Türk sosyalist hareketinin seyrini değiştiren Mahir Çayan, kurucusu olduğu Türkiye Halk Kurtuluş Partisi-Cephesi'nin (THKP-C) eylemleri nedeniyle sıklıkla polisin takibinde yer aldı. Deniz Gezmiş'in idam kararını protesto etmek için kaçırdıkları NATO askerlerini kurtarmak için polisin düzenlediği kanlı baskında 27 yaşında öldürüldü. İşte, Mahir Çayan'ın hayatı...
Marksist-Leninist fikirleriyle bilinen Mahir Çayan, Türk devriminin ancak sokak hareketiyle gerçekleşebileceğine inanıyordu. Bu idealde yol arkadaşlarıyla düzenlediği eylemler nedeniyle, devletin 'kara liste'ye aldığı isimlerden biri oldu. Yakalanıp gönderildiği cezaevinden kaçmayı başaran Mahir Çayan, polis tarafından öldürülene kadar eylemlerini ve fikirlerini savunmayı sürdürdü.
MAHİR ÇAYAN'IN HAYAT HİKAYESİ
14 Ağustos 1945 tarihinde Samsun'da dünyaya geldi.
Mahir Çayan'ın babası Aziz Çayan, Amasya'nın Gümüşhacıköy ilçesinin Gümüş bucağındandır. Bugün köyün adı Yeniköy'dür. Çayan'ın kimi kaynaklarda Çerkes kökenli olduğu iddia edilir. Annesi Naciye Çayan'dır.
Mahir Çayan ortaokul ve lise eğitimini İstanbul Haydarpaşa Lisesi'nde tamamladı. 1963 yılında İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi'ne kaydoldu. Ertesi yıl Ankara Siyasal Bilgiler Fakültesi'nde öğrenimine devam etti. Bu dönemde Türkiye İşçi Partisi (TİP) ve Fikir Kulüpleri Federasyonu'na (FKF) bağlı olan Siyasal Bilgiler Fakültesi (SBF) Fikir Kulübü'ne girdi. 1965'te bu kulübün başkanlığını yaptı.
'MİLLİ DEMOKRATİK DEVRİM' SAFLARINDA YER ALDI
1967'de kısa süreliğine o zamanlarki kız arkadaşı Gülten Savaşçı'nın yanına Fransa'ya gitti. Buradaki sosyalist hareketlerin genel seyri ve içinde bulundukları tartışmaları izledi. 1968'deki 6. Filo eylemlerine İzmir'de katıldı ve gözaltına alındı. Bu dönemde TİP içinde başlayan Mihri Belli'nin savunduğu Milli Demokratik Devrim tartışmalarının içerisinde ve daha sonra kurulan Türkiye Halk Kurtuluş Partisi-Cephesi'nin (THKP-C) önder kadrosunda bulundu. Bu tartışma sürecinde TİP adına Karadeniz Ereğli'de çalışmalar yürüttü.
Bu geziden sonra ideolojik olarak Milli Demokratik Devrim saflarında yer aldı. TİP ile olan temel ayrılığını 'devrim sorunu' olarak ifade etti. Fransa'da bulunduğu süreçte Latin Amerika silahlı (fokoist) mücadelelerinden etkilendi. TİP'i bu süreçte yasalcılık ile suçlası, Türkiye'deki devrim sürecinin ancak silahlı bir mücadeleyle ve kendi özgül koşullarının tespit edilmesiyle olabileceğini savundu. Bu görüşe daha yakın olan Türk Solu ve Aydınlık dergilerinde yazılar yazdı. Bu dönemde yazdığı önemli yazıları 'Revizyonizmin Keskin Kokusu 1', 'Revizyonizmin Keskin Kokusu 2' ve 'Aren Oportünizminin Niteliği'dir.
TÜRK SOSYALİST HAREKETİNİN SEYRİNİ DEĞİŞTİRDİ
Mahir Çayan, 1969 yılında Ankara'da yapılan ve Fikir Kulüpleri Federasyonu'nun adını DEV-GENÇ (Devrimci Gençlik Federasyonu) olarak değiştirdiği toplantıda, Türkiye sosyalist hareketinin seyrini değiştirdi.
1970 yılında Gülten Savaşçı ile evlendi. 1971 yılında yapılan TİP kongresine katılmadı, fakat TİP ve kendi çalışma çevresinden öğrenci ve işçilerle birlikte bir toplantı örgütledi. Mihri Belli ile olan ayrılıkları iyice ortaya çıkmış olmasıyla birlikte yolunu Milli Demokratik Devrim (MDD) sürecinden ayırarak, önce 'genç subayların' askeri darbe yapmasını beklemek yerine halk ihtilali için silahlı propaganda faaliyetlerine başladı. Bu ayrışmanın temel noktası, aslında MDD tespitinin TİP yasalcılığının başka bir versiyonu olduğu görüşüdür.
