Osmanlı İmparatorluğu 14. yüzyıl ortalarında girdiği Balkanlar'da 550 yıl hüküm sürdü. Bu dönemde Osmanlı hakimiyeti kültürel mirasını da Balkanlar'a taşıyarak siyaset, iktisat, kültür ve din alanında derin izler bıraktı. Osmanlı, (Batı Anadolu'nun bazı küçük bölgeleri hariç olmak üzere) Anadolu'dan daha uzun süre Balkan coğrafyasında yer aldı. Osmanlı, bir Balkan devletiydi. 1913 yılında Balkanlar kaybedildikten sonra 10 yıl içinde Osmanlı İmparatorluğu da sona erdi.
Osmanlı İmparatorluğu'nun hakimiyeti Balkanlar'ı siyaset, iktisat, kültür, din, toplum, vs. gibi farklı alanlarda derinden etkiledi. Bu etkiler, kaçınılmaz olarak siyasal, iktisadi, kültürel, demografik miraslar gibi alanlarda değişik düzeylerde miraslara dönüştü. Osmanlı İmparatorluğu, Balkan ülkelerinde kendi kendini yönetme kabiliyeti anlamında önemli bir devlet geleneğinin gelişmesine büyük katkı sağladı.
BALKANLAR'DA OSMANLI HAKİMİYETİ NE KADAR SÜRDÜ?
Osmanlı İmparatorluğu'nun yaklaşık 550 yıl sürdüğü Balkan serüveni üç döneme ayrılır:
* Balkanlar'da ilerleyiş ve hakimiyetin sağlanması dönemi (1354-1683)
* Hakimiyetin zayıflaması ve gerileyiş dönemi (1683-1821)
* Hakimiyetin yıkılışı ve Osmanlı Devleti'nin Balkan topraklarından çekilmesi dönemi (1821-1913)
OSMANLI, BALKANLAR'A NE ZAMAN YERLEŞTİ?
Osmanlı askerleri, Balkan coğrafyasına 1354 yılında Orhan Bey'in büyük oğlu Süleyman Bey komutasında Gelibolu'dan giriş yaptı. 1 Mart'ı 2 Mart'a bağlayan gece gerçekleşen şiddetli bir deprem, Gelibolu surlarının bir bölümünü yıktı. O sırada askerleriyle birlikte Biga'da bulunan Süleyman Bey, Gelibolu'ya gelip yıkılına duvarlardan içeri sızarak bölgeyi ele geçirdi. Böylece deprem, Osmanlı'ya Balkanlar'ın kapısını açmış oldu.
Sırasıyla 1364 yılında Sırpsındığı, 1371 yılında Çirmen, 1389 yılında Birinci Kosova, 1396 yılında Niğbolu, 1444 yılında Varna ve 1448 yılında İkinci Kosova savaşları ile birlikte Balkanlar'da Osmanlı hakimiyeti adım adım inşa edildi.
Sırpsındığı Savaşı'nda Sırp ve Bulgar ittifakı; Çirmen Savaşı'nda Sırbistan Krallığı; Birinci Kosova Savaşı'nda Sırp ve Bosna orduları; Niğbolu ve Varna savaşlarında Macaristan Krallığı komutasında oluşturulan Hıristiyan (Haçlı) orduları; İkinci Kosova Savaşı'nda ise Macaristan, Eflak, Lehistan ve Sicilya ittifakı yenilgiye uğratıldı.
Sırbistan Belgrad / Bayraklı Camii
Edirne (1361), Filibe (1363), Niş (1375), Serez (1383), Ohri (1385), Sofya (1386), Şumnu (1388-1389), Üsküp (1392), Tırnova (1393), Vidin (1396), Niş (1428), Selanik ve Yanya (1430), Zvornik ve Srebrenica (1439), İstanbul (1453), Novo Brod (1455), Atina (1458) gibi çok sayıda önemli Balkan kenti yaklaşık bir asır içinde ele geçirildi.
