ABD, iki gün önce İran destekli Şii Haşdi Şabi fraksiyonlarından Hizbullah Tugayları'na ait Irak ve Suriye'deki 5 hedefi vurduğunu duyurdu. 25 savaşçının hayatını kaybettiği hava saldırılarının ardından bölgede gerilim artmış durumda. Haşdi Şabi saldırının ardından, ABD'den intikam alınacağı sözü vermişti. Bugün ABD'nin Bağdat Büyükelçiliği önünde toplanan Irak'taki Şii milis gücü Haşdi Şabi taraftarları elçiliği bastı. Bina ateşe verildi. ABD Büyükelçisi ve çalışanları binadan tahliye edildi. Irak'ta ABD'ye karşı büyüyen öfke ise 1979'da İran-ABD ilişkilerini kesen 444 günlük rehine krizini getirdi...
ABD Savunma Bakanlığı (Pentagon), iki gün önce, İran'a yakınlığıyla bilinen Ketaib Hizbullah (KH) örgütüne ait Irak ve Suriye'deki 5 hedefi vurduğunu duyurdu.
ABD Savunma Bakan Yardımcısı Jonathan Hoffman, yapılan hava saldırısına ilişkin yazılı bir açıklama yayımladı.
KH örgütünün Irak'taki Doğal Kararlılık Operasyonları Birleşik Görev Gücü'nün (CJTF-OIR) bulunduğu üslere düzenlediği saldırıya misilleme yaptıklarını belirten Hoffman, şu ifadeleri kullandı:
"ABD kuvvetleri, Irak ve Suriye'deki beş KH tesisine karşı, örgütün saldırı düzenleme yeteneğini azaltacak hassas savunma saldırıları gerçekleştirdi. Bu tesisler arasında, silah depoları ve KH'nin OIR koalisyon güçlerine saldırı planlamak ve yürütmek için kullandığı komuta ve kontrol merkezleri de vardı."
KH örgütü, Irak'ın Kerkük bölgesinde bulunan koalisyon güçlerine ait bir üsse saldırmış, atılan 30'un üzerinde roket sonucunda bir Amerikan vatandaşı hayatını kaybederken, dört Amerikan askerinin yanı sıra iki Irak askeri de yaralanmıştı.
FETİH KOALİSYONU ABD'NİN SALDIRISINI KINADI
Irak'ta Şii milis gücü Haşdi Şabi çatısı altındaki Bedir Tugayları Komutanı Hadi Amiri liderliğinde ve meclisteki 2'nci parti konumundaki Fetih Koalisyonu, ABD'nin saldırısını kınadı.
Fetih Koalisyonundan yapılan açıklamada, meclisteki tüm siyasi partilere ABD dahil olmak üzere Irak topraklarındaki tüm yabancı güçlerin çıkarılması için acil bir şekilde karar alınması çağrısında bulunuldu.
Eski Irak Başbakanı Haydar el-İbadi liderliğindeki Nasır Koalisyonu da konuya ilişkin yaptığı açıklamada böylesi saldırıların istikrar, güvenlik ve ikili ilişkilere zarar verdiği kaydedildi.
Açıklamada, Irak'ın bölgesel ve uluslararası çekişmelerin üssüne dönüşmemesi gerektiğine vurgu yapıldı.
İRAN: BU BİR TERÖR SALDIRISIDIR
İran Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Seyid Abbas Musevi, ABD'nin Irak'ta İran'a yakınlığıyla bilinen Şii milis gücü Haşdi Şabi'nin üslerine düzenlediği hava saldırılarını kınadı.
İran'ın resmi haber ajansı İRNA'ya göre, Musevi yaptığı yazılı açıklamada, "ABD'nin Irak toprakları ve Haşdi Şabi üslerine saldırması terör saldırısıdır. Şiddetle kınıyoruz." ifadelerini kullandı.
Musevi, Washington yönetimine Irak'ın toprak bütünlüğüne saygı göstermesi ve iç işlerine müdahale etmeyi sonlandırması çağrısında bulundu.
LÜBNAN'DAKİ HİZBULLAH'TAN AÇIKLAMA
Lübnan'daki Şii Hizbullah örgütü de ABD'nin saldırılarını kınadı. Lübnan merkezli örgütten yapılan yazılı açıklamada, ABD'nin dün İran destekli Haşdi Şabi'nin üslerine yaptığı saldırıların, Irak'ın egemenliğinin yanı sıra ülkenin güven ve istikrarını hedef aldığı ifade edildi.
