Çatışmaların doğasında elbette çıkarlar, petrol, emperyalizm, ırkçılık, güç gösterisi gibi birçok neden var. Fakat İrlanda’dan Güney Afrika’ya, Suriye’den Pakistan’a şiddeti destekleyenler ahlaki olarak dini köklü bir referans olarak göstermeyi ihmal etmiyorlar. Her farklılıktan illa nefret ayrışma ve çatışmanın neşet etmesi evrenin yatışmaz yapısının sonucu değil. Karaköy Tütün Deposu içimizi ferahlatan bir sergiye ev sahipliği yapıyor. Semavi din müntesiplerinin Akdeniz, Orta Doğu ve Balkanlarda buluştukları ortak mekanlar digital medya, güncel sanat, etnografik malzeme, fotoğraf ve verimli alt metinlerle nazara verilmiş. Bu üç din teolojik farklılıklarına rağmen inanışlar, ayinler, kutsal figürler ve mekanlar bakımından birçok ortak unsura sahip.
2015 Fransız yapımı El Halil de İbrahim (Abraham in Hebron) başlıklı videosunda Manoel Penicaud sade yaşamları içindeki Filistinlileri kaydetmiş. Sürekli çorba dağıtan bir adam bunu şehrin hakkını vermekle açıklıyor. Herkese kapısını açan, insanlara sürekli yemek ve süt dağıtan İbrahim peygamberin cömertliğini bereketini sürdürmek istiyorlar. 1994 Ramazanında bir sabah namazında yerleşimci Baruch Goldstein’ın ibadetteki insanlardan 29 kişiyi öldürüp 300 kişiyi yaralaması sonucu, zaten işgal altında olan şehrin görece büyüsünü hepten bozmuş. Yemek dağıtan adamın hepimizi aynı Allah yarattı, bilgiler tek bir kaynaktan geldi demesi etkileyici.
2012 yapımı İbrahim İbrahim Sare Sare adlı videosunda Nira Pereg çok müstesna bir ana odaklanmış. Yahudi ve Müslümanlar için çok kutsal olan çifte Kabir Mağarası (biz oraya Halilürrahman Camii diyoruz) Batı Şeria’nın en büyük şehri ve kalbi olan El Halil şehrinde. İki din için de ibadet yeri olan mekanı 1967 işgalinden sonra İsrail Atalar Mağarası kültür miras anıtı ilan etti ve ikiye böldü. 2017’de ise UNESCO mekanı Filistin devletine ait olarak tanıdı. Video yılda sadece yirmi gün iki tarafa da öteki tarafı görme imkanı bahşedilen mekandaki hüzün verici el değiştirmeyi ele almış. Filistin’e gittiğimde ne büyük eziyetlerle camiye girebildiğimizi hatırlıyorum.
Tunus Cerbe’de Griba Sinagogunda yan yana dua eden, dilek yumurtası bırakan kadınların Penicaud tarafından 2014’te çekilmiş fotoğraflarını görmek şaşırtıcı gelmiyor. Müslümanlar Hz. İsa, Hz. Musa, Hz. Meryem ve daha nice nebilere canı gönülden inanırlar. Hz. Hızır, Hıdır ya da el-Hadır da bütün dinlerin aziz bildiği gizemli ölümsüz bir veli. Hz. Musa’ya, büyük İskender’e, başka birçok insana yoldaşlık etmesiyle, ilahi bilgiyi sezdirme yoluyla öğretmesiyle bilinir, Gılgamış’tan Hint Menkıbelerine birçok metinde adı geçer. Kur’an’da geçen Hz. Musa ile Hızır buluşmasının Hatay Samandağ’daki Hızır türbesinde geçtiğine inanılıyor. Birçok Hızır türbesi ve menakıbı var ve her dinden insanlar onu evliya, ulu kişi, melek ya da peygamber olarak tanır ve aziz bilir.
Fatih Sultan Mehmet uzun yıllar süren savaşın ardından 1479’da Venedik’le imzaladığı barışın nişanesi olarak yöneticilerden bir ressam ve başka alanlardan sanatçılar yollamalarını istemiş. Venedik tarafından zamanın en ünlü ressamlarından Gentile Bellini’nin yollandığı, Osmanlı sarayında uzun yıllar kültürel ataşe olarak ikamet ettiği ve padişahı resmettiği bilinir. Resim, Londra’da Victoria ve Albert Müzesi’nde sergilenmekte. Fatih Hristiyan kutsal emanetler koleksiyonuna sahipti ve bunları sakladığı odanın kapısında, bir lambanın eşlik ettiği Meryem Ana’yı tasvir eden Bizans ikonası bulunmaktaydı. Padişah Bellini’den Meryem Ana’nın modern bir resmini yapmasını da istemiş, Bellini resmi yapmış fakat eser kayıpmış.
Antakya’da MS. 636 da Hz. Ömer tarafından yaptırılan Habibün Neccar Camisinin avlusunda hz.İsa tarafından gönderilen elçiler, Yahya (Yuhanna) ve Yunus (Pavlos) kardeşlerimiz medfun. Caminin içindeyse dört metre kadar aşağıda baş havari Şem’un Saba (Barnabas) ve onların iz sürücüsü, müdafii Habibin Neccar yatmakta. Hristiyan şehitlerle iç içe ibadet ediyor Müslümanlar. Sergide ortaklaşılan yerlerden biri olarak bu harika mekana da yer verilmiş.
Çalışmanın temel aldığı iki kesişim şehri İstanbul ve Kudüs, ortaklaşılan yerlerin başında ise dağlar mağaralar ve kabirler geliyor. Orta Çağ’dan bu yana üç dinin mensupları tarafından ziyaret edilen Rahel’in kabri bir duvarla Beytullahim şehrinden ayrılmış ve sadece Yahudilerin ziyaretine açık. Rahel Yakup aleyhisselamın karısı ve Bünyamin ile Yusuf peygamberin annesi. İsrail’in kutsal mekanları ele geçirip inanç sahiplerini mahrum etme tavrı çağ dışı ve sürdürülebilir değil.
Birçok kişinin emeği geçen, yılların birikimiyle oluşan sergi çatışmaya yazgılı olmadığımıza dair zarif deliller toplamış. Telli Baba, Eyüp Sultan, Ayasofya, Yuşa Tepesi, St. Antuan, Şambaz Baba fotoğrafları lüzumsuz gerginlikleri tatlıya bağlıyor, içimizde barış ve anlayış yeşererek ayrılıyoruz.
