Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi 16 Nisan 2017 referandumuyla kabul edilen ve 9 Temmuz 2018 tarihi itibarıyla uygulanmaya başlanan başkanlık tipi yönetim biçimidir. Bu sisteme geçişle beraber TBMM'nin yetkileri kısıtlanmış, cumhurbaşkanının yetkileri artırılarak yürütme organının başı oldu. Yeni sistemle beraber cumhurbaşkanının partili olabilmesini önü açıldı. İşte, Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi hakkında bilgiler...
2007'den yapılan anayasa değişikliğiyle cumhurbaşkanı halk oylamasıyla seçiliyor, yeni sistemle birlikte bakanlar da meclis dışından atanabiliyor. Meclis içinden atanan kişilerin milletvekilliği görevi düşüyor. İktidar daha etkin ve hızlı kararlar alındığını, muhalefet ise ülkenin tek adam yönetimine geçtiğini ve güçler ayrılığının ortadan kalktığını savunuyor.
Değişen sistemle birlikte meclis tarafından çıkarılan yasalar azaldı, kararnamelerin sayısı ise arttı. Cumhurbaşkanı kararnameler yoluyla yasama yetkisini de kullanıyor. 2018-2020 yılları arasında TBMM'de 600 milletvekili bin 493 maddeyi görüşürken Cumhurbaşkanı Erdoğan tek başına 2 bin 229 maddeyi yürürlüğe koydu.
CUMHURBAŞKANLIĞI HÜKÜMET SİSTEMİ NASIL ÇALIŞIYOR?
Demokratik hükümet sistemlerinin en yaygın uygulamaları başkanlık sistemi, yarı başkanlık sistemi ve parlamenter sistem olarak biliniyor.
1923-2018 yılları arasında 'Parlamenter Sistem' ile yönetilen Türkiye, 16 Nisan 2017'de referandumla gerçekleşen Anayasa değişikliğinin ardından 24 Haziran 2018 seçimiyle beraber 'başkanlık sistemi'ne geçiş yaptı.
'Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi' adı verilen yeni başkanlık sistemiyle, başbakanlık makamı kaldırıldı ve cumhurbaşkanı yürütmenin başı oldu. Bakanlar Kurulu ortadan kalktı. Resmi Gazete'de yayınlanan, 74 maddelik 477 sayılı kanun ile bazı kanunlarda değişiklik yapılması hakkında Kanun Hükmünde Kararname (KHK) ile de Bakanlar Kurulu'nun başta genel siyaseti yürütmek, kanun hükmünde kararname çıkarmak, tüzük çıkarmak, kanun tasarısı hazırlamak, bütçe ve kesin hesap kanunlarını hazırlamak ve gerektiğinde olağanüstü hal ve sıkıyönetim ilan etmek gibi yetkileri olmak üzere bütün yetkileri cumhurbaşkanına devredildi.
26 olan bakanlık sayısı 16'ya düşürüldü.
CUMHURBAŞKANLIĞI VE MİLLETVEKİLLİĞİ SEÇİMİ AYNI ANDA YAPILIYOR
Yeni sistemle birlikte Bakanlar artık Meclis dışından seçiliyor. Milletvekili olan isimlerin bakanlık göreviyle birlikte vekillikten istifa etmeleri gerekiyor.
Cumhurbaşkanı sadece yardımcılarını ve bakanları değil, üst kademe kamu yöneticilerini de atayıp, görevlerine son verme yetkisine sahip oldu. Cumhurbaşkanıyla gelip beş yıl sonra görev süresi bitince gidecek olan kadro sayısı yaklaşık 500 üst düzey bürokratı kapsıyor.
Cumhurbaşkanı kararıyla ataması yapılanların görev süresi atandıkları tarihte görevde bulunan Cumhurbaşkanının görev süresini geçemeyecek. Cumhurbaşkanının görevi sona erdiğinde bunların görevi de sona erecek. Bu kişiler, yerlerine atama yapılıncaya kadar görevlerine devam edebilecek. Görev süresi 3 ve 4 yıl olan kadro, pozisyon ve görevlere atananlar, Cumhurbaşkanının görev süresinin sona ermesini beklemeyecek.
