İran’da Mahsa Amini'nin gözaltında hayatını kaybetmesinin tetiklediği 2022 yılındaki hükümet karşıtı gösterilerden beri halk ilk kez sandık başına gidiyor. Bugünkü seçimlere düşük katılım olması bekleniyor.
Seçimde iki farklı meclis için oy kullanılacak. Bunlardan ilki parlamento diğeri de Uzmanlar Meclisi. Parlamento seçimleri dört yılda bir, Uzmanlar Meclisi seçimleri ise sekiz yılda bir yapılıyor.
Uzmanlar Meclisi, İran’ın ruhani liderini seçen, görevden alan ve denetleyen yapıya deniliyor.İran Anayasa Koruma Konseyi, her meclis için aday olan kişileri onaylıyor. Bu konsey de İran’ın dini lideri Ayetullah Ali Hamaney tarafından atanıyor.
BBC Türkçe'de yer alan habere göre, 2009 yılında protestolara yol açan tartışmalı seçimlerden sonra en ufak bir eleştiride bulunan adaylar bile yarıştan alınmıştı.
Bu parlamento seçimleri için ise Anayasa Koruma Konseyi, 290 koltuklu parlamento için rekor sayıda adaya izin verdi. Seçimlere girecek 15 bin 200 kişiden sadece 30’u reformcu kanattan.
2004 yılından beri parlamentoda muhafazakarlar çoğunlukta, bunun değişmesi de beklenmiyor.
Önceki seçimlerde reform yanlısı cephe, adayların yarışa girmesi ve insanların sandığa gitmesi için teşvikte bulunuyordu. Ancak bu seçimlerde ilk defa “anlamı olmayan, rekabetin bulunmadığı, adaletsiz ve etkisiz” seçimlerin bir parçası olmayı reddediyorlar.
Sosyal özgürlükler ve ekonomi anlamında seçimlerin çok büyük bir rolü yok; bu konularda son kararı hep İran'ın ruhani lideri Ayetullah Ali Hamaney veriyor. Bugünkü seçimlere düşük katılım olması bekleniyor.
2020 yılında yüzde 42 ile rekor düzeyde düşük katılım gerçekleşmişti; ondan önceki seçimlerde ise katılım genelde yüzde 50’nin üzerindeydi. 2016 yılında yüzde 62 ile en yüksek katılım olmuştu.
2021’de düzenlenen son seçimlerde de katılım yüzde 49 düzeyinde kaldı.
3,7 milyon oy geçersiz sayılarak ülke tarihinde bir ilk gerçekleşmişti.
Sonraki yıllarda seçimlere katılım düşerken protesto sıklığı arttı. 2017 ve 2019’daki protestolar da şiddetli bir şekilde bastırılmıştı.
HÜKÜMETİ ELEŞTİREN SESLER DE YÜKSELEBİLİYOR
Aynı zamanda hükümete önceden destek veren muhafazakar kesimler tarafında da seçimlere katılım düşmüş durumda. Bu kesimlerden de hükümeti eleştiren sesler yükselebiliyor.
Hamaney ile buluşan muhafazakar öğrencilerin konuşmaları çoğunlukla kötü ekonomik ve sosyal koşullara yönelik eleştirilerle dolu oluyor.
Batı ve İsrail’e yönelik politikaların da etkisiz ve çıkar odaklı olduğu eleştirileri yöneltiliyor. Hamaney ise seçimlerin bir görev olduğunu vurgulayarak katılımı kendi destekçileri arasında artırmaya çalışıyor.
Yetkililer seçimlerin özgür ve adil olduğu konusunda ısrarcı olmaya devam ediyor. Sokaklarda da seçim coşkusunu görmek pek mümkün değil; bazı kamuoyu yoklamalarına göre seçimlerin düzenleneceğinden haberi olmayan çok sayıda insan var.
2022 yılında 22 yaşındaki Mahsa Amini'nin başını düzgün örtmediği gerekçesiyle gözaltına alınıp, daha sonra da hayatını kaybetmesiyle yüksek katılımlı protestolar düzenlenmişti. Yüzlerce insan öldürüldü, binlerce kişi yaralandı binlerce kişi hala hapiste.
Bu protestoların ardından siyasi ve sosyal ortam daha da baskıcı bir hal aldı. Ekonomik kriz de halen etkisini ağır bir şekilde hissettiriyor; altı ay boyunca verileri yayınlamamasının ardından sonbaharda İran Merkez Bankası’nın yaptığı açıklamaya göre enflasyon yüzde 56 oldu.
Hükümetin ekonomiye ilişkin sözlerini yerine getirmemesi de umutsuzluğu körüklüyor.
