Hükümetin ‘tasarruf’ paketinden sadece 100 milyar TL’lik ‘hedef’ çıkması bütçedeki dev harcamaları tekrar gündeme getirdi. Bazı holdinglere sağlanan vergi aflarının ve ‘Hazine garantili müteahhitlere’ ödenen tutarın bütçenin kara delikleri olduğu hatırlatıldı. Memurların servis araçları yerine uçak inmeyen havalimanlarının, yolcu geçmeyen köprülerin işletmecilerine dövizle ödenen milyarlardan kesinti yapılması gerektiği belirtildi.
ASIL KARA DELİK HAZİNE GARANTİLİ PROJELER VE KAMU İHALE YASASINDA
Hükümetin açıkladığı ‘Kamuda Tasarruf’ paketinde hangi kalemden ne beklendiği muğlak kaldı ancak 100 milyar liralık hedef yansıdı. ‘Ulaşılacağı belirsiz, ulaşılsa bile yetersiz’ yorumlarına yol açan hedefle birlikte asıl harcama kalemleri gündeme geldi. Bu başlıkta da Hazine garantili projeler ile kamu ihale yasası öne çıktı. Şeffaf hale getirilmeyen ihale yasası nedeniyle gerektiği gibi denetlenemeyen harcamaların bütçeye ağır yük getirdiği belirtildi.
YALNIZCA KÖPRÜ VE OTOYOLLARA BÜTÇEDEN BU YIL 73 MİLYAR TL ÇIKACAK
Holdinglerin silinen vergilerinin de 100 milyar liralık tasarruf paketinin kat kat üstünde olduğu kaydedildi. En dikkat çeken kalemlerden biri de garantili projeler oldu. Müteahhitlere 2024 bütçesinden 162 milyar lira ödeme yapılacak. Köprü ve otoyollara 73 milyar, şehir hastanelerine ise 83 milyar lira gidecek. Öte yandan tasarruf denilirken köprü ve otoyollara yeni zam yapılması da dikkat çekti. Uzmanlar yeni tarifelerin enflasyonu tetikleyeceğini vurguladı.
BU TASARRUFUN ‘GARANTİ’Sİ EKSİK
Hükümet kısa süre önce merakla beklenen tasarruf paketini açıkladı. Pakette ne Hazine’nin garanti ödemeleri ne de silinen vergiler yer aldı. Servis yönetmeliği, araç kiralanması derken asıl olan konular gündeme bile gelmedi. Paketle ilgili Cumhurbaşkanı Erdoğan, garantili projelere vurgu yaptı. Dövizden TL’ye dönüş olur mu sorusuna “Kamuoyu, hepsi bundan nasiplenecek” dedi.
Ekonomide dümen değişikliğinin ardından Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek, eski politikalara tek tek dönüş mesajı verdi. Merkez Bankası’nın yeniden faiz artışlarına başlaması kur tarafında başlayan sadeleşme derken, alınan kararlar piyasalar tarafından da karşılık buldu. Hükümetin uzun bir süredir yaptığı harcamaların bir kısmının gereksiz ve adaletsiz olduğu konuşulurken Şimşek, uzun bir süredir mesajını verdiği kamuda tasarruf paketinin detaylarını açıkladı. Fakat paketten istenilen sonuç çıkmadı.
