Kovid’in gölgesinde geçen 2020’de kültür sanat dünyası birçok değişime şahitlik etti. Bütün olumsuzluklara rağmen sanatçıların bir tık yakınımıza getirdiği sanat her şeye rağmen nefes almamızı sağladı. 2020’ye damga vuran ve çoğundan ilk olarak KARAR okuyucularının haberdar olduğu yılın önemli olaylarını derledik…
SALİHA SULTAN / KARAR
2020’nin en dikkat çeken olayı, mülkiyeti 165 yıldır belediyede olan Galata Kulesi’nin Vakıflar Genel Müdürlüğü’nce (VGM) ‘Kule-i Zemin Vakfı malı’ olduğu gerekçesiyle İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nden alınıp, Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın tasarrufuna verilmesi üzerine başlayan tartışmalar oldu.
Konunun nabzını tutan KARAR, tartışmalara tarih araştırmacılığımızın ve mimarimizin duayen isimleri Necdet Sakaoğlu, Doğan Kuban ve Zeynep Ahunbay röportajlarıyla ışık tuttu.
Sakaoğlu “Bu konuda en önemli kaynak Osman Ergin’in ‘Mecelle-i Umur-ı Belediyye’ eseridir. Galata Kulesi, hendek ve etrafındaki alan 1856’da İstanbul’un ilk belediyesine tapulanmıştır” dedi. Kuban ise, “Galata Kulesi’nin Kule-i Zemin Vakfı’na kayıtlı olduğu uydurmadır” derken, Ahunbay da Kulenin geçmişinde vakıfla ilgili bir dönemi yok.
Kültür mirasının yönetimi kaptı-kaçtı zihniyetiyle değil, hukuk çerçevesinde yürütülmesi gereken bir alan. Yasaları çarpıtırsanız hukuk ortadan kalkar” dedi. İBB ve VGM arasındaki hukuk mücadelesi devam ederken, ikinci bir skandala imza atıldı. Kuleyi ‘Beyoğlu Kültür Yolu Projesi’ne yetiştirmeye çalışan VGM’nin restorasyon işini verdiği şirket 1.600 yıllık tarihi kuleye hiltiyle girdi. Olay kamuoyunda infial yarattı. Tartışmaların gölgesindeki Galata Kulesi ekim ayında müze olarak hayata geçti.
PANDEMİDEN NÜKSEDEN “NET SANAT”
2020’de sanat deyince aklımıza en çok kazınan kavramlar ‘çevrimiçi’, ‘dijital’, ‘sanal’ ‘online’ kavramları oldu. Uzun yıllar dijitale direnen sanat dünyası salgınla birlikte bu direnişi sanatseverler için hiç düşünmeden bıraktı, online konserler, sanal sergiler ve müzeler, çevrimiçi sohbetler evlerimize taşındı. Kültür ve Turizm Bakanlığı, İKSV, Zorlu, yerel yönetimler gibi birçok sanat aktörü salgında halka sanatla nefes vermek için dijital mecralarını zenginleştirdi, ortaya ‘net sanat’ çıktı. Karantinada sanattan uzak kalmak istemeyenler ise bu anlamlı çabalara elbette karşılık verdi, net sanatı yakından takip etti.
KİTAP KAMPANYANLARI TAVAN YAPTI
Bu yıl ‘evde kal, hayatta kal’ kampanyalarından sonra ikinci sırada ‘evde kal, kitap oku’ kampanyaları yer aldı. Yayınevleri eve hapsolan kitap kurtlarına yayımlarını ulaştırmak için yüzde ellilere varan indirimlere gitti, e-kitaplar ve sesli kitaplar atağa geçti, birçok yazar yüzlerce kitap tavsiyesi verdi. Daha önce Türkiye’de kitap okuma kampanyalarının bu kadar tavan yaptığı bir yıl daha yaşanmadı. Kitapyurdu, BKM Kitap, DR ve İdefix gibi online kitap sitelerinin verilerine göre, 2020’de Jose Saramago’nun distopik romanı ‘Körlük’, yerli romanlarda ise Sabahattin Ali’nin ‘Kürk Mantolu Madonna’ kitabı eve siparişte birinciliği paylaştı.
