Türk sanatçı İnci Eviner Katar'daki bir sergide yer alması planlanan 'Harem' adlı video art eserinin sansürlendiğini iddia etti. Sanatçı Arap Modern Sanat Müzesi'nde (Mathaf) açılacak bir sergide yer alması planlanan video çalışmasında Fransız sanatçı Melling tarafından yapılan bir 19. yüzyıl gravürü üzerinden oryantalistlerin hareme bakışını eleştiriyordu. Sanatçının iddiasına göre eser Katar Kültür Bakanlığı'nın talebi üzerine müzedeki sergiye dahil edilemedi.
SALİHA SULTAN
Venedik'ten Şarika'ya kadar dünyanın dört bir yanındaki bienallerde eserleri sergilenen Türk sanatçı İnci Eviner Katar'daki bir sergiye seçilen 'Harem' adlı video art eserinin sansürlendiğini iddia etti. Sanatçı, 2 Kasım'da Arap Modern Sanat Müzesi'nde (Mathaf) açılan bir sergide yer alacak video çalışmasında Fransız sanatçı ve seyyah Antoine Ignace Melling tarafından yapılan bir 19. yüzyıl gravüründen yola çıkarak, oryantalistlerin harem algısını eleştiriyordu. Sanatçının iddiasına göre eser Katar Kültür Bakanlığı'nın talebi üzerine Mathaf sergisinden çıkarıldı.
İnci Eviner
Harem (2009) adlı video art çalışması, Eviner'in yaşadığı şehir olan İstanbul'u ziyaret eden bir Fransız olanMelling tarafından yapılmış 19. yüzyıl gravürünü yeniden ele alıyor. Eviner tarafından yazılan bir metinde Melling'in gravürü hakkında şunları belirtiyor: "Dönemin Oryantalist eğilimlerinin aksine, dramatik veya baştan çıkarıcı ifadeler yok. Neredeyse bilimsel bir kesinlikle resmedilen kadınlar, sanki zamandan atılmış gibi görünüyor." Daha sonra video, gravüre insanları ekleyerek hayata geçiriyor.
Matlaf, Kuzey Afrika ve Orta Doğu'ya dair resimleri kendi döneminde beğeni toplayan, Edward Said'in ünlü kitabı 'Oryantalizm'in kapağında da yer alan çalışması ile de tanınan 19. yüzyıl Fransız ressamı Jean-Léon Gérôme üzerine güncel bir sergi hazırladı. 350 eserden oluşan Mathaf sergisinde, birçok sanatçının Gérôme'un sanatına çağdaş yanıtlarının yer alması planlandı. Bu çalışmalardan biri de Türk sanatçı Eviner'in daha önce British Müzesi'nde de sergilenen 'Harem' isimli çalışması olacaktı.
Serginin açılış günü olan 2 Kasım'da ise, Eviner'e 'Harem' çalışmasının artık Gérôme sergisine dahil edilmeyeceği söylendi. ARTnews'te yer alan habere göre bir e-postada, Mathaf'ın yönetmeni Zeina Arida, Eviner'e "Kültür Bakanlığı'nın talebi üzerine, Harem eseri 'Seeing Is Believing: the art and influence of Gérôme' sergisine dahil edilmedi" dedi.
Eviner, ARTnews'e yaptığı açıklamada, serginin küratörü Sara Raza'dan kişisel bir özür aldığını, ancak 'Harem'in' kaldırılmasına ilişkin resmi bir gerekçe belirtilmediğini söyledi. Eviner kuruma gönderdiği bir e-postada, "Çalışmamın sergiden kaldırılmasının, kadın haklarının yanı sıra ifade özgürlüğü ve sanatın özgürce ifade edilmesinin yerel değerlere göre nasıl değiştiği veya evrensel insan hakları olup olmadığı sorusunu gündeme getirdiğini düşünüyorum" diye yazdı.
Mathaf'ın bir temsilcisi Eviner eserinin kaldırıldığını doğruladı ancak daha fazla yorum yapmadı. Katar Kültür Bakanlığı ise yorum talebine yanıt vermedi.
Eviner, Harem'in kaldırılmasının Mathaf'ın bir kurum olarak hedeflerini sorgulattığını söyledi. "Mathaf Müzesi, dünyanın dört bir yanından küratörleri, sanatçıları ve diğer sanat profesyonellerini çağdaş sanatı nasıl kullandıklarını meşrulaştırmaya davet ediyor," diye yazdı e-postasında. "Çağdaş sanat sergilerinin sanat dünyasında demokratik bir toplumun parçası olduğunu kanıtlamak için nasıl yararlı araçlar olabileceğini sorgulamalıyız. Çağdaş sanatı eleştirel kapasite olmadan düşünmek mümkün mü?"
EVİNER'İN 'HAREM' ESERİ HAKKINDA
Eviner, 2009 tarihli 'Harem' isimli art video çalışmasında yer alan animasyonunda III. Selim döneminde 18 yıl boyunca İstanbul’da yaşayan Melling’in (1763-1831) bir harem gravürünü kullanıyor. Melling'in III. Selim’in talebiyle saray cephesi ve bahçe tasarımları yapıp uyguladığı, sarayın hizmetine alınan ilk yabancı mimar olduğu biliniyor. Hatice Sultan ile de yüz yüze görüşmeden, sadece mektuplaşarak iletişim kuran Melling'in Hatice Sultan ile birbirlerine yazdıkları mektuplar, Tarih Vakfı Yurt Yayınları tarafından “Hatice Sultan ile Melling Kalfa - Mektuplar” adıyla kitaplaştırılmıştı. Melling'in kendi çizimlerini içeren “Voyage pittoresque de Constantinople et des rives du bosphore” adlı gravürlerini içeren albümü ise 18. yüzyıl İstanbul’u konusunda önemli bir görsel kaynak olarak biliniyor.
Melling’in hareme hiç girmediği ancak içini betimlediği gravürünün ise tamamen hayali olduğu biliniyor. Eviner, Melling'in diğer Oryantalistler gibi, hayalindeki haremi betimlemesinden yola çıkarak, onun resmindeki figürlerin yerine, sürekli sıradan hareketleri tekrarlayan kadın görüntüleri yerleştirerek Oryantalistlerin harem algısını eleştiriyor. Melling'in gravürü, 2029'da açılması beklenen Katar'daki oryantalist sanat müzesi Lusail Müzesi koleksiyonunda bulunuyor. Eviner'in video art eseri 'Harem', Los Angeles County Sanat Müzesi, MASS MOCA, Londra'daki British Museum ve İsveç'teki Bonniers Konsthall gibi dünyanın dört bir yanındaki müzelerde sergilendi.
