Ülkemizde 1999 yılından beri yasal olarak, bazı gıdaların raf ömrünü uzatmak için 'ışınlama' yöntemi kullanılıyor. Paketlerinin üzerinde 'radura' işareti olan baharatların, bazı taze sebze ve meyvelerin, patatesin, soğanın, baklagillerin ışınlamaya, yani iyonize radyasyona maruz kaldığı anlamına geliyor. Peki, gıda ışınlama insan sağlığına zararlı mı? Radura etiketli ürünler radyasyon mu içeriyor? Işınlama besin değerlerini düşürür mü? İşte detaylar...
Genetiği değiştirilmiş organizmalar (GDO) ile ilgili tartışmalar devam ederken, aslında ondan daha eski tarihlerde karşımıza çıkan 'gıda ışınlama yöntemi'nin muhtemel sorunları ve tehlikeleri de gıda sağlığı açısından önemli bir tartışma konusu.
Dünya genelinde 50 ülkede bu yöntem uygulanırken pek çok Avrupa ülkesi bu yöntemden vazgeçmeye başladı. Hatta Almanya, 2. Dünya Savaşı sırasında askerlere temin edilen erzakların uzun süre dayanması için ışınlama yöntemini kullanırken hemen sonrasında bu yöntemden vazgeçti.
GIDA IŞINLAMA YÖNTEMİ NEDİR, NEDEN YAPILIR?
Bugün Türkiye'de ve dünyanın birçok ülkesinde uygulanan 'Gıda Işınlama Yöntemi', gıdayı iyonize radyasyona maruz bırakarak, raf ömrünü uzatmayı ve bazı zararlı mikroorganizmaları yok etmeyi hedefliyor. Yöntemin insan sağlığına olan etkisi ise en önemli sorun. Bu konuda kesin bir yargıya varamayacağımızı söyleyen uzmanların ortak görüşü ise; tüketicilerin bu gibi konularda bilinçlenmesi gerektiği.
Gıda ışınlama yöntemi, Türkiye'de 1994 yılından beri 2 adet gama ışınlama tesisi tarafından uygulanıyor. Bu tesislerden biri Ankara'da bulunan Türkiye Atom Enerjisi Kurumu'nun (TAEK) Sarayköy yerleşkesindeki tesisi, diğeri ise özel sektöre ait Co 60 kaynaklı bir gama ışınlama tesisidir. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, 06.11.1999 tarihinde 23868 sayılı Resmi Gazete'de yayınlanan 'Gıda Işınlama Yönetmeliği' ile; gıdalara uygulanan ışınlama işleminin amacı, esasları, resmi kontrolleri ve etiketlerdeki yeri gibi konularda, uygulayan tesislere ve gıda firmalarına yasal bir çerçeve çiziyor. Ayrıca Bakanlığın, 9.11.2016 tarihinde yayınladığı ve 07.12.2016 tarihine kadar görüşe açtığı taslak ile, yönetmelikte bir revizyona gideceği de anlaşılıyor.
GIDA IŞINLAMA YÖNTEMİ HANGİ GIDALARA UYGULANIYOR?
Yönetmelikte yer alan ek-1 gıda gruplarında belirli teknolojik amaçlara göre uygulanmasına izin verilen ışınlama dozları şöyle:
BİR GIDANIN IŞINLANDIĞINI NASIL ANLARIZ?
Sözcü'de yer alan habere göre, marketlerden aldığınız gıdaların paketlerindeki bu işarete hiç dikkat ettiniz mi? Uluslararası kabul görmüş olan 'RADURA' adı verilen bu sembol, gıdanın ışınlandığını ifade ediyor. Bu konuda dile getirilen; işaretin şekli ve rengi bakımından yeterince uyarıcı olmadığı konusundaki eleştirilere karşın, insanların etiket okuma alışkanlığını kazanması ve bu gibi işaretlerin anlamları konusunda bilinçlenmesi gerektiği uyarısı yapılıyor.
Aldığınız gıdanın, gıda ışınlama yönetmeliğindeki, "Tüketiciye ve toplu tüketim yerlerine ulaşacak ışınlanmış ürünlerde, etiket üzerinde 'Işınlanmıştır' veya 'Işınlama İşlemi Yapılmıştır' ifadesinin yanında Ek-2'de verilen yeşil renkli uluslararası gıda ışınlama sembolünün kolayca görülebilir şekilde etiket üzerinde bulunması zorunludur" ifadesine uygun olarak paketlenip paketlenmediğini, etiketine bakarak kontrol edebilirsiniz.
Ayrıca gıdanın tamamı ışınlanmamış, sadece bileşenlerinden bir kısmı ışınlanmışsa yönetmelikte bununla ilgili bir maddeye de yer verilmiş: "Gıda bileşenlerinden birisi ham veya çiğ iken ışınlanmış ise içindekiler bölümünde verilirken bu bileşenin yanında hangi dozda ışınlandığı belirtilir." Tabii bu noktada, gıdayı üreten firmanın, ışınlama yöntemini kullandıysa, yönetmeliğe bağlı kalıp gerekli uyarıyı pakette yaptığını var sayıyoruz. Aksi halde tüketicinin bunu gıdaya dışarıdan bakarak ya da tadarak fark etmek gibi bir şansı yok.
Türkiye Atom Enerjisi Kurumu'nda (TAEK) çeşitli görevlerde bulunmuş ve 2013'ten beri Radyasyondan Korunma Uzmanları Derneği Başkanlığını yürüten Gönül Buyan, bir üründen şüphelenildiği takdirde, konu ile ilgili TAEK'e ve Bursa'da bakanlığa bağlı olarak kurulan bir laboratuvara başvurulabilindiğini söylüyor.
"RADYASYONU VEREN KİŞİ HATA YAPABİLİR"
Tüm Aktar Baharatçı Tıbbi ve Aromatik Bitki Yetiştiricileri Derneği (TABDER) Başkanı Ayhan Ercan ise, "Marketlerden şüphelendiğimiz birkaç numune topladık ve bakanlığa gönderdik ancak bir cevap alamadık. Açıkçası radyasyon verilen bazı ürünlerin üzerinde ışınlama işaretinin konmadığına dair şüphelerimiz var. Çünkü Türkiye'de bunu ölçecek, ne özelde ne de bakanlıkta, akredite bir laboratuvar yok. Eğer ışınlama yöntemi ile ilgili bir yönetmelik yayınlıyor ve bunun şartlarını belirliyorsanız, sonra da uygulamayı kontrol edemiyorsanız burada tartışılması gereken önemli bir durum vardır. Radyasyonu veren kişi hata yapabilir ya da özel sektördeki çalışanlar bunu kişisel ilişkileri için kullanabilir" diyerek bu konudaki endişesini dile getirdi.
Gıdalara ışınlama yöntemini uygulayan Gamma Pak'ın İşletici Müdürü Tuğba Günaydı, bu eleştirilere şöyle karşılık verdi: "Tesisimiz Uluslararası Atom Enerjisinden tescilli, Avrupa Birliği’nden hem gıda ışınlama konusunda hem de tıbbi ürünlerin sterilizasyonu konusunda onay almış ayrıca Tarım Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı ve TAEK tarafından sürekli denetlenen bir kuruluştur. Gıdaların ışınlanmasında en önemli rol oynayan etken dozdur ve tüm işlemler Gıda Işınlama Yönetmeliği'nde belirtilen gıda gruplarına uygulanan doz limitleri göz önüne alınarak yapılmaktadır."