Açıklamada, bahsi geçen saldırılar "acımasız ve haince" şeklinde nitelendirilerek, en güçlü biçimde kınandığı kaydedildi.
ABD yönetiminin Irak'ta terör örgütü DEAŞ ve radikal unsurlarla mücadele edebilecek vurucu güçleri hedef almak istediği öne sürülen Hizbullah açıklamasında, Washington'un söz konusu örgütleri kendi bölgesel planları çerçevesinde desteklediği iddia edildi.
IRAKLI PROTESTOCULAR BAĞDAT BÜYÜKELÇİLİĞİ BİNASINA GİRDİ
Irak'ta Şii milis gücü Haşdi Şabi yanlısı protestocular, başkent Bağdat'ın yüksek güvenlikli Yeşil Bölgesi'nde bulunan ABD Büyükelçiliği önünde bugün binlerce Iraklı toplandı.
İran destekli Şii ağırlıklı Iraklı milis organizasyonu Haşdi Şabi'nin üyeleri ve protestocu siviller, ABD elçiliğinin ana kapısı önünde protestoya gösterisine başladı.
ABD'nin Haşdi Şabi'ye yönelik hava saldırılarını kınayan protestocular, elçiliğe taş atarken Başkan Donald Trump'ı da hedef aldı.
Elçilik tesisini çevreleyen demir parmaklıklara Ketaib Hizbullah bayrakları asıldı, "Amerika'ya hayır hayır", "Trump'a hayır hayır" gibi sloganlar atıldı.
GÜVENLİK KAMERALARINI KIRDILAR
Eiçilik kapısına spreyle "Halk adına kapatılmıştır" diye yazan milisler, duvarların etrafındaki güvenlik kameralarını da taş ve tuğlalar atarak kırdı.
Reuters, Haşdi Şabi komutanı Cemal Cafer İbrahimi (namı diğer Ebu Mehdi Mühendis), Haşdi Şabi içindeki Bedir grubu lideri Hadi el Amiri, Asaib Ehl el Hak grubu lideri Keys el Hazali ve diğer milis grup liderlerinin protestocular arasında bulunduğunu aktardı.
Hazali, Reuters'e "Amerikalılar Irak'ta istenmiyor. Onlar şer kaynağı, biz onların gitmelerini istiyoruz" diye konuştu.
AA, kalabalığın bir kısmının, elçiliğe girmeye çalıştığı haberini geçti.
Reuters, ana kapıya konuşlanan Irak özel kuvvetlerinin şimdilik kalabalığın içeri girmesini engellediğini duyurdu.
ELÇİ VE ÇALIŞANLAR TAHLİYE EDİLDİ
Ardından Irak Dışişleri yetkilileri, Reuters'e, ABD Büyükelçisi Matthew H. Tueller ve elçilik çalışanlarının Bağdat'tan tahliye edildiğini söyledi.
Irak Dışişleri yetkilileri, tahliyenin güvenlik endişesiyle gerçekleştiğini, binada az sayıda personel kaldığını kaydetti.
ELÇİLİK BİNASININ DUVARI ATEŞE VERİLDİ
AP haber ajansı muhabirleri, yerleşke içerisinde çıkan yangın dolayısıyla alevlerin yükseldiğini ve binanın çatısında en az 3 Amerikan askeri gördüklerini belirtirken Anadolu Ajansı da protestocuların büyükelçilik binasının duvarını ateşe verdiklerini aktardı.
Daha sonra arka duvarı ateşe veren Iraklı protestocuların ABD elçiliği bileşkesine girdiği haberi geldi.
PROTESTOCULARA 'DAĞILIN' ÇAĞRISI
Protestocuların elçilik bileşkesini basmasına güvenlik güçleri tarafından sıkılan gaz ve ateş sesleri eşlik etti. Megafonlardan protestoculara dağılmaları çağrısı yapıldı.
444 GÜNLÜK REHİNE KRİZİ
4 Kasım 1979 tarihinde, Şah rejimine başkaldıran öğrenciler, İran’da ABD Büyükelçiliği‘ni işgal etti ve 90 kişiyi rehin aldı. Sonra 38 kişiyi serbest bırakan eylemciler, 52 rehineyi ise, 444 gün boyunca ellerinde tuttu. Bundan tam 40 yıl önce bugün, rehineleri kurtarmak için, operasyon düzenlendi. Rehinelerin kurtarılamadığı operasyonda, sekiz ABD askeri ve bir İranlı sivil hayatını kaybetti. İran-ABD ilişkileri ise, bu olayın ardından derinden sarsıldı ve bir daha hiç düzelmedi.