Servis yönetmeliği, araç kiralanması derken asıl önlem alınması gereken konular hiç gündeme bile gelmedi. Bu süreçte vatandaşların da tasarruf yapması kapsamında bir dizi önlem getirilirken, 2 genelge gönderilmesine rağmen yerel seçimlerden dolayı kamuda tasarruf için harekete geçilmedi. Yerel seçimlerin de sona ermesiyle birlikte, tasarruf tedbirleri genişletilmeye başlandı. Tasarruf, Hazine Bakanı Şimşek’in daha önce ‘çerez parası’ dediği kamuda araç alımı gibi alanlarda uygulanacak. Pakette daha çok memurlara yönelik kısıtlamalar dikkat çekti. Kamuda tasarruf paketi kapsamında, yabancı menşeli araç kullanımını sonlandırılırken, lojman alımı-yapımı kaldırıldı. 3 yıl, emekli olanlar kadar istihdam sağlanacağı belirtildi. Yönetim kurulu ücretlerine sınırlama getirildi. Kamuda personel servis hizmeti ve yurt dışı geçici görev harcamaları sınırlandırıldı. Ekonomistler ve uzmanlar bu paketin çözüm olmayacağını savundu. Asıl olanın garanti ödemelerinde, KÖİ projelerinde, büyük şirketlerin silinen vergi borçlarının gözden geçirilmesi gerektiği paylaşıldı. Sadece 2024 yılında Kamu Özel İşbirliği (KÖİ) projelerine neredeyse 163 milyar TL ödeme yapılacağı tahmin ediliyor. KÖİ projeleri için 2017-2023 arasında bütçeden toplamda 221 milyar lira, yaklaşık 16 milyar 844 milyon dolar harcandı. 2024 yılında şehir hastanelerinin kiralarına merkezi bütçeden 83 milyar 697 milyon lira ödenecek. Şehir hastanelerine 2017-2023 yılları arasında bütçeden 102 milyar 206 milyon lira ödeme yapıldı.
GARANTİ ÖDEMELERİ DÖVİZDEN TL’YE DÖNECEK
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Kamuda Tasarruf ve Verimlilik Paketi’nin sadece 3 yıllık bir hedef olarak görülmemesi gerektiğini söyledi. Erdoğan X hesabından yaptığı paylaşımda mali disiplinden taviz vermeyerek ortalama bütçe açığının milli gelire oranını yüzde 2,4 seviyesinde tuttuklarını ve bunu bir üst seviyeye taşıdıklarını belirterek “Talimatım üzerine tasarruf kültürünü ve verimliliği artırmak için ekonomi yönetimimiz kapsamlı bir çalışma yaptı. Birincisi bu paket kamuda verimliliği arttırarak tasarruf sağlamayı amaçlıyor. İkincisi bu paketle birlikte çok güçlü bir uygulama modelini hayata geçiriyoruz. Üçüncü ve son olarak tedbirler bütün kamuyu kapsıyor” açıklamasını yaptı. Yeni merkezi idareler, yerel yönetimler, kamu iktisadi teşebbüsleri, döner sermayeler ve fonların bu paketin kapsamında olduğunu belirten Cumhurbaşkanı Erdoğan “Bu çerçevede tasarruf tedbirlerine istisnasız olarak tüm kamu idarelerimiz ve personeli uymak zorundadır. Harcanan her kuruşun hesabını soran bir bakış açısını egemen kılıyoruz. Böylece ülkemizin kaynaklarını çok daha verimli ve öncelikli alanlarda kullanabileceğiz. Paketin sadece 3 yıllık bir hedef olarak görülmemesi gerektiğine inanıyorum. Kamuda tasarruf kültürünü kurumsal bir niteliğe kavuşturarak bu konudaki farkındalığın sürekli yüksek kalmasını sağlayacağız.” ifadelerini kullandı. Soruları cevaplayan Erdoğan, kamudaki tasarruf tedbirlerine ilişkin bir soruya “Cumhurbaşkanı yardımcım, Hazine ve Maliye bakanım gerekli açıklamaları yaptı” karşılığını verdi. Kamu Özel İşbirliği yöntemiyle yapılan projelerin dövizden TL’ye dönme durumu sorulan Erdoğan “Kamuoyu, hepsi bundan nasiplenecek” ifadesini kullandı.
YOLCU İNMEYEN HAVAALANI KARA DELİK OLDU
Zafer Havalimanı, 50 milyon euroya mal edilmişti. 2012-2022 arasında IC ICTAŞ’a yapılan garanti ödemesi tutarı 59 milyon 676 euro olarak gerçekleşmişti. Kamuya 2044’te devredilecek havalimanı için şirkete ödenecek toplam garanti tutarının ise 208 milyon euro olması öngörülmüştü. Toplam 30 yıllık işletme hakkı olan firmaya verilen yolcu garantisi 2022’den itibaren yılda 1 milyon 317 binde sabitlendi. Geçen yıl toplam 86 bin yolcuda kalan havalimanı için işletmeci firmaya 200 milyon TL ödendi. Kütahya’daki Zafer Havalimanı’nda 2024’ün ilk 2 ayında da değişen bir şey olmadı. Yılın iki ayı için garanti edilen 210 bin yolcuya karşılık kullanım 10 binde kaldı.