ŞİİRDE ÖZLENEN NOBEL LUİSE GLUCK’
Nobel Edebiyat Ödülü bu yıl, ABD’li şair Louise Glück’e verildi. Akademi, Glück’ün “yalın bir güzellikle, bireysel varoluşu evrenselliğe ulaştıran şaşmaz şiirsel sesi” nedeniyle ödüle layık görüldüğü belirtti. Ödülle birlikte edebiyat dünyasının gözü Glück’e çevrildi. Türkiye dahil pekçok ülkede tanınmayan şairin ilk kitabı ‘Firstborn’u (İlk Doğan) 1968 yılında yayımladığını, Amerikan edebiyatının en önemli şairlerinden biri kabul edildiğini öğrendik. 1943 doğumlu şairin 12 şiir kitabı yayımlanmış. Nobel’in yanı sıra 1993’te Pulitzer Ödülü’nü, 2014’te ise Ulusal Kitap Ödülü’nü kazanmış.
FATİH’İN DÖNÜŞÜ SES GETİRDİ
İBB Başkanı Ekrem İmamoğlu’nun talimatı ile Londra’da Sotheby’s tarafından düzenlenen müzayededen yaklaşık 8 milyon liraya satın alınan Gentile Bellini’nin atölyesinden çıkan Fatih Sultan Mehmet’in orijinal tablosu yılın olayı oldu. Ekim ayında İstanbul’a, evine geri dönen, Fatih’in günümüze gelebilmiş üç orijinal portesinden biri olarak bilinen tablo İstanbul’a kazandırılacak yeni müzede yerini almayı beklerken, tablonun sahte olduğuna dair iddialar ortaya atıldı. Siyaset dünyasının çekişme konularından biri haline gelen tabloyla birlikte prestijli sanat uzmanlarıyla çalışan Sotheby’s zan altında kaldı.
SAHNEYE KOVİD GÖLGESİ
Salgın sürecinde tiyatro dünyası zor günler geçirdi. Mart ayından itibaren yasaklar nedeniyle oyun sahneleyemeyen tiyatrolar Tiyatro Kooperatifi, Özel Tiyatrolar Girişimi gibi STK’ların çatısı altında bir araya geldi, hükümete destek çağrısında bulundu. Aylarca sessiz kalan Kültür ve Turizm Bakanlığı sonunda 2019’da 6 milyon olan desteği, 2020’de 12 milyona çıkardı, Devlet Tiyatroları sahnelerini tiyatrolara açtı fakat yasaklarla birlikte o sahneler de tiyatrocuların yüzüne kapandı. Toy Tyatro, Öykü Sahnesi gibi birçok özel tiyatro kapandı, sektörde birçok kişi işsiz kaldı. 58 yıllık Ankara Sanat Tiyatrosu gibi önemli bir sahne kirasını ödeyememe noktasına geldi.
ÖLÜM KAPIMIZI ÇALDIĞINDA...
Kültür sanat dünyası bu yıl üzücü kayıplar verdi. Edebiyat dünyası Adalet Ağaoğlu, Asım Gültekin, İrfan Çiftçi, Oruç Aruoba, İsmail Kazdal, Ahmet Kekeç, Osman Akkuşak, Ahmet Yücel, Mehmet Çetin, Mahmut Kanık gibi değerli isimleri yitirdi. Oyunculuk dünyası Muhterem Nur, Mehtap Anıl, Devrim Parscan, Mehtap Anıl, Halil Kumova, Ayşegül Atik, Seyfi Dursunoğlu, Birol Ünel, Hikmet Karagöz, Cevdet Balıkçı, Üstün Asutay, Behiye Yanık, Orhan Çağman, Recep Aktuğ’u kaybetti. Müzik dünyası ise usta bestekar Timur Selçuk, Mustafa Kandıralı, Cavit Murtezaoğlu, Katip Şadi ve Taşkın Savaş’ın ölümüyle sarsıldı. Görsel sanatlarda ise ressam Lütfü Günay’ı ebediyete uğurladık.
KYBELE AİT OLDUĞU TOPRAKLARDA
Anadolu’dan kaçırılan arkeolojik eserler için Kültür ve Turizm Bakanlığının yürüttüğü çalışmalar bu yıl da meyvelerini verdi. Geri alınan son eser 60 yıl sonra evine dönen Kybele Heykeli oldu. Anadolu kökenli 65 eserin izini hala süren Bakanlık, son dönemde Isparta kökenli ‘Lahit parçası’ ve ‘Tunç Boğa Arabası’nı İngiltere’den, Lidya yazıtını İtalya’dan yurda getirdi. Son olarak İsrail’e kaçırılan ‘Kybele’ heykeli, Amerika’da bir müzayedede satılmak üzereyken, Bakanlığın çabaları sonucu yurduna getirildi. Şu an İstanbul Arkeoloji Müzesi’nde bulunan heykel, Afyonkarahisar’daki müzeye gidecek.