O dönemde Türkiye devrim sürecini Kesintisiz Devrim I-II-III broşürlerinde anlattı. Türkiye'nin sahip olduğu yapıyı oligarşi olarak tanımladı. Ek olarak, "Türkiye'deki geçmişe nazaran refah seviyesinin artması ile birlikte devlet ve halk arasında bir denge vardır" dedi ve bu dengeyi suni denge olarak adlandırdı. Suni dengeyi de bozmanın ancak silahlı mücadele ile olacağını savundu.
Mahir Çayan
THKP-C'NİN KURUCULARI ARASINDA YER ALDI
Bu süreçte Münir Ramazan Aktolga ve Yusuf Küpeli ile birlikte THKP-C'nin kuruluş çalışmalarını sürdürür. Örgütün diğer önemli isimleri arasında; Ertuğrul Kürkçü, İlhami Aras, Ulaş Bardakçı, Mustafa Kemal Kaçaroğlu ve Hüseyin Cevahir yer aldı. Şehir gerillası modelini benimseyen Mahir Çayan, buna uygun silahlı eylemlerin planlanmasında ve gerçekleştirilmesinde bizzat bulundu.
THKP'nin şehir gerillası eylemlerini de planlayan Mahir Çayan, 12 Şubat 1971'de Ankara'da Ziraat Bankası Küçükesat Şubesi'nin soyulmasına katıldı. Şubat 1971'de Hüseyin Cevahir, Ulaş Bardakçı, Ziya Yılmaz, Kamil Dede ve Oktay Etiman'la birlikte İstanbul'a geldi ve örgütün eylemlerine burada devam edilmesi için hazırlıklarda bulundu. 15 Mart 1971'de Erenköy Türk Ticaret Bankası soygununa katıldı. Bunun ardından 4 Nisan 1971'de iş insanları Mete Has ile Talip Aksoy'un kaçırılıp, 400 bin liralık fidye alınması eylemini arkadaşlarıyla birlikte gerçekleştirdi.
ARKADAŞI VURULUNCA HAYAYTINA SON VERMEK İSTEDİ
Türkiye Halk Kurtuluş Partisi'nin tüzüğünü Münir Ramazan Aktolga ile birlikte hazırladı. Aynı günlerde 'İhtilalin Yolu' adlı parti bildirisini de kaleme alan Mahir Çayan, 22 Mayıs 1971'de İsrail Başkonsolosu Efraim Elrom'un kaçırılıp öldürülmesi olayında yer aldı. Kaldıkları evden kaçarken polisle girdikleri çatışma sonrasında Mahir Çayan ve Hüseyin Cevahir, İstanbul Maltepe'de bir evde kuşatıldı. Evde bulunan 14 yaşındaki Sibel Erkan'ı rehin aldılar. Mahir Çayan ve Hüseyin Cevahir'i ikna edebilmek için anne ve babalarıyla aile büyükleri olay yerine getirildi. Hüseyin Cevahir ve Mahir Çayan'ın teslim olmaması üzerine 1 Haziran 1971 günü eve operasyon düzenlendi. Cevahir ve Çayan, Sibel Erkan'ı korumak için pencereden uzaklaştırdı.
Hapisteki İlkay Demir, Mahir Çayan'ı hafif saçları dökülmüş, siyah saçlı ve esmer tarif etti ve bunun üzerine keskin nişancı Mahir Çayan sandığı Hüseyin Cevahir'i vurdu. Cevahir ölmeden önce 'aslan' diye bağırır ve son nefesini verir. 'Aslan', Çayan ve Cevahir arasındaki bir şifredir. Çayan ise arkadaşıyla daha önceden anlaştığı gibi sağ ele geçirilmemek için namluyu kalbine doğrultur ve tetiği çeker. Ancak solak olduğu için eli titrer ve kurşun kalbi yerine akciğerine saplanır. Hüseyin Cevahir ölü, Mahir Çayan ise yaralı ele geçirilir. Rehine Sibel Erkan olaydan zarar görmedi.
Mahir Çayan
TÜNEL KAZARAK HAPİSHANEDEN FİRAR ETTİ
Mahir Çayan tutuklandıktan sonra bir süre dava arkadaşlarından ayrı tek başına bir hücrede tutuldu. 9 günlük ölüm orucunun sonunda gece yarısı İstanbul Maltepe Cezaevi'ne getirildi. Dava sürerken 29 Kasım 1971'de Mahir Çayan, Ulaş Bardakçı, Ziya Yılmaz, Cihan Alptekin ve Ömer Ayna kazılan tünelden çıkarak firar etti. Firardan sonra THKP-C içinde bölünme yaşandı. Mahir Çayan bu süre içinde örgüt içinde baş gösteren anlaşmazlığı tartışmak üzere 12 Aralık 1971'de Yusuf Küpeli ve Münir Aktolga ile görüştü. Fakat bu görüşmede bir sonuç sağlanamadı ve Çayan içeride oldukları süre içinde partinin çizilmiş olan stratejisini terk ettikleri gerekçesiyle Merkez Komitesi'ndeki bu iki arkadaşını suçladı. Daha sonra genel komitedeki diğer üyelerin de onayı ile Yusuf Küpeli ile Münir Ramazan Aktolga'nın THKP-C'den ihraç edilmelerini sağladı.
