Çocukluğumun geçtiği Büyükçekmece’nin isminin kökenini hep merak etmişimdir. Büyükçekmece İstanbul’un incisi denilebilecek bir ilçe. Deniz ile gölün blrleştiği harikulade bir doğal güzelliğe sahip. Yine ilçede bulunan pek çok tarihi eser, Kanuni Sultan Süleyman Köprüsü, Sokullu Mehmet Paşa Camii, Kervansaray, Büyükçekmece denilince ilk akla gelenlerden.
Yaklaşık 30 yıldır Büyükçekmece’yi yöneten belediye başkanı Dr. Hasan Akgün’ün en hayrla yadedilecek çalışması da Kültürpark olarak anılan gölkenarındaki, daha önceleri kumsallar mevki olarak bilinen, alanı mamur hale getirip, yöre evleriyle donatması, bir kültür havzasına çevirmesi. 2000’li yılların başından beri süregelen, Büyükçekmece için bir kültür geleneği haline gelen kültür sanat festivalleri de bu alanda yapılıyor.
Çocukluğumun geçtiği Büyükçekmece’yi gerçekten çok özlüyorum. İnsan özlediğini her yerde arıyor. Baktığı fotoğraflarda, okuduğu kitaplarda, izlediği dizi ve filmlerde; bizler gibi mesleki dezenformasyona uğramış olanlar dijital kaynaklarda, haritalarda da aslında hep aynı duygunun, özlemin izini sürüyorlar.
Geçtiğimiz haftasonu çok kıymetli bir dostum Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesi’nde adı geçen yerlerin Google Haritalar’da imlendiğini söylediğinde çok heyecanlandım. “Lütfen hemen paylaşır mısın?” dedim. Sağ olsun kırmadı ve paylaştı.
Mustafa Başaran isimli Bulgaristan muhaciri, tarih meraklısı bir gencin büyük emeklerle oluşturduğu bu harita herkesin erişimine açık.* 17’inci yüzyılda bir kaşifin, Evliya Çelebi’nin 50 yıllık serencamını not ettiği, yaklaşık 10 cilti bulan bu eserde gezip gördüğü yerleri modern ülkeler haritasında bulup işaretlemek, takdire pek şayan bir hareket. Aşk olsun Mustafa Bey’e!
Bendeniz bu haritayı ilk açtığımda ne yaptım? Tabii ki Büyükçekmece’ye baktım. Merhum Evliya Çelebi Büyükçekmece’den nasıl bahsetmiş, nereleri övmüş, nereleri yermiş hızlıca bir kolaçan edeyim istedim.
Çelebi güzel Büyükçekmece’mizi şu sözlerle övmüş:
“Bu da Eyüp mollalığı namyelerinden deniz kıyısı ile göl kenarından bin adet güzel haneli, bağlı, bahçeli ve abıhayat akar çeşmeli, hepsi kiremit örtülü altlı üstlü kargir yapı haneli bakımlı ve şenlikli, süslü bir kasabadır. (---) (---) evkafı yönetimindedir. Subaşısı ve yasakçısı vardır. İstanbul yakınında olduğundan kethüdayeri ve yeniçeri serdarı yoktur. Deniz kıyısında kalesi haraptır. Tamamı (---) adet mihraptır. Evvela, “
Devam ediyor Çelebi:
“Mahmud Paşa Mescidi, Mimar Sinan Ağa yapısıdır. Bunlardan başkası mescitlerdir. Ve 11 adet küçük ve büyük kurşunlu iri hanları ve kurşunsuz mihmansarayları vardır. “
Mahmud Paşa Mescidi, dediği bizim Sokullu Mehmet Paşa Camii olarak bildiğimiz, yekpare taştan örme minaresi ile ünlü camimizdir. Çocukluğumda bu caminin Kur’an Kursu’na giderdim.
Caminin hemen karşısında yer alan kurşunlu han, kervansarayın 1.000 at kapasiteli olduğunu yazmış Çelebi. Doğrusu şaşırdım. Buraya o kadar at sığar mı? Burada at gördüğüm tek an Ayna Grubu’nun Kiziroğlu Mustafa Bey kilibinin çekimlerini izlemeye mahalledeki tüm çocuklarla gittiğimiz andı. Ramazan aylarında Büyükçekmece’deki iftar şenliklerinde bu hanın içerisinde tezgahlar kurulmaya başlanmıştı. Bendeniz de bu handa yıllarca kitap satmış idim.
Suyu ve havası tatlıdır, da diyor Çelebi Büyükçekmece için. Bence bugün de pekâlâ doğru bu söylediği.
Gölün üzerinde yıllara meydan okuyan duruşu ile Kanuni Sultan Süleyman Köprüsü’nde de bahsediyor Evliya Çelebi:
“Bu göl üzerinde ilk yapıcısı Süleyman Han'dır. Tamamlanması nasip olmamış ve Sultan II. Selim Han tamamlamıştır, Koca Mimar Sinan eliyle.“
El ele tutuşup üzerinde yürüyen nice aşığın belki de hiç aklına düşmemiştir, ama mutlaka Ferhat’ın gayretininin kokusunu almış olsalar gerek.
Şu güzel sözler de Çelebi’ye ait:
“Tamamı dağ kazan Ferhad çekiciyle tıraş olmuş parlak ve cilalı taş ile yapılmış sağlam bir köprüdür”
Büyükçekmece ahalisi için gündelik hayatlarının alelade bir dekoru olan bu köprünün ehemmiyeti büyük. Yine Evliya Çelebi’nin sözleriyle aktaracak olursak:
“Osmanoğulları ülkesinde Geyve Köprüsü, Osmancık Köprüsü, Amasya Köprüsü, Batman Köprüsü, Çoban Köprüsü, Altın Halkalı Köprü ve Rumeli'nde Vişgrad Köprüsü ve Mosdar Köprüsü gibi köprülere denk ibret verici, benzersiz ve yüksek bir köprüdür. “
İktisatsız tabii ki olmazdı.
“Köprünün masrafları için 114 yük 73.853 akçe sarf olunmuştur. “
Büyükçekmece’nin güzelliklerini anlatmaktan, hâlâ isim bahsine gelemedik. Efendim Büyükçekmece’nin ismi için ipucunu, haritayı biraz sağa doğru kaydırarak Küçükçekmece üzerine gittiğinizde görebiliyorsunuz, zira Küçükçekmece’den bu nadide eserde “Küçük Çeşmece” olarak söz ediliyor Evliya Çelebi. Devamında:
“Eyüp mollası hükmünde naipliktir. Ve (---) evkafı olup gölü eminliktir. Kalesi, deniz kıyısında haraptır. Şehri, deniz kıyısı ile göl kıyısında yarısı düzde ve diğer yarısı hayırlar üzerinde toplam 600 haneli, bağlı, bahçeli, abıhayat sulu ve baştan başa kiremit örtülü güzel evleri vardır. “
Acaba Büyükçekmece’nin isim kökeni de “Büyük Çeşmece” olabilir mi?
Haritaya ulaşmak için: https://www.google.com/maps/d/viewer?mid=1a84z9196FZAtW2VcoptG_576HX5mjVo&ll=41.02998818970942%2C29.098698977544743&z=10