Adriyatik'in en önemli ticaret merkezi olan Raguza (Dubrovnik) Cumhuriyeti 1458 yılında Osmanlı himayesi altına geçti ve vergiye bağlandı. 1449 yılında İskender Bey ayaklanması ile Osmanlı denetiminden çıkan Arnavutluk, 1478 yılında tekrar kontrol altına alındı.
1458-1460 yılları arasında Mora Yarımadası, 1463 yılında Bosna, 1479 yılında İşkodra, 1482 yılında Hersek ve iki yıl sonra da önemli ticaret kentleri olan Kilia ile Akkerman Osmanlı toprakları haline geldi.
Karadağ, Osmanlı fethine ancak 1499 yılına kadar direnebildi. 1476 ve 1503 yıllarında Eflak ve Boğdan prenslikleri Osmanlı İmparatorluğu'na bağlı özerk bölgeler haline getirildi.
Kanuni Sultan Süleyman zamanında 1521 yılında Sırpların başşehri Belgrad'ı ve bir yıl sonra Rodos'u alan Osmanlı ordusu, 1526 yılında Macar ordusunu Mohaç'ta bozguna uğrattı.
Osmanlı İmparatorluğu'nun 1299-1922 yılları arasındaki genişlemesi
Mohaç zaferini önemli fetihler takip etti: Jajce ve Banya Luka (1528), Macar Krallığı'nın başkenti Budin (1529), Peşte, Peç ve Estergon (1543), Transilvanya-Erdel (1551-1553), Temeşvar-Banat (1552), Zigetvar (1566), Bihaç (1592), Bezpiren ve Paluta (1593), Eğri (1596) ve Knije (1600).
Uzun yıllar süren seferler ve kuşatmalar sonucunda Girit adası 1669 yılında ele geçirildi. Ayrıca Polonya ile yapılan Buczacz (1672) ve Zarawno (1676) antlaşmaları sonucunda Podolya ve Ukrayna üzerinde Osmanlı hakimiyeti tesis edildi.
1354 yılında Balkanlar'a adımını atan Osmanlı İmparatorluğu yaklaşık bir asır içinde bölgede hakim güç haline geldi ve 1683 yılına kadar bölgedeki hakimiyetini devam ettirdi.
Fakat 1683 yılında gerçekleştirilen İkinci Viyana Kuşatması başarısızlıkla sonuçlanınca Osmanlı İmparatorluğu'nun bölgedeki hakimiyeti zayıflamaya ve gerilemeye başladı.
Çünkü başarısız kuşatmayı takip eden savaşlarda Osmanlı orduları yenilgiye uğratıldı. Bu savaşların sonucunda Transilvanya 1686 yılında fiilen Avusturya İmparatorluğu'nun eline geçti.
Günümüzde Balkan coğrafyası
OSMANLI'NIN HÜKÜM SÜRDÜĞÜ ÜLKELER VE HAKİMİYET SÜRELERİ
AVRUPA
Türkiye - 1299 / 1516-1922 (406 / 623 yıl)
Bulgaristan - 1363-1878 / 1908 / 1913 (515 / 545 yıl)
Kuzey Makedonya - 1371-1913 (542 yıl)
Yunanistan - 1393 / 1456 / 1460 / 1830 / 1913 (370 / 437 / 520 yıl)
Sırbistan - 1459-1878 / 1913 (419 yıl)
Karadağ - 1479-1878 (399 yıl)
Bosna-Hersek - 1463-1878 / 1908 (415 / 445 yıl)
Hırvatistan - 1540-1687 (147 yıl)
Kosova - 1389-1913 (524 yıl)
Romanya - 1394 / 1538 / 1541-1878 (484 / 340 / 337 yıl)
Moldova - 1538-1812 (274 yıl)
Polonya - 1622-1718 (96 yıl)
Ukrayna - 1478-1774 (296 yıl)