İstanbul'da kalma olanakları daralan Mahir Çayan, Ankara'ya geçti. 19 Şubat 1972'de Ulaş Bardakçı, Arnavutköy'de kaldığı evde kuşatıldı ve güvenlik güçleriyle girdiği çatışmada öldürülür. Mahir Çayan ve arkadaşları bir yandan sürekli yer değiştirerek yakalanmamaya çalışırken, öte yandan idam cezası verilen Deniz Gezmiş, Hüseyin İnan ve Yusuf Aslan'ın kurtarılması için eylem olanakları araştırırdılar. Ankara'daki hareket alanları giderek daralır. THKP-C üyelerinin bazıları Karadeniz'e gönderilir. Koray Doğan'ın polis tarafından öldürülmesi ve diğer üyelerin yakalanmaları sonrasında da Mahir Çayan, Cihan Alptekin, Ömer Ayna ve Ertuğrul Kürkçü Karadeniz'e geçer.
MAHİR ÇAYAN'IN ÖLÜMÜ
Bir süre Fatsa'da kalan Mahir Çayan ve arkadaşları infazları engellemek için eylem olanakları araştırmaya devam eder. 26 Mart 1972'de Ünye'de NATO'ya ait radar istasyonunda çalışan iki Kanadalı ve bir İngiliz teknisyeni kaçırdılar ve karşılığında Türkiye Halk Kurtuluş Ordusu (THKO) önderleri Deniz Gezmiş, Hüseyin İnan ve Yusuf Aslan'ın serbest bırakılmasını istediler.
28 Mart 1972'de rehinelerle birlikte Tokat Niksar'ın Kızıldere köyü muhtarının evinde kalmakta olan arkadaşlarının yanına gittiler. 30 Mart 1972 günü muhtarın evinde askerler tarafından ablukaya alındılar. Komutanların megafonla yaptığı teslim olun çağrılarına Mahir Çayan tarafından "Erleri geri çekin, rütbeliler gelsin" ve "Biz buraya dönmeye değil, ölmeye geldik" sözleri ile karşılık verdi. Sonunda evi saran askerler eve girdi. Mahir Çayan, kafasına isabet eden kurşunla 27 yaşında yaşamını yitirdi.
Mahir Çayan
POLİSTEN ROKERATARLI KANLI BASKIN
Güvenlik güçlerinin havan topları ve roketatarlarla evdekilere ateş açması sonucu Mahir Çayan, Cihan Alptekin, Ömer Ayna, Saffet Alp, Sinan Kazım Özüdoğru, Hüdai Arıkan, Ahmet Atasoy, Ertan Saruhan, Sabahattin Kurt ve Nihat Yılmaz öldü. Evde bulunan Ertuğrul Kürkçü samanlıkta yaralı ele geçirildi. Rehineler ise çatışma sırasında hayatını kaybetti.
Cenazeler savcının nezaretinde Niksar'a götürüldü. Olaydan sonra Mahir Çayan'ın cenaze aracı askerler tarafından durduruldu ve cenazesi kimsesizler mezarlığına gömüldü. Ancak 1974'te Mahir Çayan'ın arkadaşları cenazeyi aldı ve Ankara Karşıyaka Mezarlığı'na defnetti.
MAHİR ÇAYAN'IN YAZILARI
* Aren Oportünizminin Niteliği
* Revizyonizmin Keskin Kokusu I
* Revizyonizmin Keskin Kokusu II
* Sağ Sapma, Devrimci Pratik ve Teori
* Yeni Oportünizmin Niteliği Üzerine
* ASD'ye Açık Mektup
* Yayın Politikamız
* Devrimde Sınıfların Mevzilenmesi
* Kesintisiz Devrim I
* Kesintisiz Devrim II-III
* Toplumsal Yazıları
MAHİR ÇAYAN ADINA YAZILAN ŞARKILAR
* Grup Kızılırmak - Kızıldere
* Sevinç Eralatay - Kızıldere
* Grup Yorum - Sen Olacağız
* Grup Yorum - Kızıldere
* Selda Bağcan - Kızıldere
* Aşık İhsani - Kızıldere
* Ali Asker - Kızıldere
* Emekçi - Kızıldere
* Sevinç Eralatay - Mahir'in Türküsü
* Grup Adalılar - Mahir'i gördüm
* Grup Adalılar - Ankara'dan Bir Haber Var
* Saian Sakulta Salkım - Feleğin Çemberine Kırk Kurşun
MAHİR ÇAYAN ADINA YAZILAN KİTAPLAR
* Mahir (Ali H. Neyzi)
* Mahir (Turhan Feyizoğlu)
* Mahir Çayan'ın Hayatı ve Fikirleri: Bir Devrimcinin Portresi (Tarkan Tufan)
* Mahir Çayan Bütün Yazıları
* Hasretim Derin Uykularda-Mahir Çayan (Vehbi Bardakçı)
* Mahir Çayan'ın Hayat Öyküsü (Yılmaz Okay)
* Mahir Çayan Toplu Yazılar (Uğur Koparan)
