Yıllardır yasalarımızdaki ifade özgürlüğüne, basın ve eleştiri özgürlüğüne getirilen sınırların kaldırılmasını bizim de gelişmiş demokrasilerde olduğu gibi doğuştan sahip olduğumuz özgürlüklerimizin garanti altına alınması gerektiğini tartışıyoruz. Bu konuda farklı iktidarlar tarafından yasalar çıkarıldı, biraz olsun nefes almaya çalıştık. Sonra devletin ve rejimin tehdit altında olduğu gibi “derin hassasiyetleri” bahane ederek özgürlük-güvenlik dengesini unutup özgürlüklerin alanını daraltmaya devam ettik.
Hatırlayalım, özgürlüklerin önünün kapatıldığı bir ülkenin kalkınmasının mümkün olmadığına inanan rahmetli Turgut Özal, ülkede yıllarca büyük mağduriyetlerin yaşanmasına vesile olan o meşhur 141, 142 ve 163. Maddeleri değiştirerek özgürlükler konusunda önemli bir ferahlama sağlamıştı.
Ancak özünde “vesayetçi” genler barındıran devlet, yeni tehdit argümanları bulmakta gecikmedi ve bu kez de 301. Maddeyi keşfetti ve bu madde üzerinden özgürlükçü düşüncenin, ifade özgürlüğünün ve eleştirinin önü kapatılmaya devam edildi.
Sonra AK Parti iktidarı devletin “vesayetçi genleri”ne karşı reformist bir adım atarak bütün ezberleri bozdu ve dedi ki: “Temel hak ve özgürlüklerin, sadece anayasal ve yasal güvenceye alınması ile yetinmeyip, fiilen uygulanması ve siyasal kültürümüzün yerleşik bir boyutu olarak güçlenmesi yönünde çaba sarf edecektir.” Gerçekten de bu konuda ciddi yasal değişimler gerçekleştirdi ve önemli bir bölümünü de hayata geçindi.
Ama sonunda AK Parti de giderek özgürlükçü reflekslerini kaybederek, “devletin manevi şahsiyeti”ni ve bekasını korumak için basın özgürlüğünün ve eleştirel düşüncenin önündeki barikatları yükseltmeyi tercih etti. Yani bahar havası kısa sürdü ve biz yine yasakçı geleneklerimize geri döndük.
Şimdi iktidar yeni bir yargı paketi hazırladı, muhtemelen Ekim’de parlamentonun gündemine gelecek ve yasalaşacak. Buna göre, Terörle Mücadele Kanunu’nun çok eleştirilen “propaganda” başlıklı 7. Maddesine, “Haber verme sınırlarını aşmayan veya eleştiri amacıyla yapılan düşünce açıklamaları suç oluşturmaz” ifadesi ekleniyor. Böylece haber ve eleştirilerin suç olmaktan çıkartılması amaçlanıyor. Ancak bunun için de mahkemelerin “haber” ve “eleştiri” konusunda kararlar vermesi gerekiyor. Yani haber özgürlüğünün ve eleştirel düşüncenin önünün açılması sanıldığı kadar kolay olmayacak. Ama neyse bu da bir şeydir...
Hiç kuşkusuz uzun bir aradan sonra Türkiye’nin, hazırlanan yeni yargı paketiyle özgürlükleri gündemine alması önemli bir gelişme. Çünkü Türkiye özgürlüklerin önünün açılması konusunda çok değerli fırsatları, en önemlisi de zaman kaybetti. Kaybedilenleri telafi etmek elbette çok kolay olmayacak, ama her şeye rağmen bir yerden başlamak gerektiği de açık.
Zira biliyoruz ki Avrupa Konseyi’nin anayasa hukuku konularındaki danışma organı olan Venedik Komisyonu, ifade özgürlüğü konusunda belli aralıklarla Ankara’ya uyarılarda bulunmaktadır.
Mesela Avrupa Konseyi Parlamenter Meclisi’nin talebi üzerine Türk Ceza Kanunu’ndaki ‘216, 299, 301 ve 314’üncü maddeleri inceleyen Venedik Komisyonu’nun raporunda, “Halkı kin ve düşmanlığa tahrik veya aşağılama” suçunun düzenlendiği 216’ncı maddenin, hükümet politikalarını sert eleştirenleri cezalandırmak için kullanılmaması gerektiği belirtilerek “Şiddete, silahlı mücadeleye veya ayaklanmaya açıkça kışkırtmayan düşünce açıklamalarının cezalandırılmasının haklı görülemeyeceği” kaydedilmektedir.
Yine raporda “Türk Milletini, Türkiye Cumhuriyeti Devletini, Devletin kurum ve organlarını aşağılama ile ilgili 301’nci maddedeki sorunun 2008’de yapılan düzeltmelere rağmen devam eden muğlak ifadeler” olduğu belirtilerek, “Tavsiye edilen, içindeki tüm kavramları açık ve spesifik şekilde belirterek, bu hükmün yeniden yazılması ve tekrar düzenlenmesi talep edilmektedir.
Ayrıca raporda silahlı örgüte (terör örgütüne) üye olmakla ilgili TCK’nin 314’üncü maddesi uygulanırken “Yargıtay’ın bir kişinin örgüt üyesi sayılarak cezalandırılması için bilerek ve isteyerek örgütün hiyerarşik yapısı içinde yer alması gerektiği” yönündeki kriterine uyulması gerektiği ifade edilmektedir.
Maalesef işin en vahim tarafı, bizzat AK Parti iktidarı tarafından özgürlükler konusunda bunca mesafe alınmasına rağmen, bu alandaki kazanımları sıfırlayıp yeniden başa dönerek basın özgürlüğü ve eleştirel düşünceye getirilen sınırlandırmaları tartışmak insana gerçekten acı veriyor.
