Yayıncılar matbaaları Orhan Veli için hazırlıyor. 31 Aralık 2020’de usta şaire ait eserlerin telif hakkı kalkacak. Tüm yayıncılar kitap basabilecek.
SALİHA SULTAN / KARAR
Yazarın ölümünden 70 yıl sonra eserinin telif hakkı bitiyor, herkes kitabını basabiliyor. 2021’de Türkiye’de Orhan Veli’nin, yurt dışında ise George Orwell’ın telif hakkı kalkıyor. 2019’da Sabahattin Ali kitaplarını marketlere yığan yayıncıların bu yıl rafları bu iki yazarın kitaplarıyla doldurması bekleniyor.
Konuyu KARAR’a değerlendiren Telif Hakları Derneği Başkanı Cafer Vayni “Alenileşen eserlerde en önemli sorun manevi hakların ihlali. Manevi hakların zaman aşımı olmamalı” diyor.
Yayın dünyasında 2014’te Antoine De Saint Exupery’nin ‘Küçük Prens’ kitabının bütün dünyada herkes tarafından basılabilir olmasıyla belleklere kazınan telif hakkı meselesi 2021’de yine gündemde. Kitabın yazarının ölümünün üzerinden 70 yıl geçmesiyle yazarın telif hakkının kalkmasının son örneğini Türkiye’de 2019’da Sabahattin Ali ile yaşadık.
Ardından yazarın ‘Kürk Mantolu Madonna’dan ‘Kuyucaklı Yusuf’a birçok eserini market raflarında görür olduk. Edebiyat dünyasında ‘eserin başına ne geleceği’, okuyucunun nasıl metinlerle muhatap olacağı tartışmalarıyla beraber ‘niteliksizlik’ konusunun da gündeme geldiği telif hakkı meselesinin yeni ismi ise Türk edebiyatının güçlü şairlerinden Orhan Veli Kanık.
Sanatçının bugüne kadar Yapı Kredi Yayınları’nda bulunan eserlerinin telif hakkı 31 Aralık 2020’de sona erecek, 2021 yılında ister majör ister ister adı daha önce duyulmamış olsun dileyen her yayınevi şairin kitaplarını basabilecek.
Orhan Veli Kanık
SIRADA SAİT FAİK ABASIYANIK VAR
Türkiye’de önümüzdeki yıllarda telif hakkı kalkacak yazarlar 2024’te Sait Faik Abasıyanık, 2026’da Reşat Nuri Güntekin ve Cahit Sıtkı Tarancı, 2031’de Peyami Safa, 2032’de Ahmet Hamdi Tanpınar, 2033’te Nazım Hikmet gibi isimler yer alıyor.
Yurt dışındaki yazarlardan George Orwell’da bu yıl telif hakkı kalkan yazarlar arasında. 1950 senesinde hayatını kaybeden İngiliz yazarın distopya türünün en önemli örneklerinden ‘1984’ ve ‘Hayvan Çiftliği’ gibi eserleri Türkiye’de halihazırda Can ve Sel yayınevleri tarafından okurla buluşturuluyordu.
Şimdi gözler 2021’in ilk günlerinden itibaren Orhan Veli ve Orwell’ın telifsizlik furyasına katılacak yayınevlerinde. Edebiyat dünyası İş Bankası, Kırmızı Kedi, İletişim, Can, Yapı Kredi, Doğan Kitap gibi majör yayınevlerinin bu furyaya katılıp katılmayacağını merakla bekliyor.
George Orwell
KANUN TÜRKİYE’YE 90’LARDA GELDİ
Türkiye’de 5846 Numaralı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’na göre yazarın mirasçıları, yazar öldükten 70 sene sonra eser üzerindeki bütün telif haklarını kaybediyor. Telif hakkı dileyen yayınevi, yazara ait dilediği kitabı hiçbir telif ücreti ödemeden ve istediği gibi basma hakkına sahip oluyor. Türkiye’nin Avrupa Birliği uyum yasalarıyla birlikte 90’lı yılların ortasında dahil olduğu kanun bugün de hiçbir değişikliğe uğramadan hala geçerliliğini sürdürüyor.
MEHMET AKİF’İN KEMİKLERİ SIZLADI
Alenileşen eserlerle ilgili en önemli sorunun manevi hakları ihlal boyutunda olduğunu görmekteyiz. Alenileştiğinde yapılan işlenmelerde (derleme, sadeleştirme, müzik, sinema ve tiyatro haline getirme) işlenmeyi oluşturan kişi ve kurumlar eserin ruhundan uzaklaşmakta, onu tahrif edebilmekte. Geçtiğimiz yıllarda Mehmet Akif Ersoy ve Safahat örneğinde bunu gördük. İnsanlar Safahat’ı kendine göre yazıp-yorumlayarak, tamamıyla ticari meta haline getirerek Akif’in adeta kemiklerini sızlattılar. Kuşkusuz yasada manevi hakların devredilmezliği hususu var. Ancak koruma süresinden sonrası için belirsizlik var. Bu nedenle manevi hakların zaman aşımının olmaması lazım.
Telif Hakları Derneği Başkanı Cafer Vayni
Bu konuda, ABD’de sadece Mickey Mouse’a özgü düzenleme yapıldı. Karakterin ilk kullanıldığı ‘Steamboat Willy’ isimli çizgi film 1928’de Walt Disney tarafından yayınlandı. 1909’daki Amerikan Telif Kanunu ile karaktere 56 yıl, 1976’da 50 yıl, daha sonra 75 yıl koruma verildi. Böylece hakları 2003’e kadar şirkete ait oldu. 1998’de Sonny Bono Telif Uzatma Kanunu yürürlüğe girdi ve bir şirket için yapılan işlerin ilk ortaya çıktığı tarihten itibaren 95 yıl ya da tasarımın yapıldığı tarihten itibaren 120 yıl boyunca söz konusu haklarının saklı kalmasına karar verildi.
Böylece Mickey Mouse’ın koruması 2023’e kadar uzadı. Neden? Çünkü Mickey Mouse dünyanın her tarafından ABD telif hakları topladığı için. Telif hakları, 21. yüzyılın en stratejik alanlarından ve kültür endüstrisi kurumunu oluşturan en önemli unsur olduğu için koruma süresine ihtiyaç var.
