Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın dün açılışını yaptığı 1915 Çanakkale Köprüsü kamu-özel iş birliği de denilen yap-işlet-devret modeliyle inşa edilen son yapı oldu. Yap-İşlet-Devret modeline Refah Partisi'nin merhum Genel Başkanı Necmettin Erbakan'ın getirdiği eleştiriler ise sosyal medyada gündem oldu. Erbakan, söz konusu videodaki konuşmasında Yap-İşlet-Devret modelini 'geleceğin ipotek altına alındığı' gerekçesiyle eleştiriyor.
Çanakkale Köprüsü'nün açılışından sonra sosyal medyada hızla yayılan bir video Türkiye'nin gündemine oturdu. Videoda Refah Partisi'nin merhum Genel Başkanı Necmettin Erbakan'ın Yap-İşlet-Devret Modeli'ne getirdiği eleştirilere yer veriliyor. Erbakan videodaki konuşmasında, "Muhterem arkadaşlarım görülüyor ki ne özelleştirmeyle ne bu yeni vergi kanunuyla ne de yap-işlet-devret modeliyle. Yap-İşlet-Devret demek istikbalin satılması demek. İstikbalse 200 liralık elektriği 1200 liraya yaptırıp başkalarına satacaksınız, 40 sene de herkes 200 liralık elektriği 1200 lira kilowatt saatini ödeyecek. Böylece istikbali şimdiden satıp, parselleyip eziyoruz. Bu böyle gitmez, niye bu bütçeyi ciddiye alıp konuşalım Allah aşkına" şeklinde eleştiriyor.
ERDOĞAN: YAP-İŞLET-DEVRET MODELİ İNŞAATLARIN DEVAMI GELECEK
Cumhurbaşkanı Erdoğan, Çanakkale Köprüsü'nün açılış töreninde yaptığı konuşmada ortaya çıkan eserle övündü. Erdoğan, yaptığı konuşmada, "1915 Çanakkale Köprümüz, kamu-özel iş birliği de denilen yap-işlet-devret modeliyle inşa ettiğimiz son eserdir. İnşallah bunun devamı gelecek burada kalmayacağız. Ülkemizde bu modelin 30 yıllık bir geçmişi olmakla birlikte en başarılı örnekleri bizim dönemimizde ortaya çıkmıştır. Dünyada da 134 ülke bu modeli farklı sektörlerde kullanıyor. Kamu-özel iş birliği modeli performansında Avrupa’da üçüncü, dünyada da 13. sırada yer alıyoruz. Türkiye bu yöntemle sadece ulaştırma sektöründe son 20 yılda 37,5 milyar dolarlık yatırımı hayata geçirmiştir. Yani kendi kasamızdan değil dışarıdan getirmek suretiyle bunu başarmıştır. Bunlar milli gelirimize katkısı 395 milyar dolar, üretime katkısı 838 milyar dolar, istihdama katkısı 1 milyon kişi, aynı yatırımları sadece bütçe kaynaklarıyla yapmaya kalksaydık on yıllar boyunca beklememiz gerekecekti." açıklaması yaptı.
ÇANAKKALE KÖPRÜSÜ'NÜN VATANDAŞA MALİYETİ NE OLACAK?
Yap-İşlet-Devret modeliyle inşa edilen 1915 Çanakkale Köprüsü için günlük 45 bin araç geçiş garantisi verildi. Verilen garantide araç başı ücret 15 Euro + KDV oldu. Sözleşmede belirlenen bu ücret Euro bölgesi enflasyonuna göre güncellendiği için 2021 sonu enflasyonu hesaplandığında geçiş garantisi 2022 için 17,7 Euro (290 TL) olacak.
Buna göre köprünün yıllık garanti ücreti yaklaşık 380 milyon Euro, işletme süreci boyunca verilecek toplam devlet garantisi miktarı ise yaklaşık 6 milyar Euro oldu.
Feribot işletmesini yapan GESTAŞ’ın taşıdığı yıllık araç sayısı günlük 10 bin araç civarında. Pendemi öncesi dönem olan 2019 yılında ise ortalama 12 bin araç taşındı. Yani feribotun taşıdığı araç sayısı verilen 45 bin araçlık garantinin çok altında.
ERTELEME MİLYONLARCA EURO KAZANDIRDI
4,5 kilometre uzunluğundaki köprünün yapımı ihalede taahhüt edilen süreden 1,5 yıl önce tamamlandı. Köprünün Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın doğum günü olan 26 Şubat’ta açılması planlanıyordu. Ancak sonrasında açılış Çanakkale Zaferi ve Şehitleri Anma Günü olan 18 Mart tarihine ertelendi. Ertelemeyi Twitter hesabından duyuran Erdoğan, “Vatandaşlarımızın talebi üzerine Çanakkale Zaferi'mizin yıl dönümünde, 18 Mart'ta gerçekleştirme kararı aldık” ifadelerini kullandı.