KGM GARANTİ’YE 56 MİLYAR TL ÖDEDİ
Karayolları Genel Müdürlüğü’nün 2023 faaliyet raporuna göre de geçen yıl KGM bütçesinden garanti ödemeleri için ayrılan başlangıç ödeneği 53.6 milyar TL’ydi. Yıl sonunda ise harcama başlangıç ödeneğini aşarak 56.8 milyar TL’ye ulaştı. Bütçe Kanunu teklifine göre tanınan istisna ve muafiyetlerle 2024 yılında 2 trilyon 210 milyar TL tutarında vergi tahsil edilmeyecek. 2023 yılı bütçesinde vergi harcamaları 994 milyar TL düzeyindeydi ve 2024 yılı için vergi harcaması tutarı 1 trilyon 228 milyar TL olarak tahmin edilmişti ancak önceki yılın tahmininden yüzde 80 daha fazla istisna ve muafiyet tanınacağı ortaya çıktı. Açıklanan pakette esas kara delik olan Kamu Özel İşbirliği projeleriyle, İsraf ve yolsuzluğun esas kaynağı olan Kamu İhale Yasasıyla ve Siyasi Etik Yasası’na ilişkin bir plan yok. Varlık Fonu gibi paralel Hazine uygulamalarına son vermekle ilgili bir adım da ufukta görünmüyor.
TASARRUF TEDBİRİ’NDE VERGİ AFFININ ADI GEÇMİYOR
Hazine Bakanı’nın daha önce ‘Çerez parası bile değil’ dediği adımları içeren ‘tasarruf tedbiri’ ile memurun servisinden, fotokopiye, sokak ampulüne kadar bir dizi kısıtlama duyuruldu ancak milyar dolarlık kur garantili projelerin, holdinglere vergi aflarının adı bile geçmedi. Paket 85 milyona yük olan Hazine garantili projeleri ve şirketlere yapılan vergi aflarını kapsamadı.
2.1 TRİLYON VERGİ YOK
Geçtiğimiz dönemde açıklanan ‘Bütçe Kanunu’ teklifine göre tanınan istisna ve muafiyetlerle 2024 yılında 2 trilyon 210 milyar TL tutarında vergi tahsil edilmeyecek. 2023 yılı bütçesinde vergi harcamaları 994 milyar TL düzeyindeydi ve 2024 yılı için vergi harcaması tutarı 1 trilyon 228 milyar TL olarak tahmin edilmişti ancak önceki yılın tahmininden yüzde 80 daha fazla istisna ve muafiyet tanınacağı ortaya çıktı.
KÖPRÜ VE OTOYOLA YÜZDE 180 ZAM AMA FAHİŞ FİYAT SORGULANACAK
Hükümet fahiş fiyat için yeniden atağa geçti. TBMM Genel Kurulu’nda da gündeme geldi. Fahiş fiyat artışı ve stokçuluk cezalarının artırılmasını da içeren kanun Meclis’te kabul edildi. Hükümet’in bu hassasiyeti karşısında köprü ve otoyol zamları da dikkat çekti. Neredeyse son bir yılda köprü ve otoyollara yüzde 180 zam yapılırken uzmanlar “Ama fahiş fiyat sorgulanacak” yorumunu yaptı.
Türkiye’de yüksek enflasyon karşısında fiyatlar her geçen gün artarken, bunu düşürmek için dümeni stokçuluk cezalarına çevirdi. Enflasyon için yine ilk önlem cezalar olurken, stokçuluk kanunu da TBMM Genel Kurulunda gündeme alındı. TBMM Genel Kurulunda, fahiş fiyat artışı ve stokçuluk cezalarının artırılmasını da içeren Türk Ticaret Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Teklifinin ilk 3 maddesi kabul edildi. Teklifle Anayasa Mahkemesinin kararı doğrultusunda Rekabetin Korunması Hakkında Kanun’da değişikliğe gidiliyor. Buna göre, Kanun’un ekinde yer alan cetvellerdeki kadro unvanlarıyla sınırlı olmak kaydıyla dolu kadrolarda derece değişikliği ile boş kadrolarda sınıf, unvan ve derece değişiklikleri Rekabet Kurulu kararıyla yapılacak.