Macaristan - 1526-1686 / 1718 (160 / 192 yıl)
Slovakya - 1663-1685 (22 yıl)
Arnavutluk - 1526-1718 (445 yıl)
Liberland - 1540-1687 (147 yıl)
KAFKASYA
Gürcistan - 1480-1829 / 1878 / 1918 (349 / 398 / 1 yıl)
Ermenistan - 1553-1555, 1578-1605, 1724-1736 (41 yıl)
Azerbaycan - 1578-1604, 1724-1736 (26 yıl)
Rusya (Kafkasya) - 1475-1829, 1918 (355 yıl)
ORTA DOĞU
Irak - 1514-1918 (404 yıl)
Suriye - 1516-1918 (402 yıl)
Ürdün - 1516-1918 (402 yıl)
İsrail - 1516-1918 (402 yıl)
Lübnan - 1516-1918 (402 yıl)
Filistin - 1516-1917 (401 yıl)
Kuveyt - 1538-1899 / 1913 (361 / 375 yıl)
Suudi Arabistan - 1517-1803 / 1811-1919 (393 yıl)
Katar - 1871-1913 (42 yıl)
Bahreyn - 1534-1559 / 1830-1861 (56 yıl)
Yemen - 1538-1635 / 1869-1918 (146 yıl)
Umman - 1551-1552 / 1581-1588 (8 yıl)
Batı İran - 1585-1603 / 1635-1639 / 1724-1730 / 1915-1917 / 1918 (28 yıl)
KKTC - 1571-1878 / 1914 (307 / 343 yıl)
Kıbrıs Cumhuriyeti - 1571-1878 / 1914 (307 / 343 yıl)
AFRİKA
Mısır - 1517-1882 / 1914 / 1923 (365 / 397 yıl)
Libya - 1551-1912 (361 yıl)
Cezayir - 1517-1830 (313 yıl)
Tunus - 1512-1535 1569-1573 / 1574-1881 (307 / 330 yıl)
Sudan - 1517-1882 / 1914 / 1923 (365 / 397 yıl)
Eritre - 1555-1885 (330 yıl)
Cibuti - 1555-1884 (329 yıl)
Somali - 1554-1885 (361 yıl)
Fas - 1545-1549 / 1554, 1558-? / 1576-1587 / 1792-1795 (kuzeyinde) (20 yıl)
Doğu Fas - 1517-1830 (313 yıl)
Doğu Etiyopya - 1874-1882 (8 yıl)
Nijer - 1875-1906 (31 yıl)
Çad - 1875-1912 (37 yıl)
Kenya - 1584-1589 (5 yıl)
Uganda - 1872-1882 (10 yıl)
OSMANLI, BALKANLAR (RUMELİ) İÇİN AYRI BAYRAK KULLANIYORDU
Rumeli Eyaleti, 1826 yılında lağvedilene kadar Osmanlı Devleti'nde protokolde ilk sırada Rumeli Beylerbeyliği yer alıyordu, bayrağı da ay-yıldızlı yeşil renkli bayraktı. Ay-yıldızlı kırmızı renkli bayrağa sahip Anadolu Beylerbeyliği ise protokolde ikinci sıradaydı.
Ekşi Şeyler'de 'Altay Horda' mahlaslı yazarın paylaşımına göre, Rumeli bayrağı, sadece bir bayrak değil; tüm Rumeli sancaklarını, tüm Rumeli halkını yansıtan bir ruhtu. Osmanlı Devleti'nde 2. Mahmut dönemine kadar devletin iki bayrağı vardı. Bunlardan ay-yıldızlı yeşil olanı Rumeli topraklarını yani Rumeli Beylerbeyliğini, ay-yıldızlı al bayrak ise Anadolu ve diğer Asya eyaletlerini temsil ederdi.
1826 yılında Rumeli Beylerbeyliği kaldırıldı ve bunun yerine Selanik, Yanya, Manastır ve Edirne eyaletleri oluşturuldu ve böylece ay-yıldızlı yeşil bayrak yerine, ay-yıldızlı al bayrak devletin tek resmi bayrağı olarak kullanılmaya başlandı.
Lakin 1826 yılında Rumeli Eyaleti kaldırılmış olsa da 1856 yapılan Osmanlı armasında Rumeli bayrağı yerini aldı.