Cumhurbaşkanı kararıyla göreve gelenler, atandıkları kadro, pozisyon ve görevlerde 657 Sayılı Kanun'un ve diğer kanunların sözleşmeli personel çalıştırılması hakkındaki hükümlerine bağlı olmaksızın sözleşmeli olarak da çalıştırılabilecek. Bu kişilerin hizmet sözleşmelerini, idare adına imzalayacaklar Cumhurbaşkanınca belirlenecek. Görev süresi sona eren veya görevden alınan üst kademe kamu yöneticisinin görevi ile ilişiği kesilecek ve sözleşmesi feshedilmiş sayılacak.
CUMHURBAŞKANINA BAĞLI 9 KURUL OLUŞTURULDU
Tüm bakanlıkları ilgilendiren konularda faaliyet yürütecek olan doğrudan cumhurbaşkanına bağlı 4 ofis kuruldu. Bu ofisler şöyle: 'Finans Ofisi', 'İnsan Kaynakları Ofisi', 'Dijital Dönüşüm Ofisi', 'Yatırım Ofisi.' Bu birimlerin Türkiye'nin yatırım alanında cazibe merkezi haline getirilmesi için çalışacak.
Yeni sistemde Cumhurbaşkanlığına bağlı 9 kurul da oluşturuldu. 'Yerel Yönetim Politikaları Kurulu', 'Sosyal Politikalar Kurulu', 'Sağlık ve Gıda Politikaları Kurulu', 'Kültür ve Sanat Politikaları Kurulu', 'Hukuk Politikaları Kurulu', 'Güvenlik ve Dış Politikalar Kurulu', 'Ekonomi Politikaları Kurulu', 'Eğitim ve Öğretim Politikaları Kurulu', 'Bilim, Teknoloji ve Yenilik Politikaları Kurulu' adlarıyla oluşturulacak yapılanmaya sivil toplum kuruluşları ile üniversite ve sektör temsilcileri de dahil edildi.
8 YENİ BAŞKANLIK KURULDU
Yeni yapılanmada, cumhurbaşkanına bağlı 8 başkanlık olacak. Bunlar şu isimlerden oluşuyor: Genelkurmay Başkanlığı, Milli İstihbarat Başkanlığı, Savunma Sanayii Başkanlığı, Milli Güvenlik Kurulu, Diyanet İşleri Başkanlığı, Devlet Denetleme Kurulu, İletişim Başkanlığı, Strateji ve Bütçe Başkanlığı.
Böylelikle Milli İstihbarat Teşkilatı'nın (MİT) yeni sistemdeki adı 'Milli İstihbarat Başkanlığı' oldu. Kanunlardaki 'Milli İstihbarat Teşkilatı Müsteşarlığı' ibaresi 'MİT', 'Müsteşar' ibaresi ise 'Başkan' olarak değiştirildi. Savunma Sanayi Müsteşarlığı da başkanlığa dönüştü. Başkanlıkların personeli de cumhurbaşkanlığına bağlandı.
MGK KALDIRILDI
Milli Güvenlik Kurulu (MGK) ve Milli Güvenlik Genel Sekreterliği kanunu yürürlükten kaldırıldı. Yüksek Askeri Şura'nın (YAŞ) kuruluş ve görevleri hakkındaki kanun yürürlükten çıkarıldı. Kararnamede, Genelkurmay Başkanı'nın görev ve yetkisine ait kanun da kaldırıldı.
Kamu Düzeni ve Güvenliği Müsteşarlığına ait her türlü hak ve yükümlülükler İçişleri Bakanlığı'na devredildi. TSK Personel Kanunu'nda yapılan değişikliğe göre subayların bekleme süreleri Cumhurbaşkanı kararıyla uzatılıp kısaltılabiliyor.
Savunma Sanayii Müsteşarı ve müsteşar yardımcılarının kadro unvanı Savunma Sanayii Başkanı ve başkan yardımcısı oldu. Basın Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğünün Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname yürürlükten kaldırıldı.
YÜKSEK YARGIYA ATAMA
Anayasa Mahkemesi üyelerinin üçünü Meclis, diğer 12 üyeyi cumhurbaşkanı belirleyecek. YÖK üyelerini doğrudan Cumhurbaşkanı atarken Yargıtay üyelerinin tümü ve Danıştay üyelerinin dörtte üçü Hakimler ve Savcılar Kurulu (HSK) ve dörtte biri yine cumhurbaşkanı tarafından seçilecek. Adalet Bakanı ve müsteşarının da dahil olduğu 13 üyeli HSK'nın da dört üyesini doğrudan cumhurbaşkanı belirleyecek.
