Sabancı Üniversitesi Rektör Yardımcısı E. Fuat Keyman “Türkiye’nin sorunlarının çözümünün ve demokratik ve adil Türkiye yönetiminin kilit alanı kentli Türkiye düşüncesi, dolayısyla ‘yeni yerellik’tir” diyor.
26 Haziran 1967 günü, Türkiye İşçi Partisi, Diyarbakır Milletvekili Sn. Tarık Ziya Ekinci, partisinin meclis grubu adına kürsüye gelir ve İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1968-72) üzerine konuşmasını yapar.
Bu çok kapsamlı ve yaratıcı konuşmadan, ve Ekinci’nin o dönem yaptığı diğer önemli konuşmalar ve yazdığı yazılardan, tesadüfen elime geçen ve sahaflardan bulunmuş Doğu Dramı (Ankara, 1967) adlı kitap çalışması ortaya çıkar.
Tarık Ziya Ekinci, yıllardır, Kürt sorununun şiddetten ayrışmasının gerekliliği, barışçıl çözümü ve genelde Türkiye’de demokrasinin gelişmesi için kritik önemi üzerine ufuk açıcı ve öğretici yazılar yazmaktadır.
Sn. Ekinci’nin yazdıklarını, söylediklerini hep dikkatle okurum. Doğu Dramı’nı da dikkatle okudum. Dün gibi bugün için de ufuk açıcı, yaratıcı öneriler ve çözümlemelerle dolu bir çalışma.
Doğu Dramı’nı okumak bir yönüyle çok üzücü: yarım asır geçiyor, dünya değişiyor, Türkiye değişiyor ama Kürt sorunu, bölgenin ve bölge insanının dramı değişmiyor. Geleceğe umutsuz bakan, şiddet-işsizlik-yoksulluk-ötekileşme sorunları içinde sıkışmış ve milliyetçilikler tarafından rehin alınmış, her çözüm olasılığından ve umuttan tekrardan umutsuzluğa ve içe kapanmaya defalarca atılmış Doğu’nun Dramı hâlâ devam ediyor.
Bu konu üzerinde de durmak, tartışmak ve çözüm önerileri üretmek çok önemli. Tarık Ziya Ekinci’de hâlâ Kürt sorununa demokratik ve müzakere temelli çözüm için çalışıyor, düşüncelerini kamusal alanda paylaşıyor.
Bununla birlikte, bu yazı da, yarım asır önce yazılmış Doğu Dramı’nda, Sn. Ekinci’nin yaptığı ve o gün gibi bugünün ve yarının Türkiye’si için de geçerli ve yaratıcı önerisi üzerinde duracağım. Ekinci, Doğu Dramı’nın çözümü için “stratejik şehir merkezleri”nin önemi üzerinde duruyor, ekonomi-kimlik-güvenlik ekseninde yaptığı çözümlemesinin odak noktasına bu kavramı oturtuyor.
‘STRATEJİK ŞEHİRLEŞME MERKEZLERİ’
Ekinci’ye göre, “Bir bölgenin gelişmişliği o bölgede bulunan sanayileşmiş stratejik şehirleşme merkezlerinin bulunmasına bağlıdır. Çünkü sanayileşmiş stratejik şehirleşme merkezlerinin büyük bir gelişme potansiyeli vardır; ve bu merkezler çevrelerini de olumlu bir yönde etkileyerek çevrenin gelişmesini sağlarlar”. Örneğin, Doğu’da, Diyarbakır, Van, Gaziantep bu tür kentler stratejik şehir merkezleri, çünkü bu kentlerin kalkınması, iyi yönetimi ve istikrarı, sadece kendileri için değil, çevrelerindeki kentler için, hatta ülkenin siyasi ve ekonomik istikrarı için kritik öneme sahip. Ekinci, Doğu Dramı’nın çözülmesi için, bölgenin az gelişmişlikten kurtulması ve demokrasi-ekonomi-güvenlik ekseninde vizyoner ve yaratıcı bir yönetimle yönetilmesini İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı’nı nı TİP’in plan üzerine görüşlerini dile getirirken öneriyor. Bu önerinin odağında da, stratejik şehir merkezleri kavramı var. Elli yıl öncesinin kentleşme sürecini daha yeni başlamış Türkiye için çok yaratıcı ve vizyon temelli bir öneri.
Ekinci’nin stratejik şehir merkezleri önerisini, son on yıldır, akademik dünya içinde kentleşme üzerine yapılan çalışmalarda farklı kavramlar içinde kullanılıyor. Sadece kendisi değil çevresindeki kentler, dolayısıyla bölge için stratejik ve kilit öneme sahip kentler için, “kilit kent”, “kent havzası”, ve “kent bölge” kavramları kullanılıyor. Kent bölgeler, ekonomik olarak dinamik, küresel ve bölgesel ölçekte aktif, olumlu prerformansları hem çevrelerindeki kentler, hem ulusal kalkınma için katma değer yaratan kentler. Küreselleşen dünyada “sermaye-mekan ilişkisi ve müzakeresi” artık sadece ulusal boyuttta değil, giderek artan bir biçimde yerel boyutta, yani “kent ölçeği”nde gerçekleşiyor. Kentler, ulusal boyut kadar, bazen ondan daha önemli ve etkili oluyorlar; toplumsal ilişkilerin üretiminin ve yeniden-üretiminin, toplum yönetiminin ve demokrasiden çatışma çözümüne uzanan alanda toplum yönetiminin sosyolojik, politik ve ekonomik bağlamını oluşturuyorlar.