7. KOĞUŞTAKİ MUCİZE OSCAR YOLCUSU
2019’un gişe birincisi ‘7. Koğuştaki Mucize’ Türkiye’nin bu yılki Oscar adayı. Mehmet Ada Öztekin’in yönettiği film 93’üncü Akademi Ödülleri ‘En İyi Uluslararası Film Dalı’nda Türk sinemasını temsil edecek. Başrollerini Aras Bulut İynemli, Nisa Sofiya Aksongur, Celile Toyon, İlker Aksum, Mesut Akusta’nın paylaştığı filmin Türk sinemasının Oscar adayı seçilmesi, senaryosunun Güney Kore uyarlaması olması nedeniyle tartışmalara neden oldu. Akademi Ödülleri’nde Türk sinemasını temsil edemeyeceği yönünde tepkiler gösterilse de Sinema Genel Müdürlüğü seçici kurulu kararından vazgeçmedi.
MÜZİK SUSTU ENSTRÜMANLAR SATILDI
Korona günlerinin en mağdur sanat alanı müzik sektörü oldu. Yıl boyunca konser salonları kapandı, canlı müzik yasaklandı. Defalarca kez ‘müzik susmasın’ kampanyaları yapıldı, birçok müzisyen enstrümanlarını satmak zorunda kaldı. Kasım ayına kadar müzisyenlere kulak tıkayan Kültür ve Turizm Bakanlığı, MÜZİK-SEN gibi derneklerle bir araya geldikten sonra 10 bin sanatçıya Ocak 21’den itibaren ‘sanatçı olduğunu ispatlayan bir video’ göndermesi kaydıyla 1.000 TL destek vereceğini açıkladı. Bakanlığa ilk ve yıla damgasını vuran cevap, Erhan Güleryüz’den geldi: ‘Bakanım sen video çek bana gönder ben sana 1.000 TL vereyim.”
BİTMYEN SENFONİ NİHAYET BİTTİ
5 cumhurbaşkanı, 19 başbakan ve 9 bakan gördüğü ve 28 yıl boyunca inşaatı bitmediği için ‘Bitmeyen Senfoni’ olarak anılan Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası (CSO) 2020’de nihayet tamamlandı. Açılışla birlikte yenilenen logosu çalıntı iddialarıyla gündeme gelen CSO, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile eşi Emine Erdoğan’ın katıldığı konser programıyla 3 Aralık’ta hizmete açıldı.
EDEBİYAT DÜNYASINDA ‘ERİL FAİL’ ŞOKU
Hasan Ali Toptaş’ın kadınları taciz ettiği iddialarıyla başlayan ve sosyal medyada ‘metoo’ haretine dönüşen iddialar edebiyat dünyasında şok etkisi yarattı. Suçlamaların odağında yer alan Toptaş’ın “İnsan eril failliğin ne olduğunu anlayana kadar karşı tarafta ne büyük yaralar açtığını bilmeden, fark etmeden, düşünmeden hatalar yapıyor” açıklaması ise daha büyük tepkilere neden oldu. Çığ gibi büyüyen olayların ardından Everest Yayınları yazarın kitaplarını basmayacağını açıkladı. Toptaş’ın ‘Kuşlar Yasına Gider’ adlı romanından sinemaya aynı adla uyarlanacak film projesi de iptal edildi.
GİŞE BİRİNCİSİ ELTİLERİN SAVAŞI
Mart’tan itibaren salgın nedeniyle neredeyse boş kalan sinema salonlarında gişenin ilk üç sırasında sırasıyla ‘Eltilerin Savaşı’, ‘Rafadan Tayfa Göbeklitepe’ ve ‘Baba Parası’ filmleri yer aldı. En çok izlenen yabancı film, ‘Parazit’ oldu. Türk filmleri, izleyici sayısında pazarın % 80.2’sini, hasılatta ise % 78.5’ini elde etti. Sinema sektörü küreselde son 40 yılın en düşük seviyesine indi, 2019’a göre yüzde 71,5 düşüşle yaklaşık 32 milyar dolar kaybetti. Türkiye’de ise sinemalar 2020’de 298 milyon 790 bin lira toplam hasılatla geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 64 kayıpla son buldu.