Modern dünya diplomasi tarihinde en uzun diplomatik rehine krizi olarak kayıtlara geçen olayda ABD'nin Tahran Büyükelçiliği, İran devriminden 9 ay sonra 4 Kasım 1979'da kendilerine "İmam'ın Çizgisindeki Öğrenciler" adını veren ve sayıları binlerle ifade edilen silahlı gruplar tarafından işgal edildi.
Büyükelçiliği işgal eden silahlı gruplar, gizlice kaçmayı başaranların ardından kalan 66 diplomattan hasta bir kadın ile 13 Afrika kökenli Amerikalıyı serbest bıraktı ve 52 kişiyi 444 gün boyunca rehin tuttu.
İRAN REJİMİNİN KONTROLÜNDE GERÇEKLEŞTİ
Rehine krizi olarak kayıtlara geçen Büyükelçilik işgaline, ABD'nin karşı devrim için casusluk faaliyetleri iddiaları ve İran devriminden sonra ülkeden kaçan Muhammed Rıza Şah Pehlevi'nin ABD tarafından tedavi için kabul edilmesi gerekçe gösterildi. İran, Şah Pehlevi'nin yönetimi sırasında işlediği suçlardan dolayı yargılanması için iade edilmesini talep etti. Ancak İran'ın bu talepleri ABD tarafından reddedildi.
Tahran yönetimi, ABD'yi "Şah'ın suç ortağı" olmakla suçladı ve sığınma talebini de bu nedenle kabul ettiğini ileri sürdü. İran'a göre Washington yönetimi, 1953 yılında demokratik bir seçimle iş başına gelen Başbakan Muhammed Musaddık'a CIA destekli yapılan darbe gibi, kendilerine de karşı bir devrim yapmayı planlıyordu.
İran devriminin lideri Ayetullah Ruhullah Humeyni, elçiliği "Casusluk yuvası" ilan ederek silahlı öğrencilerin buraya saldırmasını teşvik etti ve sefarethane işgal edildikten sonra olayı "Birinci devrimden daha büyük bir devrim" şeklinde nitelendirdi. İşgalin Humeyni'nin 4 Kasım 1964 tarihinde Şah tarafından Türkiye'ye sürgüne gönderilişinin 15'inci yıl dönümünde gerçekleştirilmesi de devrim yanlıları için özel bir anlam taşımaktaydı.
KAÇMAYI BAŞARAMAYANLAR REHİN ALINDI
Devrim liderliği tarafından teşvik edilen, desteklenen ve yönlendirilen ve devrimin ilk yıllarında muhafazakar kanadın önemli simalarından olan ancak daha sonra reformistlerin öncülerinden biri olarak siyaset sahnesine giren İbrahim Asgarzade önderliğindeki silahlı öğrenciler, uzun bir planlamanın ardından 4 Kasım 1979 tarihinde Büyükelçilik binasının duvarını aşmayı başararak içeri girdi. Bu esnada birçok diplomat yakalanmadan kaçmayı başardı, bunlardan 6 kişi de gizlice Kanada elçiliğine sığındı. Kaçmayı başaramayanlar rehin alındı.
Büyükelçiliğin ele geçirilmesinden sonra İranlı makamlar, ülkelerinin aleyhine hazırlanan CIA'e ait 70 gizli casusluk belgesinin ele geçirildiğini ileri sürdü.
İŞGALDE YER ALAN ÖĞRENCİLER ÖNEMLİ MAKAMLARA GETİRİLDİ
İşgale karşı çıkan dönemin İran Başbakanı Mehdi Bezirgan, hükümetinin bunu önleme konusundaki başarısızlığının ardından olayı protesto etmek için 6 Kasım'da görevinden istifa etti. Bezirgan'ın yanı sıra kabinedeki birçok bakan da bu olaya itiraz etti.
