Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi, engelli çalışanların emekli olmasıyla ilgili hukuki düzenlemelerde de değişikliğe gitmeyi öngörüyor. Torba kanun teklifindeki düzenleme, engellilerin emekli olmasını zorlaştıracağı gerekçesiyle engelli örgütlerinin ve aktivistlerin tepkisine neden oldu.
ERCAN ÇANKAYA
TBMM Sağlık, Aile, Çalışma ve Sosyal İşler Komisyonunda, Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi'nin görüşmelerine bugün başlandı.
Komisyon, AK Parti Ankara Milletvekili Vedat Bilgin başkanlığında toplandı.
Teklifin ilk imza sahiplerinden AK Parti İzmir Milletvekili Ceyda Bölünmez Çankırı, yaptığı sunumda, 28 maddelik teklifin, 8 farklı kanunda değişiklik yapılmasını öngördüğünü söyledi.
Çankırı, teklifin engellilere yönelik emeklilikte norm ve standart birliği sağlanarak sigorta kaydı 2008 yılı Ekim ayı öncesi olanlar için vergi indirim belgesine göre yürütülen emeklilik işlemlerinin, çalışma gücü kaybına göre belirlenmesinin ve tüm uygulamanın Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) tarafından yürütülmesinin amaçlandığını belirtti.
Öte yandan engelliler ve engelli örgütleri komisyonda olan düzenlemeyle ilgili ciddi endişeler taşıyor.
Mevcut düzenlemede Ekim 2008 öncesi ilk defa sigorta girişi olanlar vergi indirim belgesiyle engelli emekli olabiliyorlardı. Engelli emekli olabilmek için Gelir İdaresi Başkanlığı’ndan ilk önce vergi indirim belgesi alınması gerekliydi. Eğer kişinin toplam engel oranı yüzde 40 ve üzeriyse ve sigortalılık süresi ilk işe giriş tarihine göre gerekli prim ödeme gün şartını taşıması halinde bu vergi indirim belgesiyle emekli olmak için başvurabiliyordu.
Ekim 2008 sonrası ilk defa sigorta girişi olanlardaysa engellilik oranı yerine maluliyet oranı, yani çalışma iş gücü kaybı oranı aranıyor; böylelikle sigorta girişi 2008 sonrasına denk gelen engellilerin emeklilikleri zorlaşıyordu. Yeni düzenlemenin yasalaşması durumunda benzer mağduriyetleri sigorta girişi 2008 öncesi olanların da yaşayacağı dile getiriliyor.
'ENGELLİLERİN EMEKLİ OLMASINI ZORLAŞTIRAN BİR DÜZENLEME'
Engelliler ve Gençlik Derneği Başkanı Coşkun Gök, “yapılmak istenilen değişiklikle 2008 yılı Ekim ayından önce sigortalı olan işçilerin emeklilik işlemleri de artık SGK tarafından yapılan “çalışma gücü kaybı oranı” tespitine göre yürütülecektir” hatırlatmasında bulunduktan sonra “buna göre vergi indirimine esas engellilik yerine, çalışma gücü kaybı oranı esas alınacak, tüm değerlendirme ve emeklilik işlemleri SGK tarafından yürütülecek” değerlendirmesinde bulundu.
“Bu değişiklik, engellilerin emekli olmasını zorlaştıran bir düzenlemedir” diyen Gök, bunun ilk sebebinin “çalışma gücü kaybı oranının tespitinin daha zor ve zorlayıcı” olması olduğunu söyledi. “Vergi indirim belgesi, nispeten kolay ve öngörülebilir bir süreçle alınabiliyordu. Ancak SGK’nın sağlık kurullarınca yapılan çalışma gücü kaybı oranı tespiti, daha detaylı ve katı değerlendirme kriterleriyle yapılmaktadır. Bu durum emeklilik hakkına erişimi zorlaştıracaktır” diye konuştu.
“Vergi indirimi ve çalışma gücü kaybı kriterlerindeki farklılıklara” dikkat çeken Gök, “vergi indirim belgesiyle tespit edilen 'engellilik' kavramı, fiziksel veya ruhsal zorluklar nedeniyle genel hayata katılımda yaşanan zorlukları dikkate alırken, 'çalışma gücü kaybı oranı' yalnızca çalışma hayatına katılımda yaşanan eksiklikleri ölçmektedir. Bu durum, özellikle engellilik oranı yüksek olan fakat çalışma gücü kaybı oranı düşük tespit edilen engelliler için dezavantaj yaratacaktır” dedi.
'HİÇBİR İNSAN SADECE İŞBAŞINDAKİ DURUMUNDAN İBARET DEĞİLDİR'
“Çalışma gücü kaybı oranının tespitinde kişinin yaptığı mesleğin gerekleri de dikkate alınır” diyen Gök, “Buna göre görme engelli bir kimsenin engel oranı yüzde 90 üzerinde olmasına karşın yaptığı iş bağlamında işgücü kaybı çok belirgin olmayabilir. Bu durumda komisyon engelli başvurucunun talebine olumsuz cevap verebilir” değerlendirmesinde bulundu.
