Cumhurbaşkanlığı sistemini de öngören Anayasa değişikliği dün sabaha karşı TBMM'de geçti. Kanun tasarısı Cumhurbaşkanı'na sunulmasıyla birlikte referandum süreci de başlamış olacak. Türkiye'de yeni bir dönemi başlatacak süreçte son kararı millet verecek.
Türkiye'yi Cumhurbaşkanlığı sistemine taşıyacak olan düzenlemenin Meclis aşaması, kavga ve protestoların gölgesinde tamamlandı. Kritik eşiğin aşılmasının ardından son sözü referandum sandığında halk söyleyecek. AK Parti'nin MHP'nin desteğiyle hazırladığı 18 maddelik anayasa değişiklik teklifi, 339 oyla kabul edilerek yasalaştı. TBMM Genel Kurulu'nda teklifin tümü üzerinde yapılan gizli oylamaya 488 milletvekili katıldı. Oylamada 339 kabul, 142 ret oyu kullanıldı; 5 oy boş çıktı, 2 oy ise geçersiz sayıldı. Tarihi oturumu yöneten Meclis Başkanvekili Ayşe Nur Bahçekapılı, oylama sonucunu açıklamadan önce, egemenliğin kayıtsız şartsız milletin olduğunu söyledi. Bahçekapılı, oyların usulüne göre kullanıldığını ve teklifin kabul edildiğini duyurdu. AK Parti'li milletvekilleri, oylama sonucunu ayakta alkışlayarak karşıladı. Daha sonra Başbakan Binali Yıldırım, teşekkür konuşması yaptı.
Peki bundan sonra referandum süreci nasıl işleyecek?
Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'nda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun, TBMM Başkanlığınca Cumhurbaşkanı'na sunulacak. Cumhurbaşkanı kanunu 15 gün içerisinde inceleyecek.
Kanun, Cumhurbaşkanı tarafından Meclise iade edilmediği takdirde, halk oyuna sunulmak üzere Resmi Gazete'de yayımlanacak.
HALK OYLAMASI NASIL YAPILACAK?
Halk oyuna sunulma işlemleri, Yüksek Seçim Kurulunun (YSK) yönetim ve denetiminde seçim kurullarınca yürütülecek. YSK, Anayasa değişikliklerinin halk oyuna sunulması için bütün tedbirleri alacak ve hazırlıkları yapacak. Kurul, halk oylamasının sağlıklı ve düzenli bir şekilde gerçekleşmesini sağlamak amacıyla gerekli ilke kararlarını almaya yetkili olacak.
Halk oylamasında beyaz renk üzerinde "Evet", kahverengi üzerinde "Hayır" ibareleri bulunan iki ayrı renkten oluşan birleşik oy pusulası kullanılacak. Halk oylamasına katılanlar, üzerinde özel işaret bulunan mühürü birleşik oy pusulasında tercih ettiği kısmın üzerine basarak oyunu kullanacak.
Anayasa değişikliğinin halkoylaması, kanunun Resmi Gazete'de yayımını takip eden 60. günden sonraki ilk pazar günü yapılacak.
Anayasa değişikliklerinin halka anlatılmasında, ilgili kanunun propaganda serbestliğine ilişkin hükümleri, halk oylaması gününden önceki yedinci günden başlayarak uygulanacak.
PROPAGANDA YAPILACAK
Anayasa değişikliklerinin açıklanması ve tanıtılması amacıyla, TBMM'de grubu bulunan siyasi partiler ve Cumhurbaşkanı, halkoylaması gününden önceki yedinci günden itibaren, halk oylamasından önceki gün saat 18.00'e kadar radyo ve televizyonla propaganda yapabilecek.
Oy verme kütüğü ile sandık listesinde kayıtlı olan ve oy kullanma yeterliği bulunan her vatandaş halk oylamasına katılacak ve oyunu kullanacak. Yabancı ülkelerdeki vatandaşlar, halk oylamasından 20 öncesinden başlayarak oylarını kullanabilecek.
Seçmen kütüğünde ve sandık listesinde kaydı ve oy kullanma yeterliği bulunduğu halde halk oylamasına, hukuki veya fiili mazereti olmaksızın katılmayanlar, ilçe seçim kurulu başkanı tarafından para cezası ile cezalandırılacak. Ancak, halkoylaması gününden itibaren üç ay içinde hukuki veya fiili mazeretini bildiren ve mazereti ilçe seçim kurulu başkanınca geçerli görülenlerden bu para tahsil edilmeyecek.