Düzenlemeye göre; fahiş fiyat uygulayanlara yönelik ceza 100 bin liradan 1 milyon liraya, stokçuluk yapanlara uygulanan ceza da 1 milyon liradan 12 milyon liraya çıkarılacak. Stokçuluk yaptığı için bir yılda 3 kez ceza alan işletmeye de 6 güne kadar kepenk kapatma cezası verilebilecek. Ayrıca satıştan kaçan işletmelere de ürün bedelinin yüzde 10’u kadar ceza kesilecek. Öte yandan köprü ve otoyollara yapılan zamlar da tam da bu süreçte dikkati çekti. Neredeyse son bir yılda köprü ve otoyollara yüzde 180 zam yapılırken uzmanlar “Ama fahiş fiyat sorgulanacak” yorumunu yaptı.
Karayolları Genel Müdürlüğü (KGM) yılbaşında kamuya ait otoyol ve köprülere yüzde 76, Yap-İşlet-Devret yöntemiyle yapılan otoyol ve köprülere yüzde 50 oranında zam yaptı. KGM yılbaşındaki yüzde 76’lık zammın ardından 4 ay sonra tekrar fiyatları artırdığını duyurdu. Köprü geçiş ücretleri yüzde 60, diğer köprü ve otoyol ücretleri ise yüzde 50 bandında arttı. Karayolları Genel Müdürlüğü’nün web sitesinde yer alan bilgilere göre, otoyol ve köprü ücretlerine 15 Mayıs 2024 Çarşamba günü saat 00.00’dan itibaren geçerli olmak üzere ‘yeniden düzenleme’ yapıldı. KGM’nin açıklamasına göre, 15 Temmuz Şehitler ve Fatih Sultan Mehmet köprüleri tek yön otomobil geçiş ücretine yüzde 60 zam yapılarak 15 TL’den 24 TL’ye çıkarıldı. Osmangazi Köprüsü geçişi otomobiller için yüzde 37,50 zamlanarak 290 TL’den 399 TL’ye, 1915 Çanakkale Köprüsü yüzde 42 zamlanarak 295 TL’den 419 TL’ye, Yavuz Sultan Selim Köprüsü yüzde 40 zamlanarak 35 TL’den 49 TL’ye yükseltildi. Ankara-Niğde Otoyolu otomobil geçiş ücretine yüzde 40 zam yapılarak 210 TL’den 295 TL’ye çıkarıldı. Malkara-Çanakkale Otoyolu (Malkara giriş – 1915 Çanakkale Köprüsü çıkış) otomobil geçiş ücreti yüzde 41 zamlanarak 410 TL’den 579 TL’ye yükseldi. Böylece 2023’te 8.50 TL olan 15 Temmuz Şehitler Köprüsü geçiş ücreti bir yılda yüzde 180’in üzerinde artış kaydetti. En son Avrasya Tüneli’ne de zam yapıldı.
AVRASYA GEÇİŞİ 112 TL OLDU
Otoyol ve köprü geçiş ücretlerine gelen zammın ardından Avrasya Tüneli’ne de zam geldi. Avrasya Tüneli tek yön geçiş ücretleri gündüz tarifesinde otomobiller için 80 TL’den 112 TL’ye, minibüsler için 120 TL’den 168 TL’ye ve motosikletler için 31,20 TL’den 41,7 TL’ye yükseldi. Tarife bilgilendirmesiyle ilgili yapılan duyuruda “Avrasya Tüneli tek yön geçiş ücretleri gündüz tarifesinde otomobiller için 112 TL, minibüsler için 168 TL, motosikletler için ise 43,70 TL olarak belirlenmiştir. Ücretler gece 00:00’dan sabah 05:00’a kadar %50 indirimli olarak otomobiller için 56 TL, minibüsler için 84 TL, motosikletler için ise 21,85 TL olarak uygulanacaktır. 05:00 - 23:59 saatleri arasında gündüz, 00:00 – 04:59 saatleri arasında gece tarifesi uygulanacaktır. Ücretlere KDV dahildir” ifadelerine yer verildi.