“Değişiklikle sigortalılar arasında norm ve standart birliğin sağlanmasının amaçlandığı iddia edilse de düzenleme farklı gruplar arasındaki avantajlı durumları eşitlemek yerine tüm kesimleri eşitlemekte, engelli kişilerin sosyal yaşamlarını yok sayarak sadece işbaşındaki durumlarını dikkate almaktadır” diyen Gök, “herhangi bir insanın yaşamı sadece işbaşındaki durumundan ibaret olamayacağını” vurguladı. “Örneğin engellilerin çalıştıkları işyerlerine ulaşmak için maruz kaldıkları erişilebilirlik sorunlarını dikkate almayan bir değerlendirme eksikli ve yanlış sonuçlar verir” Gök, sözlerini şöyle noktaladı:
'EMEKLİLİK ENGELLİLER İÇİN DE ERİŞİLEMEZ HALE GELİYOR'
“Sonuç olarak kanun teklifindeki bu değişiklik engellilerin emeklilik haklarına erişimini zorlaştıran, emeklilik konusunda engellilerin sahip oldukları bir hakkın ortadan kaldıran bir düzenlemedir. Vergi indirimi belgesine dayalı basit ve erişilebilir bir süreç yerine, daha katı kriterler ve daha zorlayıcı bir tespit mekanizması getirilmiştir. Bu nedenle, değişiklik, özellikle 2008 yılı Ekim ayından önce sigortalı olan engelli işçilerin emekliliğini zorlaştıracaktır.
AKP iktidarı, toplumun tamamı, bütün emekçiler için erişilemez hale getirdiği emeklilik hakkını şimdi de engelliler için erişilemez hale getirmektedir.”
'DURUM DAHA DA KARMAŞIK HALE GELECEK'
Engelsiz Yaşamı Destekleme Derneği (EYDD) Başkanı Bülent İnce ise emekli olmaya hazırlanan engelli çalışanların zaten engelliliklerini bir raporla kanıtladıkları için hak kazandıkları vergi indirim belgesi dışında çalışma gücü kaybını ispatlamak için yeniden muayeneye girmesinin prosedürleri artıracağını vurgulayarak zaten engelliler için oldukça karmaşık olan mevcut durumu daha da karmaşık hale getireceğini söyledi.
'BU HALİYLE AYM'DEN DÖNER'
Ceza ve Engelli Hakları Hukuku Uzmanı Avukat Turgay Özcan, bu tasarının Anayasa Mahkemesi'nden (AYM) geri döneceğine dikkat çekerek yeni düzenlemeyle birlikte engelli çalışanların emekliliklerinin eskiye kıyasla oldukça zorlaşacağını söyledi. Engellilerin diğer çalışanlara kıyasla iş hayatındaki yıpranma paylarının çok daha yüksek olduğuna dikkat çeken Özcan, yeni düzenlemenin yasalaşması durumunda engelli çalışanların emekliliğini zorlaştırarak bir adaletsizliğe neden olacağını vurguladı.
'ÇALIŞMA GÜCÜ' MUĞLAK BİR KAVRAM
Engelli raporu olan birisinin “çalışma gücü kaybı” adı altında yeni bir incelemeye sokulmasının risklerine işaret eden Coşkun, her şeyden önce bu kavramla neyin kastedildiğinin çerçevesinin net bir şekilde çizilmesinin gerektiğini, diğer türlü teklif yasalaşsa bile AYM'den geri döneceğini söyledi.
Engel gruplarına göre bazı bireylerin yapamayacağı işler olduğunu söyleyen Coşkun, konuyla ilgili iş hayatından bazı örnekler getirdi. Engeli dolayısıyla engelli kadrosundan santral görevlisi olarak işe başlayan birinin, oturarak çalışması fiziksel açıdan zorunluluk olduğu halde çay-kahve servisi, getir-götür gibi işlere zorlanabildiğini söyleyen Coşkun, öncelikle iş hayatındaki bu gibi sorunların çözülmesi gerektiğini söyledi.
Çalışma gücü kaybının yapılan işin masa başı mı yoksa ayakta mı olduğuna göre bile değişebildiğini söyleyen Coşkun, bunun tanımı yapılmadan getirilecek bir düzenlemenin engellileri hak kaybına uğratacağını söyledi.
'SGK TÜM SÜRECİ KENDİ KONTROLÜ ALTINA ALMAK İSTİYOR'
Konuyla ilgili görüşüne başvurduğumuz Sosyal Güvenlik Uzmanı Murat Bal ise yeni düzenlemeyle birlikte Sosyal Güvenlik Kurumu'nun bütün kontrolün kendinde olmasını istediğine dikkat çekti.
Mevcut durumda emeklilik aşamasına gelen engelli çalışanın vergi dairelerine başvurduğunu, vergi dairesinde başlayan süreci Gelir İdaresi Başkanlığı ve Maliye Bakanlığı'nın dahil olduğuna işaret eden Bal, yeni düzenleme yasalaşırsa SGK'nın 3 kurumun denetiminde olan süreci tekel elde toplayacağını belirtti.
Yüzde 40'ın üzerinde engelli raporu olanların çalışma işgücü bakımında maluliyetinin yüzde 40'ın altında çıktığı durumları hatırlattığımız Bal, bunun çalışma hayatında ciddi bir ikiliğe sebep olduğunu söyledi. Eğer kişinin yüzde 40'ın üzerinde engelli olduğu raporla sabitse işgücü kaybını ispatlamak için yeniden incelemeye sokulmasının adaletsizliğine işaret eden Bal, tıbbın pozitif bir bilim olduğunu, aynı kişinin aynı testlere sokulduktan sonra daha düşük bir engel yüzdesi çıkarılması gibi durumlara son verilmesinin gerektiğini söyledi.
SGK'nın emeklilik sürecinde çalışanları işgücü kaybı incelemesine sokup böyle bir mağduriyete neden olup olmayacağını sorduğumuz Bal, Türkiye Cumhuriyeti'nin bir hukuk devleti olduğunu, kurulların bu tür mağduriyetlere sebep vermemek azami gayret göstereceklerini söyledi. Bal, şu an komisyonda olan teklifin yasalaşması durumunda SGK'nın tüm süreci kendi kontrolüne alacağını söyledi.
