Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı, kadınların Osmanlı’dan Cumhuriyet’e 200 yıllık modernleşme mücadelesine ışık tutan ‘Kadın Özel Arşivlerinde 40 Kadın 40 Hayat’ kitabını yayımladı. Prof. Dr. Tûba Çavdar Karatepe’nin danışmanlığındaki kitapta Şair Nigar’dan Sabiha Sertel’e, Halet Çambel’den Leyla Erbil’e kırk kadının arşivine dayanan ve çoğu kadınlar tarafından yazılmış kırk metin var. Bol görselli kitaptaki yazıların hepsi de tek tek müstakil bir kitap olacak kadar önemli.
BESİM DALGIÇ
Erkek egemen kültürün dayattığı ilâhi veya dünyevi kurallar, kısıtlamalar Shakespeare’in “Nasıl başa çıkar bu azgınlıkla güzellik? Bütün gücü bir çiçeğin açışı kadarsa eğer!” sonesindeki dizeler gibi kadınlar için büyük bir açmaz. Doğal toplumlarda kadın özgürken, modern toplumda adeta bir köle... Sanayi devrimiyle artan iş gücü gereksinimi, kadınlara yeni toplumsal haklar verilmesi zorunluluğunu da doğurdu. Kadınlarla ilgili görece özgürlük yasalarının erkekler tarafından yapılması övünülecek değil utanılacak bir durum. Dünyada kadınlara bu haklar durup dururken verilmedi. Savaşlar nedeniyle yitirilen erkek iş gücü açığının kapatılması, kadınların mücadeleleri, örgütlenmeleri karşısında direnç yavaş yavaş kırılabildi. Ama hâlâ sorun devam ediyor. Aslında kadınların gücü her şeye rağmen açan bir çiçek gibi... Sultanahmet Meydanı’nda direniş ateşini yakanlardan Halide Edip unutulabilir mi?
Ülkemizde de Tanzimat’tan bu yana kadın direnişlerinin, örgütlenmelerinin olduğu biliniyor. 1990 yılında kurulan Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı’da bu tip örgütlenmelerden biri. İnternet sitesinde bu kurumun amacının “Kadınların geçmişini iyi tanımak, bu bilgileri araştırmacılara derli toplu bir şekilde sunmak ve bugünün yazılı belgelerini gelecek nesiller için saklamak” açıklaması var. İlk kurucular Aslı Davaz, Füsun Akatlı, Füsun Ertuğ-Yaraş, Jale Baysal ve Şirin Tekeli... Akla hemen, “Neden Erkek Eserleri Kütüphanesi diye kurum yok..?” diye ironik bir soru geliyor. Bu sorunun muhatabı kadınlar değil elbet..!
Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nden (İBB) de aldığı destekle Fener semtinde Haliç kıyısındaki tarihi binada önemli işler yapıyor. Otuz yılı aşan bir süre, sergiler, yayınlar, arşivler, toplantılar... ‘Kadın Özel Arşivlerinde 40 Kadın 40 Hayat’ adlı 1504 sayfalık bir kitapta bu çalışmalardan biri. Kitabın boyutları 22x26 santim. Sırt kalınlığı 5.5 santim. Taşıması, okuması zahmetli. Oysa içinde çok değerli yazılar var. Bol görselli, Geray Gencar’ın kapak ve Faruk Güney’in sayfa tasarımıyla desteklenmiş özenli bir baskı. Yazıların cinsiyeti yok ama yazanların çoğu kadın. Sanırım simgesel bir durum. Vakıf muhtemelen gönüllülük esasına göre hizmet veriyor. Bu dayanışmada birçok gizli kahraman var. Bu kitabı bana getiren genç arkadaşım Özlem Önen’de onlardan biri.
Proje danışmanı Prof. Dr. Tûba Çavdar Karatepe’nin ‘Kadın Özel Arşivlerinde Başka Bir Tarihin İzini Sürmek’ başlıklı giriş yazısında bu kitabın oluşturulma süreciyle ilgili bir açıklaması var. Bu açıklamadan özel arşivlerin değerlendirilmelerinde çok incelikli bir çalışmanın gerektiğini anlıyoruz. Kitapta Zehra Toska’dan ‘Şair Nigar Hanım’, Aynur Soydan Erdemir’den ‘Sabiha Sertel’, Sevgi Can Çubukçu’dan ‘Halide Rüştü Zorlutuna’, Zeynep Uluant’tan ‘Sâmiha Ayverdi’, Çiler Altınbilek Algül’den ‘Halet Çambel’, Yıldanur Ketenci’den ‘Zerrin Bölükbaş’, Hasan Keseroğlu’ndan ‘Jale Baysal’, Elmas Şahin’den ‘Leyla Erbil’, Serpil Çakır’dan ‘Şirin Tekeli’, İncilâ Bertuğ’dan ‘Şefika Şehvar Beşiroğlu’ gibi yazar, ressam, müzisyen, sosyal bilimci kırk kadının özel arşivlerinden yararlanılarak yazılmış kırk metin var.
Şair Nigar Hanım (1856-1918)
Yazar Leyla Erbil (1931-2013)
Hepsi de tek tek müstakil bir kitap olacak kadar önemli. İlk yazı Cavide Pala’dan. ‘Pertevniyal Valide Sultan’ hakkında. Osmanlı’nın son Valide Sultanı, hayır işleriyle, imaretleriyle bir dönem Payitaht’ta önemli işler yapmış. Sultan Abdülaziz’in annesi... II. Sultan Abdülhamit’in Sultan Abdülaziz’i tahtan düşürmesiyle başlayan büyük trajedi... Bu trajediyi Suat Derviş ‘Bir Haremağasının Hatıraları’ adlı romanında yazmıştı. Bütün metinlerden söz etmek olanaksız. En iyisi kitabı almak.
Gazeteci Sabiha Sertel (1895-1968)
Arkeolog Halet Çambel (1916-2014)
ÜÇ CİLT OLSA DAHA İYİ OLURDU
‘‘Kadın Özel Arşivlerinde 40 Kadın 40 Hayat’ın hacimli bir kitap olduğunu belirtmiştim. Üç cilt halinde yayınlansaydı iyi olurdu. Hatta sanatçılar, yazarlar gibi içeriklerine göre bölünseydi hem okuru çok olur, hem de prestij kitabı olarak kenarda süs ögesi olma tehlikesinden kurtulurdu. Belediyelerin şatafat yerine bu tip çalışmalara destek vermesi önemli ama kitapların belediye başkanlarının sunum yazılarıyla başlaması sakıncalı. Saygı göstergesi olarak böyle bir gelenek oluşmuş. Sakıncası böylesine değerli bir çalışmanın harcanması. Seçimlerde ayni partiden bile olsa selefin yerine gelenin geçmişte yapılanları sahiplenmediklerini biliyorum. Ayrıca başka partilere oy vermiş okurlar da var... Oysa kurumsal bir teşekkür yeterli olabilir. Gerçekte ise başkanların çoğu bu olaydan habersiz, ihtiyaçları da yok. Sadece bürokrat işgüzarlığı...
