YÖK Başkanı Prof. Yekta Saraç her yıl üniversitelere ‘başarı karnesi’ verileceğini açıkladı. Çok istiyorum ki bu son derece önemli girişim medyada soğukkanlılıkla, akademik dille tartışılsın. Aşırı derecede politize olan, düşman kamplar gibi kutuplaşan toplumumuzda biraz da insanlara asıl beka meselemizin eğitim ve hukuk olduğu anlatılsın...
Evvela şunu önemle belirtmek isterim: Üniversitelerde geçerli tek ölçü akademik liyakat ve akademik etik olmalıdır. Siyaset, ideoloji, yandaşlık, akrabalık, eş dost ve çıkar ilişkileri gibi faktörler ne kadar etkili olursa, üniversite o kadar yozlaşır.
Dünden dersler
Osmanlı medreselerinin çöküş sebeplerinden biri, o zaman “performans denetimi” bilinmediğinden, giderek liyakatin kaybolmasıydı. Modern bilimlerin fark edilememesi bir tarafa, hükümdarın ve çevresinin gözüne girmek, çoluk çocuğa makam vermek, eş dost atamak gibi davranışlar Osmanlı medresesini kendi çizgisinde de çöküşe sürüklemişti.
17. yüzyılda Hezarfen Hüseyin Efendi bu gibi sebepler yüzünden medresenin bozulduğunu anlatırken okumayan, kitap yazmayan sözde âlimlerin çokluğundan yakınıyordu: “Zamanede okumak yazmak vâdileri bilkülliye (tamamen) metruk olmuştur…”
Tabii çağımızda çok değerli devlet ve vakıf üniversitelerimiz vardır. Ama tarih ve dünya pratiği göstermektedir ki, siyasi ve ideolojik yandaşlık, eş dost kayırmacılığı gibi davranışlar ve baskılar bilim hayatına çok zarar vermektedir.
Prof. Joseph Sziliowicz YÖK öncesi üniversitelerimiz hakkındaki raporunda siyasallaşma ve ideolojinin “akademik hayatı gerçekten imkansız hale getirdiğini” yazmıştı.
‘Seçkinci’ yaklaşım
Prof. Saraç’ın açıkladığı ölçülere biraz da bu gözle baktım; üniversitelerde siyasallaşmaya, kayırmacılığa mı, yoksa akademik kalite yükselmesine mi yol açacak?..
Üniversitelerin başarısını ölçmek üzere Prof. Saraç’ın açıkladığı “5 ana başlık” şunlar: Eğitim ve öğretim… Araştırma geliştirme, proje ve bilimsel yayın… Uluslararasılaşma… Bütçe ve finansman… Topluma hizmet…
Bu başlıklar altında 42 gösterge yer alıyor: Öğrencilerin mezuniyet sonrası merkezi sınavlardaki başarısı, doktora çalışmaları, akademik ödüller, yayınlar, Ar+Ge çalışmaları, projeler, uluslararasılaşma yani yabancı öğrenci ve öğretim elemanı sayısı, teknokentlerde öğrenci sayısı…
Prof. Saraç, “popülist ve pragmatist yaklaşımlardan uzak durmak gerektiğini” söylüyor, “YÖK olarak başarı odaklı seçkinci bir yaklaşımla konuya baktıklarını” belirtiyor.
Siyasette seçkincilik anti demokratiktir fakat merhum Mümtaz Tarhan hocamızın elli yıl önce yazdığı gibi, akademik hayat elbette ‘seçkinci’ olmalı, ülke kalkınmasına lokomotif olacak seçkinleri yetiştirmelidir.
İşte YÖK, “100/2000 Projesi” ile Türkiye’nin geleceği yani bekası için gerekli olan öncelikli bilim dallarını özel burslarla teşvik ediyor: Nanoteknoloji, yenilenebilir enerji, doku mühendisliği, sürdürülebilir etkin tarım gibi dallarda başarılı doktora öğrencilerine özel burs veriyor. Böyle 2000 öğrenci doktora yapıyor.
Reform ihtiyacı
Makro düzeyde, YÖK’ün asıl bu işlere bakacak bir koordinasyon ve kalite kontrol organı olması, üniversitelerin tek tip olmayıp çeşitlenmesi, akademik özgürlüklerin eksiksiz gerçekleşmesi, YÖK’te siyasi atamaların değil, yine liyakate göre akademik camianın yüksek oranda temsili gibi reformlar lazımdır.
Bunu yıllardan beri yapamadık.
Bugünkü durumda Prof. Yekta Saraç’ın başlattığı “araştırma üniversiteleri” uygulaması ve açıkladığı ‘karne’ kıstasları titizlikle uygulanabilirse siyasi ve ideolojik kadrolaşma, eş dost kayırma, düşük kalite gibi marazlar zamanla asgari düzeye iner…
Akademik kalite de yükselir.
Açıklanan 42 kıstasın tamamı isabetli midir? ‘Kontenjan doldurmak’ bir akademik kıstas mıdır? Araştırma üniversiteleriyle normal üniversitelerin, ‘ulusal’ üniversitelerle bölge kalkınması amaçlı üniversitelerin farklı kıstaslarla ölçülmesi de gerekir.
Bu konular akademik camiada çok sesli müzakerelerle olgunlaştırılmalıdır.
Prof. Saraç’ın başlattığı programlar kamuoyunca desteklenmeli ve nasıl uygulandığı kamuoyunca denetlenmelidir.
Diyorum ya, Türkiye’nin bekası eğitim ve hukuktadır.