Sandık, ilçe ve il seçim kurullarınca düzenlenecek tutanaklarda; sandık listesinde kayıtlı olanların sayısı, halkoylamasına katılanların sayısı, geçerli olan oyların sayısı, geçerli olmayan oyların sayısı, Anayasa değişikliğine "Evet" ve "Hayır" oyu verenlerin sayısı ayrı ayrı gösterilecek.
İl seçim kurulları, ilçe seçim kurullarından gelen tutanakları toplayacak ve il birleştirme tutanağında beliren sonuçları derhal, YSK'ya bildirecek ve tutanağın onaylı bir örneğini gönderecek.
YSK, il seçim kurullarından gelen sonuçları birleştirerek ilan edecek. Geçerli oyların yarısından çoğu "Evet" ise anayasa değişikliği Türk milleti tarafından kabul edilmiş olacak.
18 YAŞINDA VEKİL OLUNABİLECEK
Yeni bir dönemin kapısını aralayan Anayasa değişikliği, yönetim sisteminde köklü düzenlemeler getiriyor. Değişikliğe göre yargı yetkisinin, Türk milleti adına bağımsız mahkemelerce kullanılacağına dair hüküm, "bağımsız ve tarafsız" mahkemelerce kullanılacağı şeklinde değişiyor. Milletvekili sayısı 550'de 600'e çıkarılacak. Milletvekili seçilebilme yaşı 25'ten 18'e indirilecek. "Askerlikle ilişiği olanlar" milletvekili adaylığına başvuramayacak.
AYNI GÜN ÇİFTE SANDIK
TBMM seçimleri 4 yılda değil, 5 yılda bir yapılacak. Cumhurbaşkanı seçimleri de TBMM seçimleri gibi 5 yılda bir olacak ve seçmenler iki seçim için aynı gün sandığa gidecek. Süresi biten milletvekili yeniden seçilebilecek. Cumhurbaşkanı seçiminde birinci oylamada gerekli çoğunluğun sağlanamaması halinde, belirtilen usule göre ikinci oylama yapılacak.
GENSORU OLMAYACAK
TBMM, "Meclis Araştırması", "Genel Görüşme", "Meclis Soruşturması" ve "Yazılı Soru" yollarıyla bilgi edinme ve denetleme yetkisini kullanacak. "Gensoru", denetleme yetkisinden çıkarılacak.
PARTİSİYLE İLİŞİĞİ KESİLMEYECEK
Cumhurbaşkanı seçilen kişinin partisiyle ilişiği kesilmeyecek. Yasaklayıcı bir hüküm olmadığı için Cumhurbakanı aynı zamanda partisinin genel başkanlık koltuğuna oturabilecek. Cumhurbaşkanı'nın görev süresi 5 yıl olacak. Bir kişi en fazla 2 kez Cumhurbaşkanı seçilebilecek. Düzenleme kapsamında Başbakanlık makamı kaldırılacak. Cumhurbaşkanı seçilen kişi, "devlet başkanı" sıfatı kazanacak. Devletin başı olan Cumhurbaşkanı'na, yürütme yetkisi de veriliyor. Cumhurbaşkanı, cumhurbaşkanı yardımcıları ile bakanları atayacak ve görevlerine son verecek. Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar, TBMM'de ant içecek. Milletvekilleri, cumhurbaşkanı yardımcısı ve bakan olarak atanırlarsa üyelikleri sona erecek. Cumhurbaşkanı aynı zamanda üst düzey kamu yöneticilerini atayacak, görevlerine son verecek ve bunların atanmalarına ilişkin usul ve esasları Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile düzenleyecek. Yeni sistemde bütçeyi Cumhurbaşkanı hazırlayıp Meclis'e sunacak.
KARARNAME ÇIKARMA YETKİSİ
Cumhurbaşkanı, yürütme yetkisine ilişkin konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarabilecek. Kararnamelerle, yürütmenin ihtiyacını karşılaması sağlanacak, temel hak ve hürriyetler ile siyasi hak ve hürriyetler, düzenleme alanı dışında bırakılacak. Kanunda açıkça düzenlenen konularda cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarılamayacak. Kanunlarda, kararname konusu ile aynı konuda farklı hüküm bulunması halinde kanun uygulanacak. TBMM'nin aynı konuda kanun çıkarması durumunda, Cumhurbaşkanlığı kararnamesi hükümsüz hale gelecek. Cumhurbaşkanı, kanunların uygulanmasını sağlamak üzere ve bunlara aykırı olmamak şartıyla yönetmelikler çıkarabilecek.