Sözcü yazarı Çiğdem Toker’in aktardığına göre, ertelemedeki 21 günlük sürede devletin cebine 15 milyon Euro kaldı. Böylece sözleşmedeki günlük garantiler dikkate alındığında bu erteleme Hazine’ye yaklaşık 15 milyon Euro kazandırdı.
YAP İŞLET DEVRET NEDİR?
Projenin üstlenicilerinden biri olan Limak Holding, Türkiye’de devletten en çok ihale olan 5 şirketten biri olarak biliniyor. Bu şirketin adı sık sık Cengiz, Kalyon, Kolin gibi şirketlerle birlikte anılıyor. Bu inşaat şirketlerinin devletten aldığı ihalelerde yap-işlet-devret modeli ön plana çıkıyor.
Yap-İşlet-Devret (YİD) modelinde bir kamu altyapı yatırımı veya hizmetinin finansmanının özel bir şirket tarafından karşılanması öngörülüyor. Bu modelde yatırımın maliyetini karşılayan şirket, kamu tarafından belirlenen bir süre içinde maliyetini üstlendiği projenin işletilmesini de üstleniyor.
Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın Çanakkale Köprüsü açılışında 'Yap-İşlet-Devret modeli projelerin devamı gelecek' açıklamasından sonra Refah Partisi'nin merhum Genel Başkanı Necmettin Erbakan'ın modele yaptığı eleştiriler sosyal medyada gündem oldu
— KararHaber (@KararHaber) March 19, 2022
Şirket bu süre içinde ürettiği hizmeti tarafların karşılıklı saptadıkları bir tarife uyarınca kamu kuruluşlarına satıyor. Belirlenen sürenin sonunda ise şirket işletmekte olduğu tesisleri bakımı yapılmış, eksiksiz ve işler bir şekilde ilgili kamu kuruluşuna devrediyor.
Türkiye’de son yıllarda gerçekleştirilen yatırımlarda sıkça kullanılan bu yöntemde şirketler genellikle devletle yaptıkları sözleşmelerde kullanıcı garantisi alıyor. Örneğin havalimanlarının yapımını üstlenen şirketler yolcu garantisi, otoyol ve köprü yapımını üstlenen şirketler ise geçiş garantisi alıyor. Ayrıca geçiş ücretlerinin yüksek olması durumunda devlet garanti ettiği geçiş ücretinin geri kalanını da şirketlere ödüyor.
DEVLET HER YIL MİLYARLARCA DOLAR GARANTİ ÖDEMESİ YAPIYOR
Prof. Dr. Uğur Emek’in aktardığına göre, Osmangazi Köprüsü için garanti edilen ödeme 2022 yılı için 688 TL. Ancak bu yüksek rakamı hiç bir yolcu karşılayamayacağı için devletin belirlediği köprü geçiş ücreti şuan için 184,5 TL. Aradaki 503,5 TL’lik farkı ise Hazine karşılıyor.
Bugün hizmete açılacak 1915 Çanakkale Köprüsü’nün ücretini ise Erdoğan saat 16.00’da yapacağı konuşma ile açıklayacak. Köprü ücretinin verilen garanti olan 17,7 eurodan az olması durumunda ise aradaki ücret yine Hazine’den tahsil edilecek. Bunun yanında yine Hazine’nin zarar etmemesi için köprüden günlük 45 bin aracın geçmesi gerekiyor. Ancak bu rakama ulaşılıp ulaşılamayacağı belirsiz.
AVRASYA TÜNELİ’NDE HEDEF TUTTURULAMAMIŞTI
Pek çok köprü ve otoyola verilen yüksek geçiş garantileri yüzünden Hazine her yıl milyonlarca dolarlık zarara uğruyor. Örneğin verilen garantilere göre Avrasya Tüneli’nden 2017-2021 arasında 5 yılda 120 milyonun üzerinde aracın geçmesi gerekiyordu.
Ancak Bakan Karaismailoğlu'nun verdiği bilgilere göre geçiş sayısı yalnızca 79 milyonda kaldı. Yani geçiş garantisi için verilen hedefin yalnızca yüzde 65'i tutturulmuş oldu. Garanti edilen ama geçmeyen araçların araçların ücreti ise Hazine’nin kasasından şirketlere ödendi.