Elçilik işgalini organize eden ve içinde yer alan öğrencilerden Hüseyin Dehkan Savunma Bakanlığı, İzzetullah Zerkami İran Radyo ve Televizyon Kurumu Başkanlığı, Habibullah Biteref Enerji Bakanlığı, Rıza Seyfullahi Emniyet Genel Müdürlüğü ve eski Cumhurbaşkanı Muhammed Hatemi'nin kardeşi Muhammed Rıza Hatemi milletvekilliği yaptı. Muhammed Ali Caferi ise hâlâ Devrim Muhafızları Genel Komutanlığı görevini yürütüyor.
ABD'NİN TEPKİSİ VE ATTIĞI ADIMLAR
Amerikan yönetimi, büyükelçilik çalışanlarının rehin alınmasını diplomatik dokunulmazlığın çiğnenmesi nedeniyle uluslararası hukuk kurallarının açık bir ihlali olarak değerlendirdi ve bu olaydan sonra iki ülke arasındaki tüm diplomatik ilişkiler kesildi. İran'dan petrol ithalatı 12 Kasım'da sona erdi ve yaklaşık 8 milyar dolarlık İran varlığı 14 Kasım'da donduruldu. Elçiliği işgal eden silahlı "öğrenci grubu", daha sonra rehinelerin serbest bırakılması için ABD'de dondurulan İran parasının iade edilmesini şart koşmaya başladı.
Dönemin ABD Başkanı Jimmy Carter, olayın Washington yönetimi için ne kadar önemli olduğunu “4 Kasım 1979, asla unutamayacağım bir tarih” sözleriyle ortaya koyuyordu.
Carter, Körfez'e yakın sularda devriye gezen ABD ordusuna ait USS Nimitz (CVN-68) ve diğer savaş gemilerinin de kullanılarak rehinelerin kurtarılması için operasyon yapılmasını emretti. Ancak bu ve buna benzer girişimlerin başarısız olması nedeniyle Washington yönetimi ara bulucular üzerinden müzakere kanallarını devreye soktu. Şah Pehlevi'nin ABD'den ayrılıp 27 Temmuz 1980'de Mısır'ın başkenti Kahire'de kanserden ölmesi ve Irak'ın 22 Eylül 1980'de İran'a karşı savaş başlatması, Tahran yönetimini Cezayir aracılığıyla Washington yönetimiyle masaya oturmak durumunda bıraktı. Çünkü bu olay İran-Irak savaşını çok etkilemişti ve İran bu nedenle elini hızlı tutup bir an önce ABD ile anlaşmak istiyordu.
REAGAN'A SEÇİM KAZANDIRAN SÜREÇ
ABD ile İran arasında uzun süren Cezayir müzakerelerinin ardından 20 Ocak 1981'de varılan anlaşmanın resmen imzalanmasıyla rehinelerin bırakılması kabul edildi. Bu gelişmeden kısa bir süre önce 4 Kasım 1980 tarihinde mevcut Demokrat Başkan Jimmy Carter, eski Cumhuriyetçi California Valisi Ronald Reagan ve eski Cumhuriyetçi Senatör, iş adamı bağımsız John B. Anderson arasında ABD başkanlık seçimleri yapıldı. Seçimleri sürpriz bir şekilde Cumhuriyetçi aday Ronald Reagan kazandı.
Jimmy Carter, 20 Ocak'ta görevi Reagan'a devretmeden rehinelerin serbest bırakıldığı haberini vermek istiyordu ve fazlaca uzattığı konuşması sırasında beklediği haber bir türlü gelmedi. Görevi selefinden devralan Reagan ise konuşmasına başlar başlamaz İran'ın, rehineleri Amerikalılara teslim ettiğini açıkladı. Rehinelerin serbest bırakılmasının böyle kritik bir zamanlamaya denk getirilmesi önemli tartışmaları da beraberinde getirdi. Bazılarına göre İran, rehinelerin salınmasını geciktirerek süreç boyunca anlaşmaya yanaşmayan Carter'a tarihi bir ders vermişti, ancak diğer bir kesim tarafından da ABD'nin iş başına geçen yeni yönetimi ile İran arasında önceden bir anlaşma yapıldığı ve Tahran yönetimine bunun karşılığında silah satıldığı iddiaları gündeme getirildi.
21 Ocak 1981'de zamanın ABD Başkanı Ronald Reagan görevi 1 gün önce sona eren eski başkan Jimmy Carter’ı, Almanya’ya gönderdi. Amaç, Tahran’da 444 gün rehin tutulan Amerikalı rehinelerin alınarak ülkelerine götürülmeleriydi. Esirlerin teslimi Almanya’daki bir Amerikan askeri havaalanında gerçekleşti.