Küreselleşen dünyanın giderek “kentli-küresel dünya” olması; Türkiye’nin de artık (72-75% oranında) “kentli Türkiye” olması gerçeği içinde, kentler, özellikle “kent bölge”ler, kilit öneme sahip alanlar, aktörler, yerel yönetimler konumuna geliyorler.
Meslektaşım Berrin Koyuncu-Lorasdağı ile yazdığım ve bu yıl Metis’den yayınlanan, Sekiz Kentin Hikayesi: Türkiye’de Yeni Yerellik ve Yeni Orta Sınıflar kitabımızda, “kent bölge” kavramını kullanarak İzmir, Konya, Kayseri, Gaziantep, Denizli, Eskişehir, Diyarbakır, ve Şanlı Urfa’yı inceledik. Benzer olarak, Fırat Genç, Ayşe Köse Badur, Çağlar Keyder ile yazdığım ve 2021’de İletişim’den yayınlanacak Kentli Türkiye: İmkanlar, Sınırlar, Çatışmalar, kitabında da kent bölge kavramı yoluyla son yıllarda yaşanan değişim ve dönüşüm sürecini masaya yatırdık.
Araştırmaya dayalı bu çalışmalarımızda, “gücün merkezileşmesine dayalı Cumhurbaşkalığı Hükümet Sistemi ile piyasa merkezli Neoliberalizm arasına sıkışmış Türkiye”nin demokratik ve istikrarlı geleceğinin Kentli Türkiye gerçeğini gören ve kentlerin, özellikle kent bölgelerin, önünü açan bir yönetim tarzında yattığını önerdik.
Bu öneriyi destekleyen önemli bir örnek de, son dönemde bütün sınırlamalara, baskılara, ve kısıtlamalara rağmen gerek insanlara ayrım yapmadan hizmet götürmek, gerek kent yaşamında birlikte yaşama ve çalışma kültürünü güçlendirme noktalarında başarılı olmuş Kars ve Kars eski Belediye Başkanı Sn. Ayhan Bilgen oldu. Bilgen’i kapsayıcı yönetim tarzı altında Kars, hem hizmet hem de çatışma çözümü alanlarında örnek bir perforans gösterdi.
Tüm bu örneklerin gösterdiği gibi: Türkiye’nin artık “Kentli Türkiye”ye dönüştüğü gerçeğini anlamadan ne Türkiye’yi anlamak, ne Türkiye’nin sorunlarına çözüm bulmak, ne de Türkiye’yi yönetmek mümkündür.
YENİ YERELLİK
Bu noktada, “yeni yerellik” kavramının önemini vurgulamak istiyorum. Kentli Türkiye içinde, yerellik, sadece belediyeler değil, kent ölçeğinde hareket eden sivil toplumu, sivil insiyatifleri, üniversiteleri, ekonomi aktörlerini, kooperatifleri, medyayı, daha da önemlisi, bu aktörler arası kapsayıcı ve birlikte çalışmayı içeriyor.
Kapsacılık ve birlikte çalışma, yerelin başarı ya da başarısızlık derecesini belirliyor.
Altını çizerek vurgulayalım, kentli Türkiye’nin yeni yereli, özellikle, kent bölge potansiyeli taşıyan kentleri, başarılarını, bölgesel ve küresel bağlantılarını güçlendirerek yapıyorlar.
İşsizlikten mülteciler sorununa, eğitimden hukuka, haklar ve özgürler dilinden birlikte yaşama kültürünün güçlendirilmesine, güvenlikten ekonomik dinamizme, gıda/su/topraktan iklim değişikliğine geniş bir yelpazede Türkiye’nin sorunlarının çözümünün ve demokratik ve adil Türkiye yönetiminin kilit alanı kentli Türkiye düşüncesi, dolayısyla, “yeni yerellik”dir.
Gücün ve yönetimin lider ve yürütme organı etrafında merkezileşmesi üzerine kurulu Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sisteminin bugüne kadar gösterdiği zayıf performansın nedenlerinden biri de, yeni yerellik olgusunu göz ardı etmesi olmuştur.
Benzer biçimde, yeni siyasi hayatlarına başlayan DEVA ve Gelecek Partisi gibi siyasi partilerden var olan muhalefet partilerine, ve İstanbul, Ankara, İzmir’den başlayarak diğer kentlerin yönetimlerine uzanan alanda hareket eden aktörlerin etkili olmasının ve seçim başarısının temel kıstası “yeni yerellik” olgusunu nasıl kullandıkları olacaktır.
Elli yıl önce Tarık Ziya Ekinci’nin stratejik şehir merkezleri fikri, nasıl bir Türkiye, nasıl bir Türkiye yönetimi sorusuna yanıt için önemli bir ip ucu veriyor. Türkiye’nin yeniden demokratikleşme olasılığının önemli bir boyutunu yeni yerellik oluşturuyor.
*Sn. Tarık Ziya Ekinci’ye teşekkürler, sevgiler.