Osmanlı devlet armasında bu yeşil bayrak, haritada Rumeli'nin olduğu yerde, yani sol kısımda ye alıyor.
Rumeli Eyaleti, Osmanlı'nın ilk eyaletidir. Osmanlı'nın Rumeli'deki ilk fetihlerinden sonra oluşturuldu (1362). Daha sonra Rumeli'de yapılan fetihlerle birlikte; Bosna, Budin, Eğri, Kanije, Niş, Silistre, Temeşvar, Uyvar, Varat ve Vidin beylerbeylikleri de oluşturuldu.
Osmanlı belgelerinde bu yeşil bayrağın Anadolu bayrağı ile birlikte yan yana dalgalanması, devletin iki coğrafi parçadan oluşan bütünlüğüne vurgu yapar.
Buradaki kırmızı ve yeşil bayrak, tesadüfi değil, vatanın iki yarısını resmeden bayraklardır.
Esasen Avrupalılar, Türkleri bu yeşil-beyaz ay-yıldızlı Rumeli bayrağı ile tanıyordu. Avrupa kaynaklarında Osmanlı akıncıları, Türkler hep bu bayrakla betimlendi.
Avrupa'da yapılan savaşlarda düşmana ilk hücum eden ordu her zaman Rumeli Beylerbeyliği ordusu oldu.
Örneğin, bir Avusturyalı general 16. yüzyılda, "Üzerimize koşan atlar üzerinde ay yıldızlı yeşil bayrağı görmek, gökyüzünün üstüme çöktüğünü görmek gibi bir şeydir" diyordu.
Rumeli Beylerbeyliği'nin bu ay-yıldızlı yeşil sancağını; Mohaç Savaşı'nı, 2. Kosova Savaşı'nı, Varna Savaşını anlatan resimlerde de görebiliriz.
Viyana bozgunundan sonra yapılan aşağıdaki resimde, Osmanlı'yı mağlup eden Jan Sobieski, atının ayakları altına Rumeli Türklüğünün sembolü olan bu yeşil bayrağı almış.
Daha yakın dönemlerde de Avrupa kaynaklarında Türkleri ay-yıldızlı yeşil bayrakla betimlediklerini görebiliyoruz. Örneğin, 93 Harbi sırasında Türk birliklerinin bir kısmının bu ay-yıldızlı yeşil Rumeli bayrağıyla savaştıkları, Rus kaynaklarında hem yazılıdır, hem de ele geçirilen bayrakların bir kısmı yeşildir.
Aşağıdaki örnek ise bir Alman gazetesinin yaptığı çizim.
Almanlar da Türkleri, en çok gördükleri yeşil bayrak ile resmetmişler, hatta resimdeki elinde bayrak tutan Türk, Boşnak ve Bulgaristan yerel kıyafetleri içinde resmedilmiş.
Hatta Balkanları kaybetmemizin ardından Batı Trakya'da kurulan Batı Trakya Bağımsız Hükümeti'nin bayrağı da işte bu ay-yıldızlı yeşil Rumeli bayrağından izler taşır.
Çok daha yakın zamandan bir örnek vermek gerekirse; 1974 yılında Türkiye, Kıbrıs'a asker çıkarıyor, Kıbrıs Barış Harekatı başlıyor ve Bulgaristan'daki Türkler Eski Cuma (Tırgovişte) şehrinde minareye ay-yıldızlı yeşil Rumeli bayrağı asıyor.
Bu bayrak Osmanlı bakiyesi olan Türk, Boşnak, Arnavut ve sair tüm Rumeli halkı tarafından öylesine benimsendi ki, Osmanlı'dan sonra dahi ay-yıldızlı yeşil bayraklara (bugün bile) sahip çıkılmış.
Bugün bu ay-yıldızlı yeşil Rumeli bayrağını genelde camilerde görüyoruz.
Ay-yıldızlı yeşil bayrak şeriatın simgesi olan yeşil bayrak değil, Balkanların bir Türk yurdu olduğunun kanıtı olan, balkanların bizim bir parçamız olduğunu her daim bizlere anımsatan bir ruhtur.