CUMHURBAŞKANINA 'KARARNAME ÇIKARMA' YETKİSİ VERİLDİ
Yürütme yetkisine ilişkin konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarabilecek. Meclis'in aynı konuda kanun çıkarması durumunda, cumhurbaşkanlığı kararnamesi hükümsüz olacak. Temel haklar, kişi hakları ve siyasi haklar cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenlenemeyecek. Ancak 'olağanüstü hallerde' cumhurbaşkanı, olağanüstü halin gerekli kıldığı konularda, sınırlamalara tabi olmaksızın kararname çıkarabilecek. Cumhurbaşkanlığı kararnameleri OHAL KHK'ları işlevi görebilecek. KHK'lar Meclis onayına sunulurken Cumhurbaşkanı meclis onayına sunmaksızın kararname çıkarabilecek.
BÜTÇEYİ CUMHURBAŞKANI HAZILIYOR
Yeni sistemde Meclis'in bütçe hazırlama yetkisi ortadan kalktı. Cumhurbaşkanı bütçeyi meclise sunacak. Kamu idareleri ve kamu iktisadi teşebbüsleri dışındaki kamu tüzel kişilerinin harcamaları yıllık bütçelerle yapılacak. Cumhurbaşkanı bütçe kanun teklifini, mali yılbaşından en az 75 gün önce TBMM'ye sunacak.
OHAL İLAN ETME YETKİSİ CUMHURBAŞKANINA VERİLDİ
Cumhurbaşkanı, milli güvenlik politikalarını belirleyecek, olağanüstü hâl (OHAL) de ilan edebilecek. OHAL süresi, 6 ayı geçemeyecek. Olağanüstü hâl ilanı kararı verildiği gün Resmî Gazetede yayımlanacak ve aynı gün TBMM'nin onayına sunulacak. Meclis, gerekli gördüğü takdirde olağanüstü halin süresini kısaltabilecek, uzatabilecek veya olağanüstü hali kaldırabilecek. OHAL yine Cumhurbaşkanının talebiyle uzatılabilecek. Cumhurbaşkanı, kanunların Anayasaya aykırı oldukları gerekçesi ile Anayasa Mahkemesinde iptal davası açabilecek. Anayasa değişikliği gerektiren kanunların iptali için de referandum kararı alabilecek.
GENSORU SİSTEMİ KALKTI
TBMM, kanun teklifi ve tasarılarını görüşmek ve oylamaktan sorumlu olacak. Artık Bakanlar Kurulu’nu, yani bakanları denetleme yetkisi bulunmuyor. Milletvekillerinin soru önergesi verebilecek ancak Meclis’in gensoru verilemeyecek. TBMM'nin sözlü soru sorma yetkisi kaldırılırken, yazılı soru da sadece cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlara yöneltilebilecek. Cumhurbaşkanına ise yazılı ya da sözlü soru sorulamayacak.
YÜCE DİVAN İÇİN 400 İMZA GEREKİYOR
TBMM üye tam sayısının salt çoğunluğunun (301 milletvekili) vereceği önergeyle, cumhurbaşkanı hakkında, bir suç işlediği iddiasıyla soruşturma açılması istenebilecek. Meclis, önergeyi en geç bir ay içinde görüşerek, üye tam sayısının beşte üçünün gizli oyuyla soruşturma açılmasına karar verecek. Hakkında soruşturma başlatılan Cumhurbaşkanı, cumhurbaşkanı yardımcısı ve bakanların yargılanmak üzere Yüce Divan'a gönderilmesi için ise TBMM'nin üye tam sayısının üçte ikisinin, yani 400 milletvekilinin imzası gerekiyor.
Yeni dönemde TBMM, üye tam sayısının beşte üç çoğunluğu, yani 360 milletvekilinin imzasıyla genel seçim ile cumhurbaşkanlığı seçimlerini yenileyebiliyor. Cumhurbaşkanı ise herhangi bir gerekçe göstermeksizin seçimleri yenileme yetkisine sahip. Ayrıca Cumhurbaşkanı ve Meclis, karşılıklı olarak seçimlerin yenilenmesi kararı da verebiliyor. Verilen kararla birlikte hem Cumhurbaşkanlığı hem de parlamento seçimleri birlikte yapılıyor. 5 yıllığına seçilen cumhurbaşkanı, en fazla iki dönem görev yapabiliyor.