BOZULAN İLİŞKİLER BİR DAHA DÜZELMEDİ
O gün bozulan Tahran-Washington ilişkilerindeki gerginlik bugün de devam ediyor. Barack Obama döneminde iki ülke arasında Umman Sultanlığı aracılığıyla 2012 yılının başlarında başlayan diplomatik temaslar netice verdi ve İran Dışişleri Bakanı Muhammed Cevad Zarif, ABD Dışişleri Bakanı John Kerry ile AB Dış İlişkiler ve Güvenlik Politikası Yüksek Temsilcisi Catherine Ashton, Kasım 2014'te Umman'da bir araya geldi. İran ile Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyinin (BMGK) 5 daimi üyesi (ABD, İngiltere, Çin, Fransa ve Rusya) ve Almanya yaklaşık 3 yıl süren görüşmeler ve İsviçre'deki uzun müzakerelerden sonra Temmuz 2015'te Tahran yönetiminin nükleer çalışmalarının kontrol altına alınmasına dair bir anlaşma yaptı ve bu Ocak 2016'ta yürürlüğe girdi.
Bu nükleer anlaşmanın yapılmasıyla yumuşama sinyali veren ilişkiler, ABD Başkanı Donald Trump’un göreve başlamasından sonra nükleer anlaşmayı iptali ve akabinde yeni yaptırımlara başlaması nedeniyle ABD-İran ilişkileri yeniden gergin bir döneme girdi. Trump İran'a yönelik yeni yaptırım paketinin birinci aşamasını 7 Ağustos'ta uygulamaya geçirdi.
REHİNE KRİZİNİN DÜNYADAKİ YANKISI
10 Şubat'taki devrimle dünya gündemine oturan İran, ABD karşıtı cephede yer alan grupların ve devletlerin de ilgi odağı oldu. Humeyni yönetimindeki İran, devrimden 9 ay sonra gerçekleştirdiği bu hamleyle bir adım daha ileri gitmiş ve ABD karşıtlığıyla bilinen çevrelerde büyük sempati uyandırmıştı.
ABD Büyükelçiliğinin işgali, İran ile Muammer Kaddafi yönetimindeki Libya'yı birbirine yakınlaştırmış ve Kaddafi'nin Irak savaşında bu ülkeye destek vermesine neden olmuştu. İran Devrim Muhafızları Ordusuna bağlı askerler bu tarihte Libya'da askeri eğitim aldı. Küba lideri Fidel Castro ise Humeyni'ye devrimci bir antiemperyalist olarak övgülerde bulundu.
Bu olayın yıl dönümü olan 4 Kasım, ülkede her yıl "Küresel Emperyalizme Karşı Milli Mücadele Günü" olarak kutlanıyor ve Büyükelçilik binası önünde geniş gösterilere sahne oluyor. İşgal edilen Büyükelçilik binası ve yeri de günümüzde Devrim Muhafızlarına bağlı silahlı unsurlar tarafından kullanılıyor.
REHİNE KRİZİNİN SİNEMA FİLMİ DE ÇEKİLDİ
Rehine krizi, İran devletinin büyük tepkisini çeken ödüllü ARGO sinema filmine konu oldu. Emekli bir CIA ajanının gerçek hayat hikayesini konu alan ve işgalden kaçmayı başarıp Kanada Tahran Büyükelçiliğine gizlice sığınan 6 Amerikalı diplomatın İran'dan kaçırılması olayını dramatize eden Ben Affleck yönetmenliğindeki 2012 yapımı Amerikan dramatik gerilim sinema filmi ARGO, 85. Akademi Ödülleri'nde En İyi Kurgu, En İyi Uyarlama Senaryo ve En iyi Film ödüllerini kazandı. Hikâye 2007 yılında CIA operasyon sorumlusu olan Tony Mendez'in yazdığı "The Master of Disguise" isimli kitap ve Joshuah Berman'ın konu hakkında Wired isimli dergide yazdığı "The Great Escape" isimli makale ile açığa çıktı.
Ayrıca konuyla ilgili 1981 yapımlı İran'dan Kaçış (Kanadalının Çılgın Macerası) ve 2013 yapımlı Tahran'daki Adamımız adlı iki belgesel film çekildi.