OHAL'DE SINIR YOK
Cumhurbaşkanı, Olağanüstü hal (OHAL) ilan edebilecek. Olağanüstü hallerde çıkarılabilecek Cumhurbaşkanlığı kararnameleri, olağan dönem kararnamelerinin tabi olduğu sınırlamalara bağlı olmayacak. Cumhurbaşkanı, olağanüstü hallerde, bu halin gerekli kıldığı konularda temel haklar, kişi hakları ve ödevleri ile siyasi haklar ve ödevlere yönelik sınırlamalara da tabi olmaksızın Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarabilecek. Bu kararnameler Resmi Gazete'de yayımlanacak, aynı gün Meclis onayına sunulacak.
400 OYLA YÜCE DİVAN'A SEVK
Cumhurbaşkanı hakkında, bir suç işlediği iddiasıyla TBMM üye tam sayısının salt çoğunluğunun vereceği önergeyle soruşturma açılması istenebilecek. 360 milletvekilinin gizli oyuyla soruşturma komisyonu kurulabilecek. 400 milletvekilinin gizli oyuyla da Cumhurbaşkanı hakkında Yüce Divan'a sevk kararı alınabilecek. Benzer uygulama, cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar için de geçerli olacak.
MGK'NIN YAPISI DEĞİŞİYOR
Kanunla birlikte Milli Güvenlik Kurulu'nun (MGK) yapısında da değişiklik yapılıyor. MGK'da Jandarma Genel Komutanı yer almayacak. MGK, Cumhurbaşkanının başkanlığında, cumhurbaşkanı yardımcıları, Adalet, Milli Savunma, İçişleri, Dışişleri bakanları, Genelkurmay Başkanı, Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri komutanlarından oluşacak.
SEÇİMLER 3 KASIM 2019'DA
TBMM'nin bir sonraki seçimi ve Cumhurbaşkanı seçimi, 3 Kasım 2019 tarihinde birlikte yapılacak. Seçimin yapılacağı güne kadar milletvekillerinin ve Cumhurbaşkanı'nın görevi devam edecek. Meclis'in seçim kararı alması halinde, 27. Yasama Dönemi milletvekili genel seçimi ve cumhurbaşkanı seçimiyle beraber yapılacak.
SEÇİMLERİ YENİLEME YETKİSİ
Cumhurbaşkanı ve TBMM'nin karşılıklı fesih yetkisi olacak. Cumhurbaşkanı, seçimlerin yenilenmesine karar verebilecek. Cumhurbaşkanı'nın, seçimlerin yenilenmesine karar vermesi halinde TBMM genel seçimi ile Cumhurbaşkanı seçimi birlikte yapılacak.TBMM, üye tam sayısının 5'te 3 çoğunluğu ile seçimlerin yenilenmesine karar verebilecek.
YARGIDA DEĞİŞİKLİK
Disiplin mahkemeleri dışında askeri mahkemeler kaldırılacak ancak savaş halinde asker kişilerin görevleri ile ilgili olarak işledikleri suçlara ait davalara bakmakla görevli askeri mahkemeler kurulabilecek. Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu'nun adı, Hakimler ve Savcılar Kurulu şeklinde değişecek. Kurulun üye sayısı 13, daire sayısı 2 olacak. Kurula, Adalet Bakanı başkanlık edecek ve Adalet Bakanlığı Müsteşarı da kurulun doğal üyesi olacak. Kurulun üyeleri Cumhurbaşkanı ve Meclis tarafından seçilecek.
DÜZENLEMELERİN YÜRÜRLÜĞE GİRİŞ TARİHLERİ
Anayasanın, seçim kanunlarında yapılan değişikliklerin, yürürlüğe girdiği tarihten itibaren bir yıl içinde yapılacak seçimlerde uygulanmayacağına dair hükmü, değişiklik yürürlüğe girdiği tarihten sonra birlikte yapılacak ilk milletvekili genel seçimi ile Cumhurbaşkanı seçimi için uygulanmayacak. "Cumhurbaşkanı seçilenin, varsa partisi ile ilişiği kesileceğine" dair hükmün kaldırılması, değişikliğin yayımı tarihinde, mevcut anayasada Bakanlar Kurulu, sıkıyönetim, tasarı, kanun hükmünde kararname, Askeri Yargıtay, Askeri Yüksek İdare Mahkemesi ibarelerinin kaldırılmasına dair değişiklikler de TBMM ve Cumhurbaşkanı seçimleri sonucunda Cumhurbaşkanı'nın görevi başladığı tarihte yürürlüğe girecek. Milletvekili sayısının 600'e çıkarılması, TBMM seçimleri ve Cumhurbaşkanı seçimlerinin 5 yılda bir aynı gün yapılması, Cumhurbaşkanı adaylığı ve seçimine ilişkin değişiklikler, birlikte yapılacak ilk TBMM ve Cumhurbaşkanı seçimlerine ilişkin takvimin başladığı tarihte yürürlük kazanacak.
