Ayasofya Camii’nin ardından, Fatih’te bulunan ve fetihten sonra camiye çevrilen önemli eserlerden biri olan Kariye Camii de 79 yıl sonra ibadete açıldı. Kültür ve Turizm Bakanlığı Vakıflar Genel Müdürlüğü mülkiyetinde olan Kariye Camii, 1948 yılında müzeye dönüştürülmüş, 2020 yılında ise Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle yeniden cami statüsüne çevrilmişti.
Sanatsal ve tarihi özellikleriyle İstanbul’un sembol anıtlarından biri olan ve Fatih’in Edirnekapı semtinde yer alan Kariye, 6’ncı yüzyıla kadar uzanan bir tarihi geçmişe sahip. Doğu Roma Döneminde saray kilisesi ve şapel olarak kullanılan Kariye Camii, tarihe meydan okurcasına ayakta durmayı başarmış nadide yapılar arasında bulunuyor. Çok katmanlı yapısı ile İstanbul’un tarihi ve kültürel zenginliğinin bir parçası olan Kariye, mimari üslubu, mekân tasarımı, boyutları, mozaik, fresk gibi bezeme öğeleri ve çeşitli dönem ekleriyle eşsiz bir tarihi belge niteliği taşıyor. Sadece İstanbul’daki değil son dönem Doğu Roma sanatının, tüm dünyadaki en zengin ve ayakta kalabilen, örneklerinden birini oluşturan Kariye, İstanbul’un Fethi’nden sonra elli sekiz yıl daha kilise olarak işlevini sürdü.
Grekçe ‘chora’ yani ‘taşra’, Arapça’da ise ‘kariye’ yani ‘köy’ anlamına gelen Kariye, Bizans İmparatorluğunun simge yapılarından biridir. 1511 yılında Sultan II. Beyazid’ın sadrazamlarından Atik Ali Paşa tarafından metruk hali onarılarak camiye çevrilen Kariye, ‘Atik Ali Paşa Camii’ veya ‘Kariye Camii’ olarak biliniyor. Yapının, ibadete açılması dolayısıyla, duvarlarda bulunan mozaik ve fresklerin üzerleri 2 cm kalınlığında ince bir alçı ile örtülerek kapatıldı. Yapının orijinal mimarisine dokunmadan bir köşesine minare ve güneydoğu köşesindeki iç kısmına da bir mihrap eklendi. Böylece kiliseden camiye dönüştürülmesinden sonra, içindeki Hristiyanlık sembolleri, yazılar, bütün freskolar, mozaikler ince bir boya ve kireç badanası ile yapıyı tahrip edilmeden örtülmesi sayesinde günümüze kadar ulaşan Kariye, iyi korunmuş mozaik ve freskleriyle dünya çapında tanındı. Cami olmasının ardından çevresinde inşa edilen medrese, tekke, çeşme ve türbe ile birlikte büyük bir yapılar topluluğu haline gelen ve yaklaşık 450 yıl cami olarak kullanılan Kariye, Bakanlar Kurulu’nun 2 Ağustos 1945’te aldığı kararla, 1945’de müzeye dönüştürüldü. 75 yıllık süreçte müze ve müze deposu olarak varlığını sürdüren Kariye’nin, Ayasofya gibi Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın kararnamesi ile Ağustos 2020’de, Diyanet İşleri Başkanlığına devredilerek tekrar ibadete açılmasına karar verildi. Restorasyon süreci 4 yılda tamamlanan Kariye, 79 yıl sonra yeniden cami olarak hizmet vermeye başladı.
