinler tüketmelidirler. Patlıcan ve mercimek gibi siyah şeylerin tüketiminden kaçınmalıdır. Özetle herkes kendi tabiatının tersi şekilde beslenmelidir. Kuru ve soğuk olanlar ıslak ve sıcak besinlerle, sıcak ve ıslak olanlar soğuk ve kuru gıdalarla gibi...

Osmanlı mutfağı bu kurallara göre mi şekil almış acaba?

Kesinlikle öyle. Mesela Osmanlı mutfağında yağlı yemekler ve et yemekleri, mutlaka dengeleyecek sumak ve nar ekşisi gibi ekşili bir şeylerle servis ediliyordu. Kebapların yanına yoğurt getirilmesi bundandır. Yoğurt ekşi mi diyeceksiniz, evet eskiden ekşiydi, şimdiki gibi tatlı değildi. Balık soğuk tabiatlın olduğu için, ısıtıcı etkisi olan soğan ve roka ile yenirdi ki bu gelenek hala sürüyor.

Eski hekimlerin en kıymet verdiği gıdalar nelerdi acaba?

Et, ekmek, yumurta ve tereyağınıgıda olarak görürlerdi. Geri kalan herşey, sebzeler, meyveler, otlar, kökler deva nitelikliydi ve fazla tüketilmezdi. Ancak en kıymetli gıda ekmek idi. Çocuk sütten kesildikten sonra hayat boyu sadece ekmek yiyerek yaşayabileceğini söyler eski hekimler.

SABAH AKŞAM SALLANACAKSIN

Osmanlı hekimlerinden ilginç tavsiyeler var mı?

Delikanlı çağındaki gençlere tatlı, soğan ve baharat gibi kanı daha da dellendirecek yiyecekler verilmezdi. Eski hekimler rüzgarın ve hava akımlarının şifa gücünü bildikleri için salıncakta sallanmayı tavsiye ederlerdi. Özellikle güneş doğaren ve batarken rüzgar almanın iyileştirici olduğuna inanırlardı. Çok fazla hareket edemeyen yaşlılar için, sallanarak iç organlarında birikmiş kirli kanı atabilmek amacıyla at arabası ya da dalgalı denizde kayıkla seyahat önerirlerdi. Kaynak suyu değil, akarsudan alınmış suyu iyi su olarak görürlerdi.

Diyet konusunda bir tavsiyeleri var mı?

Eski zamanda kilo vermek değil kilo almak için uğraşırmış kızlar. Öylesi daha makbul olduğundan. Kilo almak için tok karnına hamamda oturmak, kilo vermek içizse aç karnna hamamda oturmak tavsiye ediliyor. Şimdiki diyetisyenlerin dediği gibi az az sık sık yemek ise sakıncalı bulunuyor. Çünkü bu bedeni sürekli yorarak yaşlanmasına neden oluyor.

Hıltlara göre beslenme

Sıcak ve Nemli Besinler: (Sevdaviler için)

Yoğurt, tereyağı, taze inek ve koyun sütü

Ananas, kuru ve taze incir, üzüm, hurma, kaysı, kiraz, armut, tatlı elma, siyah kuru üzüm, kavun, acur, turp, havuç, patates, şalgam

Buğday ve fasulye çeşitleri

Karides, tavuk, ciğer, paça, kuzu, hindi, dil

Badem, fıstık, kavun çekirdeği, susam, üzüm pekmezi, susam yağı, acı badem yağı, tahin, inek yağı, kuyruk yağı

Sıcak ve Kuru Besinler: (Balgamiler için)

Eski peynir, patlıcan ve yeşil biber

Mango, ayva, zeytin ve hindistan cevizi

Pancar, soğan, sarımsak, arpacık soğanı

Pancar yaprağı, yarpuz, nane, yeşil soğan, reyhan, tarhun otu, dere otu, çemen otu, ısırgan otu, lahana, tere, maydanoz, rezene, kereviz

Çavdar, nohut ve pirinç

Geyik, ördek, bıldırcın, deve, horoz, deve kuşu, serçe, keklik eti ve kebap

Kaju, acı badem, fıstık, çam fıstığı, kabak çekirdeği, ceviz, fındık

Kekik, üzerlik, yeşil ve siyah çay, hardal, tarçın, biber, zerdeçal, zencefil, kimyon, kakao, safran, vanilya, çörek otu, tuz, kakule

Bal, zeytin yağı, kızartma türleri

Soğuk Ve Kuru Besinler: (Demeviler için)

Muşmula, erik, ekşi nar, ekşi elma, limon, greyfurt, ağaç kavunu, iğde, ahududu, sarıçalı, alıç

Ravent, kişniş

Darı, kuru bakla, pirinç, arpa, mısır, mercimek

İnek eti, keçi eti, böbrek, sakatat

Kenevir, sumak, nişasta ve kahve

Sirke, kanula, mısır ve bitkisel yağlar

Soğuk ve Nemli Besinler: (Safraviler için)

Taze peynir, kaymak, ayran, yoğurt

Salatalık, kabak türleri, domates, karpuz ve balkabağı

Çilek, erik, portakal, tatlı nar, zerdali, şeftali, tatlı limon, mandalina, kivi, nar suyu.

Patates, ıspanak, bamya, mantar, marul, yeşil fasulye, beyaz hindiba ve semizotu, taze bakla ve bezelye.

Balık çeşitleri ve koyun beyni.

Kabak çekirdeği, haşhaş, karpuz çekirdeği ve gülsuyu